Έδεσσα Μεσοποταμίας

Έδεσσα
Έδεσσα 37°8′44″N 38°47′2″E
Χώρα	Τουρκία
Διοικητική υπαγωγή	Σανλιούρφα
Ίδρυση	302 π.Χ.
Πληθυσμός	55.000 (1890)
Σχετικά πολυμέσα

Η ακρόπολη της συριακής Έδεσσας. Οι εναπομείνασες κολόνες χρονολογούνται στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας

Η Έδεσσα ή Αντιόχεια ήταν αρχαία πόλη της Μεσοποταμίας. Στη θέση της βρίσκεται η σημερινή Ούρφα (τουρκικά: Şanlıurfa) της Τουρκίας.

Μακεδονική επανίδρυση και ελληνιστική περίοδος

Η ελληνιστική πόλη βρισκόταν πάνω στην παλαιότερη πόλη με το όνομα Ορχόη ή Οσρόη (Πέρσης σατράπης που ονόμασε την γύρω περιοχή Οσροηνή). Κατά τον Αντιοχέα ιστορικό Ιωάννη Μαλάλα, λόγω των καταστροφών της πόλεως από πλημμύρες, ο Σέλευκος Α΄ Νικάτωρ την επανίδρυσε με το όνομα Αντιόχεια Μιξοβάρβαρο και στην συνέχεια της έδωσε το όνομα Έδεσσα (305/4 π.Χ.).

Η ελληνιστική πόλη ήταν μάλλον έδρα της σατραπείας της Οσροηνής. Στην πόλη κατοικούσαν τόσο Έλληνες άποικοι, όσο και ιθαγενείς. Το πρώτο μάλιστα νόμισμα της ελληνιστικής πόλεως ήταν των χρόνων του Αντιόχου Α΄ του Σωτήρος, το 280 π.Χ.

Αργότερα κατά το 212 π.Χ. όταν ο Σελευκίδης βασιλιάς Αντίοχος Γ΄, εκστρατεύοντας κατά της αποστατημένης Σωφηνής, πέρασε διαμέσου της Έδεσσας, αν κρίνει κανείς από το νόμισμα που έκοψε στην πόλη.

Αργότερα ο Αντίοχος Δ' ο Επιφανής, κατά μαρτυρία του Πλινίου, τη μετονόμασε σε «Αντιόχεια Καλλιρρόη» ή κατ' άλλους «Αντιόχεια επί Καλλιρρόη» (165/4 π.Χ.). Τα νομίσματά της επί Αντίοχου Δ' φέρουν την επιγραφή «ΑΝΤΙΟΧΕΩΝ ΤΩΝ ΕΠΙ ΚΑΛΛΙΡΡΟΗ». Το όνομα όμως αυτό δεν διατηρήθηκε για πολύ, καθώς από τα σωζόμενα νομίσματα εξάγεται ότι πολύ γρήγορα (μετά τον Αντίοχο Δ') επανέκτησε το πρότερο όνομα Έδεσσα.

Ρωμαϊκή και παρθική περίοδος

Μετά την αποσύνθεση της σελευκιδικής αυτοκρατορίας, η Έδεσσα υπήχθη στο αυτόνομο βασίλειο της Οσροηνής (132 π.Χ. -214 μ.Χ.). Το βασίλειο αυτό ιδρύθηκε από αραβικές φυλές (μαζί και οι Ναβαταίοι), και είχε 28 άρχοντες που μερικές φορές ονόμαζαν τους εαυτούς τους "βασιλείς" στα νομίσματά τους.

Στην αρχή η πόλη ήταν υπό την παρθική επικυριαρχία, ύστερα του Τιγράνη της Αρμενίας και στην συνέχεια από την εποχή του Πομπηίου, υπό τους Ρωμαίους. Με την κατάληψη και λεηλασία της Έδεσσας από τον Τραϊανό, η πόλη έπεσε σε ρωμαϊκά χέρια (116 -118 μ.Χ.). Επειδή όμως η πόλη ήταν φίλα προσκείμενη στους Πάρθους, ο Ρωμαίος συναυτοκράτωρ Λούκιος Βέρος την ξαναλεηλάτησε στα μέσα του ίδιου αιώνα. Από το 212 ως το 214, το βασίλειο της Οσροηνής περιήλθε στη ρωμαϊκή κυριαρχία. Ο αυτοκράτωρ Καρακάλλας δολοφονήθηκε στον δρόμο από την Έδεσσα προς τις Κάρρες από έναν φρουρό του (217 μ.Χ.). Το 260 μ.Χ. έγινε διεξήχθη εκεί κοντά αποφασιστική μάχη, στην οποία οι Σασσανίδες Πέρσες του Σαπώρη Α΄ κατανίκησαν τον ρωμαϊκό στρατό του αυτοκράτορα Βαλεριανού. Ο τελευταίος οδηγήθηκε αιχμάλωτος στο Ιράν μαζί με άλλους Ρωμαίους.

Στα μεταγενέστερα χρόνια

Στα χρόνια του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστίνου Α΄, η Έδεσσα ξανακτίστηκε ως Ιουστινόπολις. Αν και οι Σασσανίδες του Χοσρόη Β΄ την κατέλαβαν το 609 μ.Χ., εν τούτοις μετά από αιματηρές μάχες την ανέκτησε ο Ηράκλειος (627/8 μ.Χ.). Κατά την Α' Σταυροφορία, η Έδεσσα έγινε πρωτεύουσα της ομώνυμης κομητείας. Η Κομητεία της Έδεσσας ήταν το πρώτο κράτος που ιδρύθηκε από τους Σταυροφόρους, αλλά και το πρώτο που καταλύθηκε, το 1144, πέφτοντας στα χέρια των Τούρκων.

Το σημερινό όνομα της πόλης η οποία ανήκει στην Τουρκία είναι Ούρφα.