Ναίβιος

Γναίος Ναίβιος
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Gnaeus Naevius (Λατινικά)
Γέννηση	275 π.Χ. Κάπουα (αρχαία πόλη)
Θάνατος	201 π.Χ. Ιτύκη
Χώρα πολιτογράφησης	Αρχαία Ρώμη
Ιδιότητα	ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και συγγραφέας

Ο Γναίος Ναίβιος (Gnaeus Naevius, ;-τέλη 3ου αι.π.Χ) ήταν Ρωμαίος δραματικός και επικός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας της αρχαϊκής περιόδου.

Ζωή

Επικρατεί μεγάλη αβεβαιότητα όσον αφορά τη ζωή του. Από τα σχόλια που κάνει ο Αύλος Γέλλιος κρίνοντας τον Επιτάφιό του ότι είναι γραμμένος με ύφος αλαζονικό, βγαίνει το συμπέρασμα ότι γεννήθηκε σε μία από τις ρωμαϊκές επαρχίες στην Καμπανία. Αλλά η φράση αυτή φαίνεται να έχει χρησιμοποιηθεί παροιμιωδώς για τον κομπασμό. Και επειδή υπήρχε η τάξη των πληβείων στη Ρώμη, είναι αρκετά πιθανόν να ήταν εκ γενετής Ρωμαίος κάτοικος. Το έτος γέννησής του τοποθετείται περί το 270.

Υπηρέτησε είτε στο ρωμαϊκό στρατό, είτε μεταξύ των συμμάχων στον Α΄ Καρχηδονιακό Πόλεμο και γι' αυτό πρέπει να έφτασε στην ωριμότητα πριν από το 241 π.Χ. Η καριέρα του σαν θεατρικός συγγραφέας ξεκίνησε με την παρουσίαση ενός δράματος περί το έτος 235 π.Χ. ή το 231 π.Χ. και συνεχίστηκε για τριάντα χρόνια.

Σημείωσε αξιόλογη λογοτεχνική καριέρα στη Ρώμη, ώσπου τα σατυρικά σχόλια που έγραφε στις κωμωδίες του προσέβαλλαν μια μερίδα ευγενών, ειδικά τηn οικογένεια του Μέτελλου, ένας από την οποία ήταν ύπατος. Λόγω της αντίδρασής τους στις επιθέσεις που τους έκανε επί σκηνής φυλακίστηκε. Αφού έγραψε δύο έργα κατά τη διάρκεια της φυλακίσεώς του, όπου απολογήθηκε για την προηγούμενη αγενή συμπεριφορά του, μετανόησε και κατόπιν ελευθερώθηκε από τους δημάρχους (αυτοί που είχαν τη δύναμη του habeas corpus). Μετά από δεύτερη προσβολή εξορίστηκε στην Τυνησία, όπου έγραψε τον Επιτάφιό του σε σατούρνιο στίχο και έπειτα αυτοκτόνησε το 201 π.Χ.

Έργο

Σαν τον Λίβιο ο Ναίβιος υπήρξε επαγγελματίας στο να προσαρμόζει ελληνικές τραγωδίες και κωμωδίες στη ρωμαϊκή σκηνή. Ανάμεσα στους τίτλους των τραγωδιών του βρίσκονται ο Αίγισθος, ο Λυκούργος, η Ανδρομάχη ή ο Έκτορας, ο Δούρειος Ίππος. Το τελευταίο έργο ονομάστηκε και παραστάθηκε στα εγκαίνια του θεάτρου του Πομπήιου το έτος 55 π.Χ.

Οι κωμωδίες του ανήκουν στο γένος της comoedia palliata, μια διασκευή της ελληνικής Νέας Κωμωδίας. Σαν στρατιώτης στους Καρχηδονιακούς Πολέμους υπήρξε βαθιά πατριώτης, εφηύρε ένα νέο είδος που ονομάζεται praetexta fabula, μια προέκταση της τραγωδίας στα ρωμαϊκά εθνικά πρόσωπα ή γεγονότα, η οποία ονομάστηκε έτσι από την toga praetexta που φορούσαν οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι. Από τα κείμενά του σώζονται μόνο αποσπάσματα από αρκετά ποιήματα που διατηρήθηκαν από παραπομπή μεταγενέστερων αρχαίων γραμματικών (Χαρίσιος, Αίλιος Δονάτος, Σέξτος Πομπήιος Φέστος, Αύλος Γέλλιος, Ισίδωρος Ισπανός, Μακρόβιος, Νόνιος Μάρκελλος, Πρισκιανός, Μάρκος Τερέντιος Βάρων).

Εργογραφία

• Έπος: Bellum Poenicum
• Τραγωδίες: Aesiona, Danae,
• Praetextae: Clastidium, Lupus-Romulus, (ίσως δύο έργα), Veii (αβέβαιο)
• Κωμωδίες: Acontizomenos, Agitatoria, Agrypnuntes, Appella, Astiologa , Colax, Commotria, Corollaria, Corollaria, Dementes, Demetrius, Dolus,Figulus, Glaucoma, Gymnasticus, Lampadio, Nagido, Nervolaria, Paelex, Personata, Proiectus, Quadrigeniti, Stalagmus, Stigmatias, Tarentilla, Technicus, Testicularia, Tribacelus, Triphallus, Tunicularia

Άλλα: Satura (αβέβαιο)

Πηγές-πρότυπα-είδη

Το υλικό του που συνδυάζει μύθο και ιστορία αντλείται τόσο από προσωπικές αναμνήσεις του όσο και από ρωμαϊκές αφηγήσεις. Δεν είναι σίγουρη η επιρροή του από τον Fabius Pictor αλλά σίγουρα επηρεάστηκε από τον Φιλίνο τον Ακραγαντινό. Οι μύθοι καταγωγής των Ρωμαίων αντλούνται από τον Τίμαιο τον Ταυρομενίτη. Κοινά θεματολογικά στοιχεία έχουν κάποιες τραγωδίες του (Hector proficiscens, Lucurgus) με τον Αισχύλο και τον Ευριπίδη (Iphigenia).

Ιδεολογικά χαρακτηριστικά

Υπάρχουν υποθέσεις διατύπωσης λογοτεχνικών θεωρίας στους προλόγους των κωμωδιών του γινόμενος έτσι πρόδρομος του Τερέντιου. Την αυτοσυνειδησία του ως ποιητή αποτυπώνει ο λόγος των Μουσών στο Bellum Poenicum ενώ στο ίδιο έργο αυτοπαρουσιάζεται ως Ρωμαίος στρατιώτης αυτόπτης μάρτυρας οπότε νομιμοποιείται ως ιστοριογράφος. Στα έργα του επιχείρησε να ενισχύσει τη θρησκευτική και ηθική συνείδηση του κράτους:εξαίρει τη σύνδεση ατόμου και συνόλου μέσα από τις λατρευτικές πράξεις. Η άντληση υποθέσεων από τον τρωικό μυθολογικό κύκλο είναι η βάση για τη συνειδητοποίηση από τους Ρωμαίους του προορισμού τους. Ο ρωμαϊκός χαρακτήρας των κωμωδιών του έγκειται στην προτιμησή του για παροχή ηθικών συστάσεων. Τέλος, σε μια εποχή που πολεμούνταν οι βακχικές γιορτές, ο ίδιος στρέφεται κατά των πολέμιων αυτών (κωμωδία Lucurgus) ενώ δεν κρύβει την πίστη του στον θεό των πληβείων Liber και εν τέλει την απέχθειά του προς κάθε μορφή τυραννίας.

Λογοτεχνική τεχνική

Ο Ναίβιος έκανε contaminatio, δηλαδή συμφυρμό διαφόρων έργων. Προβαίνει σε εκρωμαϊσμό των έργων του προσθέτοντας την κατάληξη -aria (π.χ. Corollaria= κωμωδία του στεφανιού). Η ονοματοποιία του συνδέεται είναι παρόμοια με τις ονομασίες των νόμων, π.χ lex agraria. Τα πρόσωπα των έργων του είναι: Ιταλίδες μοιρολογήτρες, για τσιγκουνιά των πόλεων Lanuvium και Praeneste. Έτσι θεωρήθηκε ο ευρέτης της togata, της κωμωδίας που παιζόταν στη Ρώμη.

Απήχηση-επιρροή-συμβολές

Η γλώσσα του Ναίβιου θεωρήθηκε υπόδειγμα ενός καθαρού, αλλά ήδη κάποιου αρχαιοπρεπούς λατινικού λόγου. Ο Πλαύτος και ο Βεργίλιος ξεπέρασαν τον Ναίβιο και τα έργα του χάθηκαν. Το έργο του Bellum Poenicum γνώρισε διάφορες επανεκδόσεις. Μεταγενέστεροι λεξικογράφοι και γραμματικοί δεν είχαν μπροστά τους το σύνολο του έργου αλλά αποσπάσματα. Η Αινειάδα του Βεργίλιου δέχεται επιδράσεις από το Εquos Troianos ενώ αντιστρέφει τη σύλληψη του Bellum Poenicum: ενώ στο έργο του Ναίβιου η ιστορία ήταν η κύρια δράση και ο μύθος το φόντο, στο έργο του Βιργίλιου η ιστορία είναι μια προφητεία και ο μύθος το πεδίο όπου διαδραματίζεται η υπόθεση. Στον Μεσαίωνα είναι γνωστός ως κωμικός ποιητής ενώ στα χρόνια του Ουμανισμού συγκεντρώνονται αποσπάσματα των έργων του.

Με βάση την γνώση της σύγχρονης ιστορίας που διαθέτει, θεμελιώνει το ρωμαϊκό ιστορικό έπος και την praetexta. Επίσης συμβάλει στον εκλατινισμό σύνθετων ομηρικών επιθέτων, ενώ κατακτά πρώτος τον εξάμετρο.

Οι στίχοι του υποκρύπτουν ζήλια για την αυξανόμενη κυριαρχία του Έννιου, γι'αυτό θεωρείται ότι η ζωή του Ναίβιου τελειώνει μετά το 204 π.Χ., έτος κατά το οποίο ο Έννιος ξεκίνησε την καριέρα του σαν συγγραφέας στη Ρώμη. Σε αντίθεση με το Λίβιο Ανδρόνικο, ο Ναίβιος ήταν ντόπιος Ιταλός και όχι Έλληνας. Επίσης υπήρξε αυθεντικός συγγραφέας και όχι ένας απλός συλλέκτης ή μεταφραστής.

Πηγές

• Michael Von Albrecht, Ιστορία της Ρωμαϊκής λογοτεχνίας.τομ.I, μτφρ. Δ.Ζ.Νικήτας, εκδ.Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2007(7η επανέκδοση)
• H. J. Rose, Ιστορία της λατινικής λογοτεχνίας. Από τις ρίζες ως την ποίηση του Αυγούστου, τομ.Α, μτφρ. Κ.Χ. Γρόλλιου, εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1978