Εξέταση μεμονωμένων αλλαγών

'{{WikidataCoord|display=title}}{{πληροφορίες κτιρίου}} Ο '''Παρθενώνας''' είναι ναός ο οποίος κατασκευάστηκε προς τιμήν της [[Δώδεκα θεοί του Ολύμπου|θεάς]] [[Αθηνά]]ς, προστάτιδας της πόλης της [[Αρχαία Αθήνα|Αθήνας]]. Υπήρξε το αποτέλεσμα της συνεργασίας σημαντικών αρχιτέκτων και γλυπτών στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα. Η εποχή της κατασκευής του συνταυτίζεται με τα φιλόδοξα επεκτατικά σχέδια της Αθήνας και της πολιτικής κύρους που ακολούθησε έναντι των συμμάχων της κατά την περίοδο της [[Αθηναϊκή Συμμαχία|Αθηναϊκής Ηγεμονίας]] στην [[Αρχαία Ελλάδα]]. Οι αρχιτέκτονες του Παρθενώνα ήταν ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης. Από την περίοδο της [[Ύστερη Αρχαιότητα|Ύστερης Αρχαιότητας]] και ύστερα, ο ναός βανδαλίστηκε και αργότερα μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία, σε ισλαμικό τέμενος και μετά την [[Ελληνική Επανάσταση]] ολόκληρος ο λόφος χαρακτηρίστηκε ως αρχαιολογικός χώρος και τους επόμενους δύο αιώνες εκτεταμένες και ποικίλες εργασίες αναστήλωσης, αποκατάστασης και συντήρησης πραγματοποιήθηκαν και εξακολουθούν να λαμβάνουν χώρα. Αν δεν εισαι παρθενος δεν μπαινεις ==Ετυμολογία== Η αρχαιοελληνική λέξη ''παρθενών'' σήμαινε το διαμέρισμα/δωμάτιο ανύπαντρης γυναίκας (παρθένου) σε μια κατοικία. Στην περίπτωση του Παρθενώνα φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε αρχικά μόνο για ένα δωμάτιο του ναού.<ref>{{Cite web|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%253Atext%253A1999.04.0057%253Aentry%253Dparqenw%252Fn|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, παρθεν-ών|website=www.perseus.tufts.edu|accessdate=2016-05-28}}</ref> Αποτελεί θέμα συζήτησης για το ποιο δωμάτιο επρόκειτο και πως αυτό απέκτησε το όνομα του. Το Ελληνο-Αγγλικό λεξικό των Λίντελ-Σκοτ-Τζόουνς (Liddell–Scott–Jones Greek–English Lexicon) αναφέρει πως αυτό το δωμάτιο βρισκόταν στο δυτικό σηκό του Παρθενώνα. Ο Ζαμαουρί Γκριν (Jamauri D. Green) υποστηρίζει πως ο Παρθενώνας ήταν ο χώρος στον οποίο φορούσαν το [[Πέπλος|πέπλο]] στο άγαλμα της Αθηνάς από τα [[αρρηφόρια]], μια ομάδα τεσσάρων κοριτσιών που επιλεγόταν για να υπηρετήσουν τη πόλη τους κάθε χρόνο, κατά τη διάρκεια των [[Παναθήναια|Παναθηναίων]].<ref>{{Cite book|title=The Athenian Acropolis: History, Mythology, and Archeology from the Neolithic Era to the Present|last=Hurwitt|first=Jeffrey|publisher=Cambridge University Press|year=2000|isbn=0-521-42834-3|location=Cambridge|page=161-163}}</ref> Ο Κρίστοφερ Πέλινγκ (Christopher Pelling) ισχυρίζεται πως η Αθηνά Παρθένος ίσως να αποτελούσε μια ξεχωριστή λατρεία της Αθηνάς, στενά συνδεδεμένη, αν και όχι ταυτόσημη, με αυτή της Αθηνάς Πολιάδας.<ref>{{Cite book|title=Tragedy and Religion: Constructs and Readings. Greek Tragedy and the Historian|url=https://archive.org/details/isbn_0198149875|last=Pelling|first=Christopher|publisher=Cambridge University Press|year=1997|isbn=0-19-814987-5|location=Cambridge|page=[https://archive.org/details/isbn_0198149875/page/169 169]}}</ref> Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η ονομασία του Παρθενώνα, σημαίνει «ναός της παρθένου θεάς» και αναφέρεται στη λατρεία της Αθηνάς Παρθένου που συνδεόταν με το ναό.<ref name="Br">{{cite encyclopedia|title=λήμμα Παρθενώνας|encyclopedia=Εγκυκλοπαίδεια Britannica}}</ref> Ο χαρακτηρισμός παρθένος, του οποίου η προέλευση δεν είναι ξεκάθαρη,<ref>{{Cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=Parthenon|title=Online Etymology Dictionary|website=www.etymonline.com|accessdate=2016-05-28}}</ref> σημαίνει «αγνή και ανύπαντρη γυναίκα»<ref>{{Cite web|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%253Atext%253A1999.04.0057%253Aentry%253Dparqe%252Fnos|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, παρθένος|website=www.perseus.tufts.edu|accessdate=2016-05-28}}</ref> και χρησιμοποιούνταν κυρίως για την [[Άρτεμις|Άρτεμη]], τη θεά των άγριων ζώων, του κυνηγιού, της φύσης, και για την Αθηνά, τη θεά της στρατηγικής και της τακτικής, της χειροτεχνίας και της πρακτικής εξάσκησης.<ref>{{Cite book|title="The King of the Woods". The Golden Bough: A Study in Magic and Religion|url=https://archive.org/details/goldenboughstudy0000fraz_b3g6|last=Frazer|first=Sir James George|publisher=Oxford University Press|year=1998|isbn=0-19-283541-6|location=Oxford|page=[https://archive.org/details/goldenboughstudy0000fraz_b3g6/page/18 18]}}</ref> Επίσης, έχει προταθεί πως το όνομα του ναού προέρχεται από τις ''παρθένους'', των οποίων η θυσία εξασφάλισε την ασφάλεια της πόλης.<ref>{{Cite book|title="The Archaeology of Democracy: Classical Athens". The Archaeology of Ancient Greece|last=Whitley|first=James|publisher=Cambridge University Press|year=2001|isbn=0-521-62733-8|location=Cambridge|page=352}}</ref> Η πρώτη πηγή στην οποία ολόκληρο το κτίριο χαρακτηρίζεται ως Παρθενώνας είναι κείμενο του ρήτορα [[Δημοσθένης|Δημοσθένη]], του 4ου αιώνα π.Χ. Σε έγγραφα του 5ου αιώνα π.Χ. το κτίσμα αναφερόταν ως ''«ο ναός»''. Οι αρχιτέκτονες [[Ικτίνος]] και [[Καλλικράτης]] φαίνεται πως αναφερόταν στο κτίριο με την ονομασία ''«Εκατόμπεδος»'' στη χαμένη τους πραγματεία για την Αθηναϊκή αρχιτεκτονική,<ref>[[Αρποκρατίων]]</ref> και κατά τη διάρκεια του 4ου αιώνα και έπειτα, το κτίριο αναφέρεται ως ''«Εκατόμπεδος»'' ή ''«Εκατόμπεδον»'' καθώς και ως ''«Παρθενώνας»''. Τον 1ο αιώνα μ.Χ. ο [[Πλούταρχος]] αναφέρθηκε στο κτίριο χρησιμοποιώντας την ονομασία ''«Εκατόμπεδος Παρθενών»''.<ref>{{Cite web|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%253Atext%253A2008.01.0072%253Achapter%253D13%253Asection%253D4|title=Πλούταρχος, «Περικλής», κεφάλαιο 13, παράγραφος 4|website=www.perseus.tufts.edu|accessdate=2016-05-28}}</ref> Μιας και ο Παρθενώνας ήταν αφιερωμένος στην Αθηνά, μερικές φορές αναφερόταν ως Ναός της [[Μινέρβα|Μινέρβας]], το [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Ρωμαϊκό]] όνομα για την Αθηνά, κυρίως κατά τον 19ο αιώνα.<ref>{{Cite encyclopedia|encyclopedia=Britannica Encyclopedia|title=1878}}</ref> == Το μνημείο == {{Χωρίς παραπομπές-ενότητα|5|1|2024}} Ο Παρθενώνας αποτελεί το λαμπρότερο μνημείο της Αθηναϊκής πολιτείας και τον κολοφώνα του [[Δωρικός ρυθμός|δωρικού ρυθμού]]. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 448/7 π.Χ. και τα εγκαίνια έγιναν το 438 π.Χ. στα Μεγάλα [[Παναθήναια]], ενώ ο γλυπτός διάκοσμος περατώθηκε το 433/2 π.Χ. Σύμφωνα με τις πηγές, οι αρχιτέκτονες που εργάστηκαν ήταν ο [[Ικτίνος]], ο [[Καλλικράτης]] και πιθανόν ο [[Φειδίας]], που είχε και την ευθύνη του γλυπτού διάκοσμου. Είναι ένας από τους λίγους ολομάρμαρους [[Αρχαίος ελληνικός ναός (αρχιτεκτονική)|ελληνικούς ναούς]] και ο μόνος δωρικός με ανάγλυφες όλες του τις [[Μετόπες του Παρθενώνα|μετόπες]]. Πολλά τμήματα του γλυπτού διακόσμου, του επιστυλίου και των φατνωμάτων της οροφής έφεραν γραπτό διάκοσμο με κόκκινο, μπλε και χρυσό χρώμα. Χρησιμοποιήθηκε [[Πεντελικό όρος#Το μάρμαρο Πεντέλης|πεντελικό μάρμαρο]], εκτός από το στυλοβάτη, ο οποίος κατασκευάστηκε από ασβεστόλιθο. Το πτερό είχε 8 κίονες κατά πλάτος και 17 κατά μήκος. Η τοποθέτηση των κιόνων είναι ασυνήθιστα πυκνή με αναλογία διαμέτρου κίονα και μετακιονίου διαστήματος 1:2,25 (πρβλ. την αναλογία 1: 2,32 στο [[Ναός του Δία στην Ολυμπία|ναό του Δία στην Ολυμπία]] και 1:2,65 στο [[Ναός της Αφαίας|ναό της Αφαίας στην Αίγινα]]). Στις στενές πλευρές υπήρχε και δεύτερη σειρά 6 κιόνων που δημιουργούσε την ψευδαίσθηση δίπτερου ναού. Μια άλλη ιδιομορφία ήταν η ύπαρξη [[Ζωφόρος|ζωφόρου]] που περιέτρεχε το σηκό σε όλο του το μήκος και αποτελεί ίσως την πιο φανερή από τις ιωνικές επιδράσεις. Οι μετόπες της ανατολικής πλευράς απεικονίζουν τη [[Γιγαντομαχία]]. Στην δυτική παριστάνεται [[Αμαζονομαχία]], στη νότια [[Κενταυρομαχία]] και στη βόρεια σκηνές από τον [[Τρωικός πόλεμος|Τρωικό πόλεμο]]. ===Η ζωφόρος=== {{Χωρίς παραπομπές-ενότητα|5|1|2024}} [[Αρχείο:Elgin marbles frieze.jpg|thumb|right|508x508px|Τμήματα της ζωφόρου του Παρθενώνα που αφαιρέθηκαν από το Λόρδο Έλγιν.]] Η ζωφόρος απεικονίζει την πομπή των [[Παναθήναια|Παναθηναίων]], την πιο μεγάλη θρησκευτική γιορτή των Αθηνών. Είχε 160 μέτρα μήκος και σχεδόν ένα μέτρο πλάτος. Υπάρχουν ενδείξεις πως η ζωφόρος ολοκληρώθηκε αφού οι λίθοι που την αποτελούσαν είχαν υψωθεί στο κτίριο. Αν και η ζωφόρος λαξεύτηκε από ένα μεγάλο αριθμό τεχνιτών, το συνολικό σχέδιο είχε εκπονηθεί από ένα μόνο καλλιτέχνη. Το όνομα αυτό δεν είναι γνωστό αλλά υποθέτουμε πως είναι ο Φειδίας ή ένας από τους μαθητές του. Το θέμα της ζωφόρου είναι πρωτοποριακό, γιατί δεν διηγείται ένα μυθολογικό αλλά ένα πραγματικό γεγονός. Είναι η στιγμή της πομπής και της παράδοσης του πέπλου από τον λαό της Αθήνας στη προστάτιδα θεά Αθηνά. Στη δυτική πλευρά της ζωφόρου φαίνεται η ετοιμασία στον Κεραμεικό. Στην ανατολική πλευρά, όπου ήταν και η είσοδος του ναού παριστάνονταν η Αθηνά, ο [[Δίας (μυθολογία)|Ζευς]], η [[Ήρα (μυθολογία)|Ήρα]] και άλλοι θεοί, που ήρθαν να πάρουν μέρος στην πομπή και ανάμεσά τους εμφανίζεται παιδί που παραδίδει στον ιερέα τον πέπλο. Την σύνταξη, την πορεία και το τέρμα εκπροσωπούν 400 μορφές ανθρώπων και θεών, 200 μορφές ζώων, όπως πρόβατα, βόδια και άλογα. Η μεγάλη ποικιλία των παρισταμένων, η θελκτική σεμνότητα των παρθένων, η ελεύθερη και αβίαστη στάση των συνδιαλεγομένων ανδρών, η ζωηρότητα των αλόγων, η δύναμη των δυστροπούντων βοδιών και τέλος η χάρη όλων των μορφών και των κινήσεων καθιστούν τη ζωφόρο, όχι μόνο αυθεντική ταινία της θρησκευτικής πομπής των Παναθηναίων και διαρκές μνημείο της δόξας των Αθηνών αλλά και αριστουργηματικό έργο του μεγάλου καλλιτέχνη του Παρθενώνα. Στη δυτική πλευρά της ζωφόρου, που απεικονίζονται οι σκηνές προετοιμασίας, υπάρχει μία πλάκα, στην οποία υπάρχει μόνο ένας άνθρωπος και ένα άλογο. Τα χαρακτηριστικά τους είναι εξαιρετικά λεπτομερή και πιστεύεται ότι η πλάκα αυτή είναι έργο του ίδιου του Φειδία. Στη βόρεια πλευρά παρουσιάζονται μορφές όπως οι αποβάτες, οι μουσικοί, οι σκαφηφόροι, οι θαλλοφόροι, οι κανηφόροι και οι υδριαφόροι. [[Αρχείο:ParthenonGrundriss.jpg|thumb|left|Κάτοψη του Παρθενώνα.]] Στο ανατολικό αέτωμα, πάνω από την είσοδο, παρουσιάζονταν η γέννηση της Αθηνάς. Στο δυτικό αέτωμα, αυτό που ήταν ορατό από τα Προπύλαια, βρισκόταν η διαμάχη Αθηνάς και [[Ποσειδώνας (μυθολογία)|Ποσειδώνα]] για την κατοχή της αττικής γης. Η Αθηνά πρόσφερε το δέντρο της ελιάς και ο Ποσειδώνας έκανε να αναβλύσει θαλασσινό νερό από τον βράχο. Άνθρωποι και θεοί αποφάσισαν πως η Αθηνά είχε κάνει το καλύτερο δώρο και έτσι έγινε αυτή η προστάτιδα θεά της πόλης. Στο εσωτερικό υπήρχε δίτονη (διώροφη) δωρική κιονοστοιχία σχήματος «Π», που δημιουργούσε ένα υπερώο, από το οποίο οι επισκέπτες μπορούσαν να θαυμάσουν από διάφορα σημεία το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς. Στον οπισθόδομο φυλασσόταν ο θησαυρός, δηλαδή τα πολύτιμα αφιερώματα της Αθηνάς. Η οροφή του στηριζόταν σε τέσσερις ιωνικούς κίονες. Η στέγη ολόκληρου του ναού, μαζί με τους στρωτήρες, τους καλυπτήρες και τα ακροκέραμα, ήταν μαρμάρινη, αλλά στηριζόταν σε μεγάλες ξύλινες δοκούς. Ο Παρθενώνας παρουσιάζει τέλεια αρμονικές αναλογίες μέχρι την παραμικρή του λεπτομέρεια· μολονότι ο ναός αυτός ήταν μεγαλύτερος από τους άλλους δωρικούς ναούς της εποχής του (με 8x17 κίονες, αντί για 6x13 που συνηθίζονταν τον 5ο αι. π.Χ.), οι αναλογίες του ήταν τόσο αρμονικές, ώστε να του προσδίδουν εκπληκτική ομοιογένεια μορφής, μνημειώδη μεγαλοπρέπεια και πρωτοφανή χάρη σε σύγκριση με τους πιο βαρείς δωρικούς προκατόχους του. Στη φήμη του ναού συνέτειναν και οι ασύλληπτες εκλεπτύνσεις, οι αδιόρατες αποκλίσεις από την κατακόρυφο και την οριζόντια κατεύθυνση και οι αρμονικές αναλογίες. Ο στυλοβάτης παρουσίαζε ελαφρά τυμπανοειδή καμπύλωση, οι ραδινοί κίονες απέκλιναν από την κατακόρυφο προς το κέντρο του ναού και η συνολική σχεδίαση ήταν πυραμιδοειδής. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχανόταν μία κίνηση προς τα μέσα και προς τα πάνω που μετέτρεπε τον Παρθενώνα σε ένα παλλόμενο οργανικό σύνολο. Η ένταση των κιόνων (ένα ανεπαίσθητο «φούσκωμα» στο μεσαίο τμήμα τους) απέδιδε οπτικά το γεγονός ότι οι κίονες σήκωναν μεγάλο βάρος. Οι αναρίθμητες αυτές λεπτότητες σχεδιάστηκαν με μεγαλοφυή τρόπο και εκτελέστηκαν με μαθηματική ακρίβεια. == Ο Παρθενώνας στην ιστορία == [[Αρχείο:ParthenonRekonstruktion.jpg|thumb|431x431px|Σχεδιαστική αποκατάσταση του Παρθενώνα από τα βορειοδυτικά.]] {{Χωρίς παραπομπές-ενότητα|5|1|2024}} Η ιστορική πορεία του Παρθενώνα ακολουθεί εκείνη της [[Ακρόπολη Αθηνών|Ακρόπολης]] ως σύνολο, αν και οι περισσότερες μαρτυρίες επικεντρώνονται στο επιβλητικό κεντρικό μνημείο. Ναός της Αθηνάς πάνω στην Ακρόπολη αναφέρεται ήδη από τον [[Όμηρος|Όμηρο]] τον 8ο αι. π.Χ. Ο παλιότερος αρχαιολογικά βεβαιωμένος ναός είναι ένας πώρινος [[Ιερό της Πολιάδος Αθηνάς|ναός της Αθηνάς Πολιάδος]], του οποίου τα θεμέλια βρέθηκαν ανάμεσα στο [[Ερέχθειο]] και το μεταγενέστερο Παρθενώνα και είναι σήμερα σκεπασμένα. Αυτός ο ναός χρονολογείται το αργότερο γύρω στο 525 π.Χ. Υπάρχει όμως και η άποψη ότι τότε επισκευάστηκε μόνο η ανωδομή του και ότι τα ίδια τα θεμέλια ανήκουν σε πρωιμότερη φάση, γύρω στο 570 π.Χ. Αυτός ο ναός καταστράφηκε το 480 π.Χ. από τους [[Περσία|Πέρσες]]. Το 454 π.Χ. όμως μεταφέρθηκε στο σηκό αυτού του ναού το ταμείο της Αθηναϊκής Συμμαχίας από τη [[Δήλος|Δήλο]], άρα θα πρέπει να ήταν επισκευασμένος και να λειτουργούσε. Το οριστικό τέλος αυτού του ναού δεν είναι γνωστό. Αναφορές στις πηγές ερμηνεύονται ως ενδείξεις ότι ήταν ακόμα σε χρήση το 406/5 π.Χ. Ο [[Παυσανίας]] πάντως δεν τον αναφέρει στην περιγραφή του της Ακρόπολης το 2ο αι. μ.Χ. Σύμφωνα με μια αμφισβητούμενη θεωρία, ένας ναός της Αθηνάς Παρθένου στη θέση του κλασικού Παρθενώνα συνυπήρχε με το ναό της Αθηνάς Πολιάδος ήδη από το 560 π.Χ. περίπου (ο λεγόμενος ''[[εκατόμπεδος]]'' ή ''Urparthenon''). Σε κάθε περίπτωση,αμέσως μετά τη [[μάχη του Μαραθώνα]] αρχίζει να χτίζεται ο [[Προπαρθενών|Παρθενώνας]] (Προπαρθενών Ι) το 490 π.Χ., έμεινε όμως ημιτελής, μέχρι το ύψος μερικών σπονδύλων των κιόνων του. Το 480-479 π.Χ. καταστρέφεται από τους Πέρσες μαζί με τα άλλα μνημεία της Ακρόπολης. Μετά την επιστροφή των Αθηναίων στην πόλη, οι σπόνδυλοι του κατεστραμμένου ναού χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό στο βόρειο τείχος της Ακρόπολης, όπου είναι μέχρι σήμερα ορατοί από το βράχο από την πλευρά της [[Οδός Αθηνάς|οδού Αθηνάς]] και το Μοναστηράκι. Αμέσως μετά ο [[Κίμων ο Μιλτιάδου|Κίμων]] ανέθεσε την κατασκευή ενός δεύτερου Παρθενώνα στον αρχιτέκτονα [[Καλλικράτης|Καλλικράτη]] (Προπαρθενών ΙΙ). Και αυτό το εγχείρημα όμως έμεινε ημιτελές με το θάνατο του Κίμωνα το 450 π.Χ. Το 447/6 π.Χ. αρχίζει σύμφωνα με τις πηγές η λατόμευση μαρμάρου για ένα νέο, μεγαλύτερο Παρθενώνα, αυτόν που θα ολοκληρωθεί τελικά στα πλαίσια του οικοδομικού προγράμματος του Περικλή για την Αθήνα. Ο Παρθενώνας διατηρήθηκε άθικτος έως και τους Μακεδονικούς χρόνους. Επιπλέον, μετά τον Γρανικό, στον Παρθενώνα αναρτήθηκαν ως τρόπαια χρυσές ασπίδες, λάφυρα της νίκης του [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Αλέξανδρου]]. Οι πρώτες καταστροφές έγιναν επί [[Λάχαρης|Λάχαρη]], τον οποίο όρισε τύραννο των Αθηνών ο [[Κάσσανδρος]], σύμφωνα με την αφήγηση του Παυσανία. Αυτός απέσπασε τις ασπίδες από τον Παρθενώνα, το χρυσάφι και τα κοσμήματα από το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς. Καταστροφές υπέστη και ο οπισθόδομος του ναού, όταν τον χρησιμοποίησε ως προσωπικό του κατάλυμα ο [[Δημήτριος ο Πολιορκητής]]. Στους Ρωμαϊκούς χρόνους δεν καταγράφονται αλλαγές στον Παρθενώνα, που συνεχίζει να διατηρεί αναλλοίωτη τη φυσιογνωμία και την αίγλη του ακόμη και στους μεταχριστιανικούς αιώνες, παρόλο που επί εποχής Ιουστινιανού η πομπή των Παναθηναίων δεν ανέβαινε πια στον Παρθενώνα και είχε απαγορευθεί από το χριστιανικό Βυζάντιο πλέον κάθε ελληνική λατρεία δημόσια ή ιδιωτική ως ειδωλολατρική, σύμφωνα με το Λατίνο ρήτορα Κλαύδιο Μαμερτίνο του [[4ος αιώνας|4ου αιώνα]].<!-- Η πομπή πάντα έφτανε στον Ερέχθειο κι όχι στον Παρθενώνα --> ===Βυζαντινή/χριστιανική περίοδος=== [[File:Αγιογραφίες ακρόπολης.jpg|thumb|400px|Βυζαντινές αγιογραφίες στο εσωτερικό του Παρθενώνα, όπως ήταν ορατές στα τέλη του 19ου αιώνα. Αντιγράφηκαν από τον Marquis de Bute (1885) και δημοσιεύτηκαν από τον N.H.J. Westlake το 1888.<ref>[https://chronographiae.files.wordpress.com/2016/10/archaeologia-51.pdf Westlake N.H.J., "On some Ancient Paintings in churches of Athens", Archaeologia, vol. LI, Plate VI, London, 1888]</ref>]] {{Χωρίς παραπομπές-ενότητα|5|1|2024}} Στους Βυζαντινούς χρόνους έγινε η πρώτη μετατροπή του ναού σε χριστιανική εκκλησία της Αγίας Σοφίας, αλλά δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς έγινε αυτό. Μια πηγή παρέχει την ένδειξη ότι το 486 μ.Χ. το λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς είχε απομακρυνθεί από το ναό και είχε μεταφερθεί στο σπίτι του ιερέα Πρόκλου, κοντά στην Ακρόπολη. Δεν είναι όμως απαραίτητο να μετατράπηκε αμέσως το κτίριο σε χριστιανικό ναό. Αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι στα μέσα του 6ου αιώνα είχε ήδη γίνει η μετατροπή σε εκκλησία. Η μετατροπή αυτή έφερε και διάφορες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στο κλασσικό κτίσμα. Μεταξύ άλλων, στον πρόναο προστέθηκε η αψίδα του ιερού και στο εσωτερικό κατασκευάστηκε ένα βαπτιστήριο. Από αυτές τις μετατροπές το 1877, σύμφωνα με τον Μπιρνούφ ''(Burnouf)'', δεν είχαν μείνει παρά λείψανα τοιχογραφιών και λιγοστά επιγραφικά χαράγματα στους τοίχους και τους κίονες. Κατά τη μετατροπή σε εκκλησία δεν βανδαλίστηκαν τα αετώματα, παρ' ότι περιείχαν έντονα θρησκευτικές και λατρευτικές σκηνές με την Αθηνά, τον Ποσειδώνα και άλλες μυθολογικές μορφές. Αυτή μάλιστα είναι η μοναδική περίπτωση αρχαίου ναού του οποίου τα αετώματα διατηρήθηκαν μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Κάποια γλυπτά απολαξεύτηκαν για πρακτικούς ή άλλους λόγους σε άγνωστες εποχές. Καταστροφές έγιναν και από τον Μοροζίνι όταν προσπάθησε να αφαιρέσει μερικά γλυπτά το 1687-88.<ref>Καλδέλλης, σ. 80-83</ref> Επί Φραγκοκρατίας ο περί τον Παρθενώνα χώρος γίνεται τόπος ενδιαίτησης του πρώτου Φράγκου άρχοντα των Αθηνών, [[Όθων ντε λα Ρος|Όθωνα ντε λα Ρος]], ενώ η Ακρόπολη γίνεται η έδρα της φραγκικής βαρωνίας και το κέντρο του ιστορικού βίου της πόλης, σε σημείο που η [[Αθήνα]] είναι γνωστή πλέον ως ''Castellum Athenarum''. Ο Παρθενώνας αποδίδεται στη Ρωμαϊκή εκκλησία και γίνεται ναός Λατινικός, τιμώμενος στο όνομα της Θεοτόκου. Στη Νοτιοδυτική γωνία προστέθηκε ένα κωδωνοστάσιο, που επί Τουρκοκρατίας έγινε μιναρές. Επί [[Βενετοκρατία στον ελλαδικό χώρο|Ενετοκρατίας]] δεν παρατηρήθηκαν και δεν καταγράφτηκαν αλλαγές στο μνημείο. Από τις αφηγήσεις μεταγενέστερων περιηγητών, όπως ο Ιταλός νοτάριος [[Νικόλαος Μαρτόνης]] που επισκέφθηκε την Ακρόπολη το 1395 ή ο [[Κυριακός Αγκωνίτης]] που ταξίδεψε το 1436 στην Αθήνα, έχουμε δύο περιγραφές του χριστιανικού Παρθενώνα. Ο πρώτος εκφραστής της μεσαιωνικής ιδεολογίας απορεί πως είναι δυνατόν να έχει χτιστεί ένα τόσο μεγάλο κτήριο ενώ ο δεύτερος, εκπρόσωπος της Ιταλικής [[Αναγέννηση|Αναγέννησης]], επικεντρώνεται στην ομορφιά των αρχαίων μνημείων. Επί [[Τουρκοκρατία|Τουρκοκρατίας]], η Ακρόπολη έπεσε στα χέρια των [[Τουρκία|Τούρκων]] το [[1458]], οπότε και την επισκέφθηκε ο [[Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής]]. Ο ιερός βράχος έμεινε πλέον γνωστός με το όνομα ''Ατίνα Καλεσί'', δηλαδή φρούριο των Αθηνών. Κατά τον [[17ος αιώνας|17ο αιώνα]] ο Παρθενώνας είναι πλέον τζαμί και έχει μιναρέ, που καταστράφηκε το [[1687]]. Τζαμί, ωστόσο που δεν πληρούσε τις προδιαγραφές της [[Ισλαμισμός|ισλαμικής]] θρησκείας και για αυτό δεν έγινε ποτέ λατρευτικό τέμενος των Μωαμεθανών. == Φθορές == ===Βενετοτουρκικοί πόλεμοι=== Κατά την εκστρατεία του [[Φραντζέσκο Μοροζίνι|Φραγκίσκου Μοροζίνι]] κατά των Αθηνών το [[1687]], ο Παρθενώνας υπέστη και το μεγαλύτερο πλήγμα το βράδυ της 26ης Σεπτεμβρίου, όταν οβίδα τίναξε την πυριτιδαποθήκη που είχε εγκαταστήσει ο Αλή αγάς, διοικητής του φρουρίου στον ναό.<ref>«[https://www.sakketosaggelos.gr/Article/3150/ Τι γινόταν στην Αθήνα κατά την Τουρκοκρατία;]» από sakketosaggelos.gr. Δημοσιεύθηκε 26/09/2012. [https://web.archive.org/web/20180616100146/https://www.sakketosaggelos.gr/Article/3150/ Αρχειοθετήθηκε] 16/06/2018. Ανακτήθηκε 16/06/2018.</ref> <gallery> Parthenon, o Tempio di Minerva a Atene - Coronelli Vincenzo - 1688.jpg|Αναπαράσταση του Παρθενώνα πριν την καταστροφή του, εκδόθηκε το 1688, περίπου ένα έτος μετά το γεγονός της ανατίναξης, [[Βιντσένζο Μαρία Κορονέλλι|Βιτσένζο Κορονέλλι]] Veduta del Castello d'Acropolis dalla parte di Tramontana - Fanelli Francesco - 1695.jpg|Απεικόνιση του περιστατικού της ανατίναξης, 1687, [[Φραντσέσκο Φανέλι]] North-eastern view of Athens, and the bombardment of the Acropolis by the Venetians in September 1687 - Fanelli Francesco - 1695.jpg|Βορειοδυτική άποψη των Αθηνών και του βομβαρδισμού του Παρθενώνα, 1687, [[Φραντσέσκο Φανέλι]] MotarFragmentFromParthenon-BritishMuseum-August21-08.jpg|Τμήμα πυρομαχικού το οποίο ανακαλύφθηκε πάνω σε τείχισμα του ναού και θεωρείται προς προέρχεται από το περιστατικό της ανατίναξης </gallery> === Τόμας Μπρους === {{Κύριο|Μάρμαρα του Παρθενώνα}} Το μεγαλύτερο τμήμα του ναού προς την ανατολική του πλευρά κατέρρευσε. Έκτοτε και μέχρι να παραδοθεί το μνημείο στην [[αρχαιολογία]] και το νέο ελληνικό κράτος τη δεκαετία του 1830, απογυμνώθηκε συστηματικά από τον [[Τόμας Μπρους, 7ος κόμης του Έλγιν|Τόμας Μπρούς]] στις αρχές του 19ου αιώνα, ο οποίος απέκοψε με πριονισμό και αποκόλληση ένα μεγάλο αριθμό γλυπτών και μαρμάρων κατά την περίοδο 1801 με 1803, και είναι αξιοσημείωτο πως τα γλυπτά παραλίγο να χανόταν για πάντα καθώς το πλοίο που τα μετέφερε στην Αγγλία βούλιαξε έξω από τα [[Κύθηρα]], με τα κιβώτια να ανασύρονται με την βοήθεια δυτών από την [[Κάλυμνος|Κάλυμνο]].<ref>{{Cite web|url=http://www.mixanitouxronou.gr/katadisi-sto-plio-tou-elgin-mentor-pou-vouliaxe-mazi-me-ta-klemmena-glipta-tou-parthenona-entiposiakes-fotografies-apo-ta-evrimata/|title=Κατάδυση στο πλοίο του Έλγιν «Μέντωρ», που βούλιαξε μαζί με τα κλεμμένα γλυπτά του Παρθενώνα. Εντυπωσιακές φωτογραφίες από τα ευρήματα - ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ|date=2014-10-25|website=ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ|language=el-GR|accessdate=2016-06-11}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.protothema.gr/culture/article/424202/o-lordos-elgin-kai-to-nauagio-tou-medora/|title=Ο λόρδος Ελγιν και το ναυάγιο του «Μέντορα»|website=www.protothema.gr|accessdate=2016-06-11}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://tvxs.gr/news/politismos/nea-eyrimata-apo-nayagio-toy-mentora|title=Νέα ευρήματα από το ναυάγιο του «Μέντορα» στα Κύθηρα [ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ]|website=TVXS - TV Χωρίς Σύνορα|accessdate=2016-06-11}}</ref> Επιστρέφοντας στην Αγγλία, ο Μπρούς εν τέλει τα περισσότερα από αυτά πούλησε στο [[Βρετανικό Μουσείο]] όπου βρίσκονται έως και σήμερα. Υπάρχουν και γλυπτά που κατέληξαν στο [[Λούβρο]] στο Παρίσι, καθώς και στην [[Κοπεγχάγη]] και αλλού, ενώ στο [[Μουσείο Ακρόπολης|νέο μουσείο της Ακρόπολης]] στην [[Αθήνα]] έχουν τοποθετηθεί πάνω από τα μισά,<ref name="Br2">{{cite encyclopedia|title=Parthenon|encyclopedia=Encyclopaedia Britannica}}</ref><ref name="BrIT">[http://www.iht.com/articles/ap/2006/10/09/europe/EU_GEN_Greece_Acropolis_Museum.php Greek Premier Says New Acropolis Museum to Boost Bid for Parthenon Sculptures] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070221053500/http://www.iht.com/articles/ap/2006/10/09/europe/EU_GEN_Greece_Acropolis_Museum.php |date=2007-02-21 }}, International Herald Tribune</ref> και λίγα παραμένουν στο ίδιο το κτίσμα. Από το 1983 η ελληνική κυβέρνηση, ξεκινώντας μέσω της τότε υπουργού πολιτισμού [[Μελίνα Μερκούρη|Μελίνας Μερκούρη]], έχει ξεκινήσει εκστρατεία για την μόνιμη επιστροφή των γλυπτών στην Ελλάδα.<ref name="BrIT" /> Το Βρετανικό Μουσείο αρνείται σταθερά την επιστροφή των γλυπτών,<ref>{{cite web|url=http://www.britishmuseum.org/the_museum/news_and_press_releases/statements/the_parthenon_sculptures/facts_and_figures.aspx|title=The Parthenon Sculptures: The Position of the British Museum Truistees and Common Misconceptions|publisher=The British Museum|accessdate=18 April 2009}}</ref> ενώ οι διαδοχικές κυβερνήσεις του [[Ηνωμένο Βασίλειο|Ηνωμένου Βασιλείου]] δεν είναι πρόθυμες να εξαναγκάσουν το μουσείο για την επιστροφή τους (καθώς ισχυρίζονται πως θα χρειαζόταν να δημιουργηθεί νέα νομοθεσία), ωστόσο οι προσπάθειες της επιστροφής συνεχίζονται.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/6578661.stm Talks Due on Elgin Marbles Return], BBC News</ref> <gallery> File:Elgin Marbles east pediment.jpg|Γλυπτά του ανατολικού αετώματος στο [[Βρετανικό μουσείο]] File:Elgin Marbles British Museum.jpg|Αίθουσα των γλυπτών, [[Βρετανικό μουσείο]] File:Cariatide dall'eretteo, 415 ac. 02.JPG|Η Καρυάτιδα από το [[Ερέχθειο]], [[Βρετανικό μουσείο]] </gallery> === Άλλες === Το κτήριο υπέστη επίσης σημαντικές καταστροφές κατά την περίοδο της ελληνικής επανάστασης του [[1821]] και την πολιορκία του βράχου από τον [[Κιουταχής Μπέης|Κιουταχή Μπέη]]. == Σημασίες και συμβολισμοί του μνημείου == Ο Παρθενώνας είναι ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα μνημεία του κόσμου. Κατά την επικρατούσα άποψη, το σύγχρονο ενδιαφέρον για το μνημείο εμφανίστηκε κατά τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό του 18ου αιώνα, και θαυμάζεται ως σύμβολο παγκόσμιων και διαρκών αξιών αριστείας, δημοκρατίας, τέχνης κ.ά. Στην Ελλάδα έχει επίσης ιδιαίτερη θέση μέσα στο εθνικό συναίσθημα, τόσο το ίδιο το μνημείο όσο και τα γλυπτά που έχουν απομακρυνθεί από αυτό και εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο.<ref>[https://books.google.gr/books?hl=el&lr=&id=t02qLAT21AIC&oi=fnd&pg=PR4&dq=parthenon+symbolic+western+civilization&ots=SyC4eZ98Js&sig=kIpSf4uQP5LorXgHRSfQ3mwthew&redir_esc=y#v=onepage&q=parthenon%20symbolic%20western%20civilization&f=false Jenkins Ian Dennis, "The Parthenon Sculptures" Harvard University Press, 2007, σ. 13, 14]</ref> Σύμφωνα με το Κέντρο για την παγκόσμια Κληρονομιά της [[Εκπαιδευτική Επιστημονική και Πολιτιστική Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών|UNESCO]], ο Παρθενώνας ως τμήμα του ευρύτερου μνημειακού συμπλέγματος έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο των μνημείων της [[Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς|παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς]] από τις 11 Σεπτεμβρίου 1987. Ωστόσο, δεν είναι η τυπική πρόσθεση σε έναν κατάλογο εκείνη που κάνει τον Παρθενώνα τμήμα της πολιτισμικής κληρονομιάς. Ως υλικό εγχείρημα είναι η πλέον αξιόπιστη μαρτυρία ενός προηγμένου τεχνολογικά και αισθητικά [[πολιτισμός|πολιτισμού]], που έχει επηρεάσει σημαντικά την ανάπτυξη του σύγχρονου Δυτικού κόσμου. Σε διάφορες εποχές και κοινωνίες αποδιδόταν στον Παρθενώνα ή τα γλυπτά του μια υψηλή αξία, συμβολική, πολιτική, θρησκευτική ή άλλη. Για παράδειγμα, όταν τα "Ελγίνεια" ανάγλυφα έφτασαν στο Λονδίνο το 1807, φορτίστηκαν με νέες σημασίες καθώς έγιναν το επίκεντρο αντιπαραθέσεων για την αξία της τέχνης στην κοινωνία. Ορισμένοι Βρετανοί καλλιτέχνες τα εξύμνησαν σαν μια νέα σχολή τέχνης. Άλλοι τα συνέδεσαν με τη νίκη της Βρετανίας επί του Ναπολέοντα, ο οποίος επίσης είχε φέρει στο Παρίσι ρωμαϊκά γλυπτά που πήρε από την Ιταλία.<ref>[https://books.google.gr/books?hl=el&lr=&id=t02qLAT21AIC&oi=fnd&pg=PR4&dq=parthenon+symbolic+western+civilization&ots=SyC4eZ98Js&sig=kIpSf4uQP5LorXgHRSfQ3mwthew&redir_esc=y#v=onepage&q=parthenon%20symbolic%20western%20civilization&f=false Jenkins I.D. σ. 15, 16]</ref> Στη σύγχρονη εποχή μερικοί τον θεωρούν και σύμβολο της δημοκρατίας.<ref>Jenkins, σ. 13</ref><ref>[https://www.naftemporiki.gr/story/1205227/l-koniordou-o-parthenonas-den-einai-ena-opoiodipote-mnimeio Λ. Κονιόρδου: «…Ο Παρθενώνας δεν είναι ένα οποιοδήποτε μνημείο…», Ναυτεμπορική, 15 Φεβ. 2017]</ref> Ωστόσο είναι ελάχιστα ή ανύπαρκτα τα στοιχεία που δείχνουν ότι στην αρχαιότητα αποδιδόταν αυτή η σημασία στο μνημείο, ή ότι ήταν περισσότερο θαυμαστό από άλλα κτίσματα της Ελλάδας και της Μεσογείου. Οι συμβολικοί δεσμοί του με τη δημοκρατία δεν ήταν ισχυροί. Για την πλειονότητα των Αθηναίων και των επισκεπτών, ο ναός πρέπει να αντικατόπτριζε τη δόξα της θεάς και της πόλης της, από τις μυθικές απαρχές της και άσχετα με το πολίτευμα.<ref>Καλδέλλης, σ. 36-38</ref> Αντίθετα με την κυρίαρχη αντίληψη, ο βυζαντινολόγος καθηγητής Αντ. Καλδέλλης, επισημαίνει την σκόπιμη υποβάθμιση ή παράλειψη της βυζαντινής ιστορίας του Παρθενώνα, και το ιστοριογραφικό άλμα από την αρχαιότητα στην Αναγέννηση. Πιστεύει ότι αυτή η σύγχρονη (μετά το Διαφωτισμό) αφήγηση προκύπτει από ευρωπαϊκές ιδεολογίες, και ότι κάποτε εξυπηρέτησε και τον ευρωπαϊκό επεκτατισμό και τις αρνητικές αντιλήψεις για το Νότο και τον μεσαίωνα. Με αυτήν οι Ευρωπαίοι και οι ιδεολογικοί φορείς του Διαφωτισμού πέτυχαν μια ιδεολογική οικειοποίηση του Παρθενώνα, βάζοντας στο στόχαστρο το Βυζάντιο και τους ορθόδοξους κληρονόμους του και εμφανιζόμενοι οι ίδιοι ως δικαιούχοι των μνημείων.<ref>Καλδέλλης Αντώνης, "Ο Βυζαντινός Παρθενώνας", σ. 346, 347.<br />Ο Αντώνης Καλδέλλης είναι καθηγητής του βυζαντινού πολιτισμού στο τμήμα κλασικών σπουδών του Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Οχάιο (ΗΠΑ). Ασχολείται με θέματα βυζαντινής φιλολογίας, πολιτισμού και ιστορίας, με έμφαση στην ιστοριογραφία και την πρόσληψη της κλασικής παράδοσης στο Βυζάντιο. (Από το εσώφυλλο του βιβλίου)</ref> ==Αναστήλωση== Το 1975, η Ελληνική κυβέρνηση ξεκίνησε μια συντονισμένη προσπάθεια για την αναστήλωση του Παρθενώνα καθώς και άλλων κτισμάτων της Ακρόπολης. Μετά από καθυστέρηση, ιδρύθηκε η Επιτροπή για τη Συντήρηση των Μνημείων της Ακρόπολης το 1983.<ref>{{Cite journal|url=http://www.arcchip.cz/w09/w09_lambrinou.pdf|title=Parthenon of Athens: A Challenge Throughout History|last=Lambrinou|first=Lena|date=2009|journal=State of the Art|accessdate=29-05-2016|doi=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081003065235/http://www.arcchip.cz/w09/w09_lambrinou.pdf|archivedate=2008-10-03|url-status=dead}}</ref> Το έργο αυτό, αργότερα προσέλκυσε οικονομική και τεχνική βοήθεια από την [[Ευρωπαϊκή Ένωση]]. Μια αρχαιολογική επιτροπή τεκμηρίωσε διεξοδικά κάθε αντικείμενο που βρισκόταν στο χώρο, και οι αρχιτέκτονες υποβοηθούμενοι από υπολογιστικά μοντέλα, εξακρίβωσαν τις αρχικές τους θέσεις. Ιδιαίτερα σημαντικά και εύθραυστα γλυπτά μεταφέρθηκαν στο [[Μουσείο Ακρόπολης|Μουσείο της Ακρόπολης]]. Στο χώρο εγκαταστάθηκε γερανός για την απομάκρυνση τμημάτων μαρμάρων. Ο γερανός σχεδιάστηκε για να διπλώνει κάτω από την οροφή όταν δεν χρησιμοποιείται. Σε ορισμένες περιπτώσεις, προηγούμενες ανακατασκευές ήταν εσφαλμένες. Αυτές διαλειθηκαν, και μια προσεκτική διαδικασία αναστήλωσης ξεκίνησε.<ref>{{Cite journal|url=http://cipa.icomos.org/fileadmin/papers/Athens2007/FP111.pdf|title=The Surface Conservation Project of the Acropolis Monuments: Studies and Interventions|last=Papakonstantinou|first=E.|last2=Panou|first2=A.|date=October 2007|journal=XXI International CIPA Symposium|accessdate=29-05-2016|doi=|others=Franzikinaki K., Tsimeraki Anthi, Frantzi G.|archivedate=2009-03-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090326082512/http://cipa.icomos.org/fileadmin/papers/Athens2007/FP111.pdf|deadurl=unfit}}</ref> Αρχικά, πολλά τμήματα μαρμάρου κρατήθηκαν μαζί από επιμήκεις καρφίτσες [[Σίδηρος|σιδήρου]] σχήματος «Η», οι οποίες ήταν καλυμμένες ολοκληρωτικά από [[Μόλυβδος|μόλυβδο]], ο οποίος προστατεύει το σίδηρο από διάβρωση. Οι σταθεροποιητικές καρφίτσες που είχαν τοποθετηθεί κατά τον 19ο αιώνα δεν είχαν υψηλή περιεκτικότητα σε μόλυβδο και έτσι διαβρώθηκαν. Αφού το προϊόν της διάβρωσης (σκουριά) είναι επεκτατικό, η επέκταση αυτή προκάλεσε επιπλέον ζημιές με τη δημιουργία ρογμών στο μάρμαρο.<ref>{{Cite web|url=http://www.smithsonianmag.com/history/unlocking-mysteries-of-the-parthenon-16621015/?no-ist=|title=Unlocking Mysteries of the Parthenon|website=Smithsonian|accessdate=2016-05-28}}</ref> <gallery> Αρχείο:Athen Baustelle Akropolis 20020809-262.jpg|Έργα αναστήλωσης το 2002. Αρχείο:ParthenonRecon06185.jpg|Πρόοδος των έργων το 2007. Αρχείο:ParthenonRepairDetail06163.JPG|Ένα αναστηλωμένο τμήμα επιστήλιου. Αρχείο:Parthenon in the rain.jpg|Έργα αναστήλωσης ευρείας κλίμακας το 2010. Αρχείο:Parthenon in November 2014.JPG|Τα έργα της ανατολικής πλευράς το 2014. </gallery> == Εικόνες == <gallery> Αρχείο:2006 01 21 Athènes Parthénon.JPG|Παρθενώνας, δυτική πλευρά. Αρχείο:Parthenon.Tourists.jpg|Ο Παρθενώνας πόλος έλξης εκατομμυρίων επισκεπτών κάθε χρόνο. Αρχείο:Parthenon.at.Nashville.Tenenssee.01.jpg|Ο Παρθενώνας του [[Νάσβιλ]], [[Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής]], είναι ένα αρχιτεκτονικό αντίγραφο του Αυθεντικού Παρθενώνα της Αθήνας, τόσο στο σχέδιο όσο και στο μέγεθος. Αρχείο:Παρθενώνας, Ακρόπολη Αθηνών.jpg|Παρθενώνας </gallery> == Δείτε επίσης == * [[Αθήνα]] * [[Φειδίας]] * [[Μετόπες του Παρθενώνα]] * [[Αετώματα του Παρθενώνα]] * [[Μουσείο Ακρόπολης|Νέο Μουσείο Ακρόπολης]] == Παραπομπές == <references /> == Προτεινόμενη βιβλιογραφία == * Συλλογικό (επιμέλεια Π. Τουρνικιώτης)'', Ο Παρθενώνας και η ακτινοβολία του στα νεώτερα χρόνια'', εκδ. Μέλισσα, 1994 (ISBN 960-204-020-3) * Μανόλης Κορρές, ''ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΝΤΕΛΗ ΣΤΟΝ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ'', εκδ. Μέλισσα, 1993 (ISBN: 960-204-018-1) * [https://link.springer.com/book/9783031263569 Catharine Titi, ''The Parthenon Marbles and International Law'' (Springer 2023)] * Γιαννόπουλος Ιωάννης. κ.ά., ''Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό'', ΕΑΠ (Πάτρα 2000). * Δρανδάκης Παύλος, ''Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια'', Φοίνιξ (Αθήνα χ.χ.) * ''Ιστορία της Τέχνης Larousse'', τ. 1, Βιβλιόραμα (Αθήνα 1994). * Φιλιππίδης Δ., ''Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας'', ΕΑΠ (Πάτρα 2001). * Μαστοράκη Ανδρονίκη, ''Νεοκλασικισμός στην Ελλάδα του 19ου και του 20ου αιώνα'', Φεβ. 2003. * Werner Blaser - Monica Stucky, ''Drawings of Great Buildings'', Birkhauser Verlag (Boston, 1983). * G. Gruben, ''Griechische Tempel und Heiligtümer'', 5η έκδοση, Hirmer: München 1996/2001, σσ. 173-190. * François Queyrel, [https://web.archive.org/web/20120119013513/http://www.editions-bartillat.fr/fiche-livre.asp?Clef=281 ''Le Parthénon, Un monument dans l'Histoire''], Bartillat, Paris 2008 (ISBN 978-2-84100-435-5). * Vinzenz Brinkmann: ''Athen. Triumph der Bilder.'' Κατάλογος έκθεσης, Liebieghaus Skulpturensammlung, Frankfurt 2016, ISBN 978-3-7319-0300-0. == Εξωτερικοί σύνδεσμοι == {{βικιλεξικό|Παρθενώνας}} *[https://web.archive.org/web/20120101021938/http://www.art-teachers.com/content/view/247/52/ Παρθενώνας], άρθρο του Μανώλη Κορρέ (αρχιτέκτονα, υπεύθυνου αναστήλωσης του Παρθενώνα) από το περιοδικό ''Εικαστική Παιδεία'', [https://web.archive.org/web/20121008005007/http://www.art-teachers.com/component/option,com_magazine/func,show_edition/id,5/Itemid,52/ τεύχος 5], 1988, σσ. 43-52 της [http://www.art-teachers.com Ένωσης Καθηγητών Καλλιτεχνικών Μαθημάτων]. *[http://www.parthenonfrieze.gr/#/home Η Ζωφόρος του Παρθενώνα στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης] *[http://ancientathens3d.com/ Τρισδιάστατη αναπαράσταση των μνημείων της Αθήνας από το 1600π.Χ. μέχρι τον 19ο αιώνα.] *[https://web.archive.org/web/20160622161447/http://www.metrum.org/key/athens/index.htm The Athenian Acropolis] του Livio C. Stecchini, με εκτεταμένες αναφορές στον Παρθενώνα (στα Αγγλικά) (Internet Archive) *[http://www.360visits.gr/panorama_id64 360° Eικονική περιήγηση στον Παρθενώνα] (υψηλή ανάλυση) *[https://web.archive.org/web/20090228161801/http://www.newacropolismuseum.gr/ Νέο Μουσείο Ακρόπολης] * {{Αρχείο ΕΡΤ|τίτλος= Η καταστροφή του Παρθενώνος από τον Μοροζίνι|αριθμός = 4863}} {{Ακρόπολη Αθηνών}} {{Authority control}} [[Κατηγορία:Αρχαίοι ναοί της Αθήνας]] [[Κατηγορία:Ακρόπολη Αθηνών]] [[Κατηγορία:Ναοί της Αθηνάς]]'