Ζαν Πωλ

Ζαν Πωλ
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Jean Paul (Γαλλικά)
Γέννηση	21  Μαρτίου 1763 Wunsiedel
Θάνατος	14  Νοεμβρίου 1825 Μπαϊρόιτ
Αιτία θανάτου	οίδημα
Τόπος ταφής	d:Q101493105
Ψευδώνυμο	Jean Paul, J. P. F. Hasus και Jean-Paul Richter
Χώρα πολιτογράφησης	Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Βασίλειο της Βαυαρίας
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Γερμανικά
Σπουδές	Πανεπιστήμιο της Λειψίας
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	συγγραφέας μυθιστοριογράφος ποιητής λιμπρετίστας
Περίοδος ακμής	1781
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα

Ο Ζαν Πωλ, λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Γιόχαν Πάουλ Φρίντριχ Ρίχτερ (γερμανικά: Johann Paul Friedrich Richter‎‎, 21 Μαρτίου 1763 - 14 Νοεμβρίου 1825), ήταν Γερμανός συγγραφέας και δοκιμιογράφος. Στην ιστορία της γερμανικής λογοτεχνίας, το έργο του, που περιλαμβάνει σατιρικά και συναισθηματικά μυθιστορήματα, πραγματείες και δοκίμια, κατατάσσεται ανάμεσα στην Κλασική και τη Ρομαντική εποχή. Η αλλαγή ονόματος που επέλεξε προέρχεται από τον θαυμασμό του για τον Ζαν-Ζακ Ρουσώ.

Βιογραφικά στοιχεία

Πρώιμα χρόνια

Ο Γιόχαν Πάουλ Φρίντριχ Ρίχτερ, ο οποίος αργότερα έγραψε με το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Ζαν Πωλ, γεννήθηκε το 1763 στο Βούνζιντελ της Βαυαρίας και ήταν γιος δασκάλου, οργανίστα και πάστορα ο οποίος πέθανε το 1779, αφήνοντας την οικογένεια σε μεγάλη φτώχεια. Αφού παρακολούθησε το γυμνάσιο του Χοφ, εγγράφηκε στο πανεπιστήμιο της Λειψίας για θεολογικές σπουδές. Για οικονομικούς λόγους αλλά και επειδή η θεολογία δεν τον ενδιέφερε δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του, αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στη μελέτη της λογοτεχνίας και ζούσε με ιδιαίτερα μαθήματα. Άρχισε να γράφει με την ελπίδα να κερδίσει τα προς το ζην: μετά τα πρώτα του λογοτεχνικά πειράματα, έγραψε κυρίως σατιρικά δοκίμια στο ύφος του Τζόναθαν Σουίφτ, τα οποία τυπώθηκαν το 1783 ως Δίκες της Γροιλανδίας. Μετά από αυτή την πρώτη δημοσίευση, ωστόσο, δεν υπήρξαν άλλες επιτυχίες. Το 1784 αναγκάστηκε να φύγει λόγω χρεών και επέστρεψε στο Χοφ στο σπίτι της μητέρας του. Τα βάσανα αυτής της εποχής καταγράφονται στο μεταγενέστερο μυθιστόρημά του Ζίμπενκες (1796). Εκτός από την καταπιεστική φτώχεια αυτών των χρόνων, υπέφερε επίσης από τον θάνατο ενός φίλου του το 1786 και την αυτοκτονία του αδελφού του Χάινριχ το 1789. Από το 1787 εργάστηκε ως ιδιωτικός παιδαγωγός σε ένα χωριό κοντά στο Χοφ - συνεχίζοντας να γράφει: Επιλογή από τα χαρτιά του διαβόλου (1789), Η ζωή της εύθυμης μικρής δασκάλας Μαρίας Βουτς στο Άουεντχαλ (1790) - και από το 1790 έως το 1794, δίδασκε σε σχολείο που είχε ιδρύσει και τα οικονομικά του βελτιώθηκαν.

Αρχική φήμη

Η σειρά των λογοτεχνικών του επιτυχιών ξεκίνησε το 1793 με το μυθιστόρημα Η αόρατη στοά. Ο συγγραφέας έστειλε το χειρόγραφο στον Καρλ Φίλιπ Μόριτς, με τη μεσολάβηση του οποίου το βιβλίο εκδόθηκε στο Βερολίνο. Ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο Ζαν Πωλ, από τον θαυμασμό του για τον Ζαν-Ζακ Ρουσώ. Στη συνέχεια, το νέο μυθιστόρημα Έσπερος ή Σαρανταπέντε μέρες του Φθινοπώρου, που εκδόθηκε το 1795, έγινε η μεγαλύτερη λογοτεχνική επιτυχία μετά Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου του Γκαίτε και τον έκανε διάσημο. Ο Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ και ο Κρίστοφ Μάρτιν Βίλαντ ενθουσιάστηκαν με τον Έσπερο και στήριξαν τον νεαρό συγγραφέα - αλλά στους Γκαίτε και Σίλερ δεν άρεσε το μυθιστόρημα.

Διάσημος συγγραφέας

Μνημείο του συγγραφέα στο Μπαϊρόιτ

Μετά από πρόσκληση της θαυμάστριάς του Σαρλότε φον Καλμπ, ο Ζαν Πωλ το 1796 επισκέφτηκε τη Βαϊμάρη, λογοτεχνικό κέντρο της εποχής, όπου έγινε δεκτός με σεβασμό, αλλά η σχέση με τους Γκαίτε και Σίλερ παρέμεινε μάλλον ψυχρή και απόμακρη. Δύο χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκε στη Βαϊμάρη. Στο μεταξύ είχε γράψει έναν εντυπωσιακό αριθμό λογοτεχνικών έργων: Άνθη, καρποί και αγκάθια, γνωστό από τον ήρωά του ως Ζίμπενκες (1796/97), Η ζωή του Κβίντους Φίξλαϊν (1796), Η κοιλάδα της Καμπανίας (1797). Ειδικά στη Βαϊμάρη, οι ερωτικές περιπέτειες που είχε σε όλη του τη ζωή αυξήθηκαν: αρραβωνιάστηκε την Καρολίνα φον Φόιχτερσλεμπεν, μια αριστοκράτισσα κυρία των τιμών στο Δουκάτο της Σαξονίας-Χίλντμπουργχάουζεν, αλλά λόγω της διαφοράς της κοινωνικής τους θέσης χώρισαν. Έπρεπε επίσης να επινοεί συνεχώς νέες στρατηγικές για να αποφύγει τον γάμο με τη Σαρλότ φον Καλμπ. Τελικά, το 1800, σε ένα ταξίδι στο Βερολίνο, γνώρισε την Καρολίνα Μάγιερ, την οποία παντρεύτηκε ένα χρόνο αργότερα.

Το ταξίδι στο Βερολίνο αντιπροσώπευε το κορυφαίο σημείο της λογοτεχνικής του φήμης: η βασίλισσα της Πρωσίας Λουίζα, που τον είχε γνωρίσει στη «Μικρή Αυλή των Μουσών» της αδελφής της Καρλόττας Γεωργίνας του Μεκλεμβούργου-Στρέλιτς, ενθουσιάστηκε με τα έργα του. Αυτό τον οδήγησε να εγκατασταθεί μόνιμα στο Βερολίνο τον Οκτώβριο του 1800, όπου έγινε φίλος, μεταξύ άλλων, με τον Άουγκουστ Σλέγκελ και τον αδελφό του Φρήντριχ Σλέγκελ καθώς και με τους Λούντβιχ Τηκ, Φρήντριχ Σλάιερμάχερ και Γιόχαν Γκότλιμπ Φίχτε, ηγετικές μορφές του γερμανικού ρομαντισμού.

Τελευταία χρόνια

Ο Ζαν Πωλ το 1810

Τα επόμενα μυθιστορήματα Τιτάν (4 τόμοι, 1800/1803) και Πικρά χρόνια (4 τόμοι, 1804/1805) δεν προκάλεσαν πλέον τον ίδιο ενθουσιασμό στους αναγνώστες, αν και θεωρούνται πλέον τα σημαντικότερα έργα του.

Το 1804 μετακόμισε στο Μπαϊρόιτ με τη σύζυγό του και τα δύο παιδιά του αφού έζησε στο Μάινινγκεν και στη συνέχεια στο Κόμπουργκ από το 1801 έως το 1803. Το 1808 έλαβε ισόβια ετήσια σύνταξη από τον πρίγκιπα Καρλ Τέοντορ φον Ντάλμπεργκ, που αργότερα καταβάλλονταν από τη βαυαρική κυβέρνηση, έτσι απαλλάχθηκε από το οικονομικό άγχος. Έκτοτε έζησε αποτραβηγμένη ζωή στο Μπαϊρόιτ, που διακόπηκε μόνο από μερικά ταξίδια, όπως στο Μπάμπεργκ, όπου επισκέφτηκε τον E.T.A. Χόφμαν. Κατά τις επισκέψεις του στη Χαϊδελβέργη (1817) και στη Στουτγκάρδη (1819) ονομάστηκε «ο αγαπημένος ποιητής των Γερμανών». Το 1820 η Βαυαρική Ακαδημία Επιστημών τον διόρισε ως εξωτερικό μέλος.

Το ταξίδι του δόκτορα Κάτζενμπεργκερ στη λουτρόπολη (1809) και Το ταξίδι του στρατιωτικού ιερέα Σμέλτσλε (1809) ήταν τα τελευταία δημοφιλή έργα του. Το 1813, ξεκίνησε το μυθιστόρημα Ο κομήτης, αλλά ο θάνατος του γιου του Μαξ το 1821 ήταν ένα χτύπημα της μοίρας που ο συγγραφέας δεν μπόρεσε να ξεπεράσει: το έργο παρέμεινε ημιτελές. Έχασε την όρασή του το 1824 και πέθανε από υδρωπικία στο Μπαϊρόιτ, στις 14 Νοεμβρίου 1825.

Αποτίμηση

Τα έργα του Ζαν Πωλ γεφύρωσαν τη μετάβαση της γερμανικής λογοτεχνίας από τα τυπικά ιδεώδη του κλασικισμού της Βαϊμάρης στον πρώιμο ρομαντισμό και άσκησαν μεγάλη επίδραση στη γερμανική λογοτεχνία μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα. Τα μυθιστορήματά του χαρακτηρίζονται από αυτοβιογραφικά στοιχεία, πικρή σάτιρα και χιούμορ φαντασία και ανατροπές. Σταδιακά συμφιλίωσε τον κωμικό σατιρικό τόνο με τον ενθουσιώδη συναισθηματισμό του. Εκτός από μυθιστορήματα έγραψε πραγματείες για την εκπαίδευση και την αισθητική.

Παράλληλα με το λογοτεχνικό έργο, οι πολιτικές του δηλώσεις έτυχαν ιδιαίτερα ευπρόσδεκτης υποδοχής και ο Ζαν Πωλ έγινε ηγετική φυσιογνωμία στις γερμανικές κοινότητες. Ήταν πεπεισμένος δημοκράτης και υποστηρικτής των ιδεών του Διαφωτισμού και της γαλλικής επανάστασης, ιδανικά που είχε ιδιαίτερο λόγο να υπερασπιστεί στην εποχή των Ναπολεόντειων Πολέμων και της ταπείνωσης της Γερμανίας. Δεν κουράστηκε ποτέ να κηρύττει ότι η κύρια προϋπόθεση για την εθνική αναγέννηση είναι η ελευθερία της σκέψης και η ηθική ανάταση. Ήταν δια βίου υπερασπιστής της ελευθερίας του Τύπου και τα δοκίμια και άρθρα του κατά της λογοκρισίας ξεπέρασαν πολλούς από τους συγχρόνους του. Η τελευταία ενότητα του δοκιμίου Πολιτικά κηρύγματα (1816) περιέχει μια προειδοποίηση προς τους ηγέτες ότι οι σκέψεις δεν μπορούν να ελεγχθούν και ότι η αστυνομική δράση θα τις κάνει τελικά να εκραγούν σαν μπουκάλι σαμπάνιας.

Ο αστεροειδής (14365) Ζαν Πωλ ονομάστηκε στις 26 Ιουλίου 2000 προς τιμήν του.

Επιλογή έργων

• Αβελάρδος και Ελοΐζα (Abelard und Heloise), 1781.
• Δίκες της Γροιλανδίας (Grönländische Prozesse), 1783
• Επιλογή από τα χαρτιά του διαβόλου (Auswahl aus des Teufels Papieren), 1789
• Η αόρατη στοά (Die unsichtbare Loge), 1793.
• Η ζωή της εύθυμης μικρής δασκάλας Μαρίας Βουτζ στο Άουεντχαλ (Leben des vergnügten Schulmeisterlein Maria Wutz in Auenthal), 1793.
• Έσπερος ή Σαρανταπέντε μέρες του Φθινοπώρου (Hesperus oder 45 Hundposttage), 1795.
• Η ζωή του Κβίντους Φίξλαϊν (Leben des Quintus Fixlein) 1796.
• Σχετικά με τον Πρύτανη Φλοριάν Φέλμπελ και το πρώτο του ταξίδι στο Φίχτελμπεργκ (Des Rektors Florian Fälbel’s und seiner Primaner Reise nach dem Fichtelberg), 1796.
• Ζίμπενκες - Άνθη, καρποί και αγκάθια (Siebenkäs. Blumen-, Frucht- und Dornenstücke ) 1796–1797
• Der Jubelsenior, 1797.
• Η κοιλάδα της Καμπανίας (Das Kampaner), 1797.
• Φανταστική βιογραφία (Konjekturalbiographie), 1798.
• Τιτάν, (Titan), 1800–1803.
• Περί αισθητικής, μαζί με κάποιες διαλέξεις στη Λειψία για τα κόμματα της εποχής (Vorschule der Ästhetik, nebst einigen Vorlesungen in Leipzig über die Parteien der Zeit). 1804
• Πικρά χρόνια (4 τόμοι) (Flegeljahre), 1804–1805.
• Βιβλίο ελευθερίας (Freiheitsbüchlein) 1805
• Το ταξίδι του στρατιωτικού ιερέα Σμέλτσλε (Des Feldpredigers Schmelzle Reise nach Flätz mit fortgehenden Noten), 1809.
• Το ταξίδι του δόκτορα Κάτζενμπεργκερ στη λουτρόπολη (Dr. Katzenbergers Badereise, nebst einer Auswahl verbesserter Werkchen), 1809.
• Σελίνα (Selina), ημιτελές, μεταθανάτια έκδοση, 1827.