Αλέξης Ζορμπάς (ταινία)

Αλέξης Ζορμπάς
Σκηνοθεσία	Μιχάλης Κακογιάννης
Παραγωγή	Μιχάλης Κακογιάννης
Σενάριο	Μιχάλης Κακογιάννης
Βασισμένο σε	βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη
Πρωταγωνιστές	Άντονι Κουίν; Άλαν Μπέιτς; Ειρήνη Παππά; Λίλα Κέντροβα; Σωτήρης Μουστάκας
Μουσική	Μίκης Θεοδωράκης
Φωτογραφία	Γουόλτερ Λασάλι
Μοντάζ	Μιχάλης Κακογιάννης
Εταιρεία παραγωγής	20th Century Fox
Διανομή	20th Century Fox
Πρώτη προβολή	14 Δεκεμβρίου 1964 (Ελλάδα)
Διάρκεια	142 λεπτά
Προέλευση	Ηνωμένο Βασίλειο; Ελλάδα
Γλώσσα	Αγγλικά; Ελληνικά
Προϋπολογισμός	783.000$
Ακαθάριστα έσοδα	23.500.000$
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Αλέξης Ζορμπάς ή Ζορμπάς ο Έλληνας (αγγλικά: Zorba the Greek‎‎) είναι βρετανο ελληνική ταινία του 1964, σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη, με τους Άντονι Κουίν, Άλαν Μπέιτς, Ειρήνη Παππά και Σωτήρη Μουστάκα. Είναι βασισμένη στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά.

Η ταινία απέσπασε τρία βραβεία Όσκαρ το 1964, με σημαντικότερο το Όσκαρ Β΄ Γυναικείου Ρόλου για την ερμηνεία της Λίλα Κέντροβα, στον ρόλο της Μαντάμ Ορντάνς. Η μουσική που συμπεριλήφθηκε στην ταινία, την οποία έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης, έγινε παγκοσμίως γνωστή ως συρτάκι ή Ο Χορός του Ζορμπά. Οι εξωτερικές σκηνές της ταινίας γυρίστηκαν στην Κρήτη.

Ηθοποιοί

Πλοκή

Ο Ζορμπάς (Άντονι Κουίν) και ο Μπάζιλ (Άλαν Μπέιτς) χορεύουν στην ακτή στο τέλος της ταινίας.

Ο Μπάζιλ είναι Ελληνοάγγλος συγγραφέας μεγαλωμένος στη Μεγάλη Βρετανία με όλα τα χαρακτηριστικά του μετρημένου Άγγλου μεσοαστού. Περιμένοντας στον Πειραιά το πλοίο για την Κρήτη, γνωρίζει τον Ζορμπά, έναν τραχύ αλλά ενθουσιώδη Έλληνα χωριάτη και μουσικό από τη Μακεδονία. Ο Μπάζιλ εξηγεί στον Ζορμπά ότι πηγαίνει σε ένα κρητικό χωριό όπου έχει κτήματα ο πατέρας του με στόχο να ξανανοίξει ένα λιγνιτωρυχείο που λειτουργούσε εκεί και ίσως και να ξεπεράσει το συγγραφικό του αδιέξοδο. Ο Ζορμπάς λέει ότι έχει πείρα στα ορυχεία και τον πείθει να τον πάρει μαζί του.

Φτάνοντας στην Κρήτη, πηγαίνουν με αυτοκίνητο στο χωριό, όπου οι φτωχοί κάτοικοι τους υποδέχονται με ενθουσιασμό. Τους φιλοξενεί μια προχωρημένης ηλικίας πρώην ιερόδουλη Γαλλίδα, η μαντάμ Ορτάνς. Ο τολμηρός Ζορμπάς προσπαθεί να πείσει τον Μπάζιλ να φλερτάρει την κατά πολύ μεγαλύτερή του μαντάμ Ορτάνς. Όταν εκείνος διστάζει, ο Ζορμπάς αρπάζει την ευκαιρία και κάνει ο ίδιος σχέση μαζί της.

Τις επόμενες ημέρες, ο Μπάζιλ και ο Ζορμπάς επιχειρούν να ξαναβάλουν το παλιό ορυχείο σε λειτουργία, αλλά διαπιστώνουν ότι δεν είναι ασφαλές και το κλείνουν. Τότε, ο Ζορμπάς σκέφτεται να χρησιμοποιήσουν ξυλεία από τα γύρω βουνά, μια έκταση που ανήκει σε μια ισχυρή μονή. Ο Ζορμπάς επισκέπτεται τους μοναχούς και πιάνει φιλία μαζί τους, αφού τους μεθύσει. Στη συνέχεια, επιστρέφει στον Μπάζιλ και αρχίζει να χορεύει με έναν τρόπο που μαγεύει τον Μπάζιλ.

Στο μεταξύ, ο Μπάζιλ και ο Ζορμπάς γνωρίζουν τη "χήρα", μια νέα και ελκυστική γυναίκα, την οποία οι συγχωριανοί της πειράζουν διαρκώς επειδή δεν ξαναπαντρεύεται. Περισσότερο από όλους την πειράζει ένας ντόπιος νεαρός, που είναι τρελά ερωτευμένος μαζί της, αλλά που εκείνη αποφεύγει συστηματικά. Ένα βροχερό απόγευμα, ο Μπάζιλ της προσφέρει την ομπρέλα του και εκείνη τη δέχεται απρόθυμα. Ο Ζορμπάς θεωρεί ότι ο Μπάζιλ της αρέσει, όμως εκείνος, πάντα ντροπαλός, διαφωνεί και αρνείται να τη διεκδικήσει.

Ο Μπάζιλ δίνει κάποια χρήματα στον Ζορμπά και τον στέλνει στα Χανιά, για να αγοράσει καλώδια και άλλες προμήθειες για την εφαρμογή του μεγάλου του σχεδίου. Ο Ζορμπάς αποχαιρετά τον Μπάζιλ και τη μαντάμ Ορτάνς, η οποία πλέον τον έχει ερωτευθεί τρελά. Στα Χανιά, ο Ζορμπάς διασκεδάζει σε ένα καμπαρέ και συνάπτει σύντομη σχέση με μια πολύ νεαρότερη χορεύτρια. Σε ένα γράμμα του προς τον Μπάζιλ, γράφει λεπτομερώς τις περιπέτειές του λέγοντάς του πως γνώρισε τον έρωτα. Έξαλλος από την προφανή ανευθυνότητα του Ζορμπά και από την απώλεια των χρημάτων του, ο Μπάζιλ λέει ψέματα στη μαντάμ Ορτάνς ότι ο Ζορμπάς έχει τάχα δηλώσει την αγάπη του για εκείνη και σκοπεύει να την παντρευτεί μόλις γυρίσει. Εκείνη κλαίει από χαρά. Στο μεταξύ, η χήρα επιστρέφει στον Μπάζιλ την ομπρέλα του μέσω του Μιμυθού, του τρελού του χωριού.

Κάποια στιγμή επιστρέφει ο Ζορμπάς με προμήθειες και δώρα. Μαθαίνοντας τα ψέματα του Μπάζιλ στη μαντάμ Ορτάνς, αιφνιδιάζεται και εξαγριώνεται. Ρωτά τον Μπάζιλ πού βρισκόταν την προηγούμενη νύχτα. Εκείνη τη νύχτα, ο Μπάζιλ είχε πάει στο σπίτι της χήρας, όπου είχαν κάνει έρωτα, και είχε μείνει μέχρι το πρωί. Ένας χωριάτης, όμως, τους είδε και τα νέα κυκλοφόρησαν γρήγορα. Ο νεαρός χωριάτης που έχει ερωτευθεί τη χήρα βασανίζεται μαθαίνοντας τα νέα. Το επόμενο πρωί, οι χωριανοί βρίσκουν το πτώμα του δίπλα στη θάλασσα, όπου έχει πνιγεί από ντροπή.

Ο πατέρας του παιδιού, ο Μαυραντώνης, του κάνει μια κηδεία όπου έρχεται όλο το χωριό. Η χήρα επιχειρεί να έρθει περνώντας απαρατήρητη, αλλά την εμποδίζουν να μπει στην εκκλησία. Τελικά την παγιδεύουν στο προαύλιο, την χτυπούν και την λιθοβολούν, θεωρώντας την υπεύθυνη για την αυτοκτονία του νεαρού. Ο Μπάζιλ, φοβούμενος να εμπλακεί, λέει στον Μιμυθό να φωνάξει γρήγορα τον Ζορμπά, ο οποίος φτάνει στη στιγμή που ένας φίλος του νεαρού ετοιμάζεται να βγάλει μαχαίρι και να σκοτώσει τη χήρα. Ο Ζορμπάς ακινητοποιεί τον νεαρό και τον αφοπλίζει. Θεωρώντας ότι η κατάσταση είναι υπό έλεγχο, ζητά από τη χήρα να τον ακολουθήσει γυρνώντας την πλάτη του. Εκείνη τη στιγμή, βγάζει μαχαίρι ο πατέρας του νεκρού και κόβει τον λαιμό της χήρας, η οποία πεθαίνει ακαριαία, καθώς οι χωριανοί απομακρύνονται από τη σκηνή με απάθεια. Μόνο ο Μπάζιλ, ο Ζορμπάς και ο Μιμυθός δείχνουν κάποια συναισθήματα για ό,τι έγινε. Ο Μπάζιλ δηλώνει ανικανότητα να επέμβει, ενώ ο Ζορμπάς θρηνεί τη ματαιότητα του θανάτου.

Μια βροχερή μέρα, ο Μπάζιλ και ο Ζορμπάς γυρίζουν σπίτι, όπου τους περιμένει η μαντάμ Ορτάνς, η οποία λέει θυμωμένη στον Ζορμπά ότι δεν προχωρά το θέμα του γάμου. Ο Ζορμπάς επινοεί μια ιστορία, ότι τάχα έχει παραγγείλει ένα νυφικό από λευκό σατέν, κεντημένο με μαργαριτάρια και αληθινό χρυσάφι. Η μαντάμ Ορτάνς του δίνει δύο χρυσές βέρες που είχε παραγγείλει η ίδια και προτείνει να αρραβωνιαστούν άμεσα. Ο Ζορμπάς προσπαθεί να κερδίσει χρόνο, αλλά τελικά συμφωνεί, ξαφνιάζοντας τον Μπάζιλ.

Μετά από λίγο καιρό, η μαντάμ Ορτάνς παθαίνει πνευμονία και τη βλέπουμε στο νεκροκρέβατό της. Ο Ζορμπάς είναι στο πλευρό της μαζί με τον Μπάζιλ. Στο μεταξύ, έχει κυκλοφορήσει η φήμη ότι "πεθαίνει η ξένη" και, εφόσον δεν έχει συγγενείς, η περιουσία της θα περάσει στο κράτος. Οι πάμφτωχοι χωριανοί μαζεύονται γύρω απ' το σπίτι της, περιμένοντας ανυπόμονα να πεθάνει, για να κλέψουν τα υπάρχοντά της. Καθώς δύο γριές μπαίνουν στο δωμάτιό της κοιτώντας την με ανυπομονησία, προσπαθούν να μπουν κι άλλες γυναίκες, όμως ο Ζορμπάς καταφέρνει να τις διώξει. Τη στιγμή του θανάτου της, οι γυναίκες ξαναμπαίνουν στο υπνοδωμάτιο όλες μαζί, για να κλέψουν τα πολύτιμα υπάρχοντά της. Ο Ζορμπάς αναστενάζει, καθώς το κτήριο λεηλατείται και αδειάζει τελείως μέσα σε αλαλαγμούς ενθουσιασμού. Όταν ο Ζορμπάς επιστρέφει στο δωμάτιο της μαντάμ Ορτάνς, το βρίσκει εντελώς γυμνό εκτός από το κρεβάτι της (πάνω στο οποίο κείτεται εκείνη) και τον παπαγάλο που είναι μέσα στο κλουβί του. Ο Ζορμπάς παίρνει το κλουβί μαζί του φεύγοντας.

Επιτέλους, η περίπλοκη κατασκευή του Ζορμπά για τη μεταφορά ξυλείας από τον λόφο ολοκληρώνεται. Διοργανώνεται μεγάλο πανηγύρι, όπου σουβλίζεται και αρνί, στο οποίο έρχονται όλοι οι χωριανοί. Μετά τον αγιασμό από τους παπάδες, ο Ζορμπάς δίνει το σύνθημα ρίχνοντας στον αέρα με ένα τουφέκι. Από την πλαγιά, αρχίζει να κατεβαίνει ένας κορμός δέντρου με ανησυχητικά μεγάλη ταχύτητα, ο οποίος στο τέλος διαλύεται, ενώ καταστρέφει και μέρος των εγκαταστάσεων. Ο Ζορμπάς παραμένει ψύχραιμος και διατάζει να ρίξουν και δεύτερο κορμό, ο οποίος επίσης πέφτει με μεγάλη ταχύτητα και καταλήγει κατευθείαν στη θάλασσα. Οι χωριανοί και παπάδες φοβούνται και τρέχουν να προστατευθούν. Ο Ζορμπάς παραμένει απαθής και διατάζει να πέσει και τρίτος κορμός, που κατεβαίνει τόσο βίαια ώστε ισοπεδώνει τελείως όλες τις εγκαταστάσεις. Οι χωριανοί αποχωρούν, αφήνοντας πίσω τον Μπάζιλ και τον Ζορμπά.

Ο Μπάζιλ και ο Ζορμπάς κάθονται στην παραλία και τρώνε σουβλιστό αρνί. Ο Ζορμπάς προσποιείται ότι διαβάζει το μέλλον στο καύκαλο του αρνιού, λέγοντας ότι βλέπει μεγάλο ταξίδι σε μια μεγάλη πόλη. Τότε ρωτάει ευθέως τον Μπάζιλ πότε σκοπεύει να φύγει κι εκείνος απαντά ότι θα φύγει σε λίγες μέρες. Ο Ζορμπάς εκφράζει τη λύπη του για την επικείμενη αναχώρηση του Μπάζιλ για την Αγγλία και του λέει ότι θα του λείψει η τρέλα του. Ο Μπάζιλ ζητάει από τον Ζορμπά να τον μάθει να χορεύει κι εκείνος του μαθαίνει "συρτάκι". Ο Μπάζιλ γελάει υστερικά με το καταστροφικό αποτέλεσμα. Η ταινία τελειώνει με τους δύο άντρες να χορεύουν με ενθουσιασμό στην παραλία.

Παραγωγή

Οι πρώτοι που είχαν την έμπνευση να γυριστεί ταινία το βιβλίο του Καζαντζάκη ήταν ο Αμερικανός ηθοποιός Φρέντρικ Μαρτς και η σύζυγός του, επίσης ηθοποιός, Φλόρανς Έλντριτζ. Κατά τη διάρκεια επίσκεψής τους στην Ελλάδα το 1953 είπαν σε δημοσιογράφους πως είχαν προτείνει στον Ελία Καζάν να γυρίσουν μια ταινία βασιζόμενη στον Αλέξη Ζορμπά του Καζαντζάκη. Το 1954 φημολογείτο πως η ταινία θα γυριζόταν με πρωταγωνιστή τον Μπαρτ Λάνκαστερ. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 ο Ζυλ Ντασέν επιχείρησε να σκηνοθετήσει ανεπιτυχώς το βιβλίο με πρωταγωνιστή τον Σοβιετικό ηθοποιό Νικολάι Τσερκάσοφ.^[1]

Ο Άλαν Μπέιτς ερμήνευσε τον συγγραφέα, η Ειρήνη Παππά την ελκυστική και επιθετική χήρα και ο Γιώργος Φούντας τον Μαυραντώνη. Για το ρόλο της μαντάμ Ορτάνς επελέγη στην αρχή η Σιμόν Σινιορέ. Ήρθε στην Κρήτη με θετική διάθεση, αλλά μόλις χρειάστηκε να προσθέσει χρόνια με ειδικό μακιγιάζ, πανικοβλήθηκε και αποχώρησε. Αντικαταστάτριά της ήταν η Λίλα Κέντροβα, που την επόμενη χρονιά τιμήθηκε με Όσκαρ για την ερμηνεία της.^[2]

Υποδοχή και διακρίσεις

Ο Φρέντυ Γερμανός έγραψε σε ρεπορτάζ από τα γυρίσματα της ταινίας για περιοδικό Εικόνες ότι "ο Άντονι Κουίν, μονοκόμματος, πελώριος και αξύριστος, είναι ένας τέλειος Ζορμπάς". Ο Ζορμπάς έχει χαρακτηριστεί ως ο δημοφιλέστερος Έλληνας χαρακτήρας του κινηματογράφου και ταυτίστηκε κινηματογραφικά με τον Άντονι Κουίν.^[3]

Ο Μιχάλης Κακογιάννης χαρακτήρισε τον Αλέξη Ζορμπά ως "αναρχική κωμωδία", προσθέτοντας ότι "Η αποκάλυψη της ταινίας είναι οι Κρητικοί κομπάρσοι".^[4]^[5]

Η άφιξη στην Αθήνα του πρωταγωνιστή αλλά και άλλων διασήμων ηθοποιών κατέστησε την Κρήτη, και ειδικότερα τον χώρο των γυρισμάτων, στο επίκεντρο του διεθνούς κινηματογραφικού ενδιαφέροντος.

Η ταινία απέσπασε Όσκαρ Β´ Γυναικείου Ρόλου για τη Λίλα Κέντροβα,^[2] Όσκαρ Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης (για ασπρόμαυρη ταινία) για τον Βασίλη Φωτόπουλο,^[6] Όσκαρ Φωτογραφίας (για ασπρόμαυρη ταινία) για τον Γουόλτερ Λάσαλι,^[7] καθώς και υποψηφιότητα Όσκαρ Β' Ανδρικού Ρόλου για τον Σωτήρη Μουστάκα.^[8]

Ήταν επίσης υποψήφια για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας, Καλύτερης Σκηνοθεσίας, Καλύτερου Προσαρμοσμένου Σεναρίου, Όσκαρ Α΄ Ανδρικού Ρόλου, τέσσερις Χρυσές Σφαίρες και για τρία Βραβεία Βρετανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου.^[9]^[6]

Το 2007, η ταινία προβλήθηκε στο 48ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο του αφιερώματος Έτος Νίκου Καζαντζάκη.^[9]

Παραπομπές

↑ Θανάσης Αγάθος, Από το Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά στο Zorba the Greek, εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα, 2007, σελ.91
↑ ^2,0 ^2,1 Gelder, Lawrence Van (2000-04-20). «Lila Kedrova, Known for Oscar-Winning Role in 'Zorba,' Dies» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2000/04/20/arts/lila-kedrova-known-for-oscar-winning-role-in-zorba-dies.html. Ανακτήθηκε στις 2023-01-16.
↑ Woolery, Valentine (6 Μαΐου 2021). «The Greek Zorba: The most famous Greek character in cinema, played by a Mexican». SmallCapNews.co.uk (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023.
↑ Τα γυρίσματα του Ζορμπά, Ιστορικό Λεύκωμα 1964, σελ. 145, Η Καθημερινή (1997)
↑ «Άντονι Κουίν | Aγαπώ, αγαπώ, αγαπώ τις γυναίκες.... | KLIK Magazine». www.klik.gr (στα gr). Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link) ^{[νεκρός σύνδεσμος]}
↑ ^6,0 ^6,1 Alexis Zorbas - IMDb, http://www.imdb.com/title/tt0057831/awards/, ανακτήθηκε στις 2023-01-16
↑ Τα Όσκαρ της χρονιάς, Ιστορικό Λεύκωμα 1965, σελ. 154, Η Καθημερινή (1997)
↑ «Σωτήρης Μουστάκας: Δεκαπέντε χρόνια από τον θάνατό του - Το πηγαίο ταλέντο, το... Όσκαρ και το πάθος του τζόγου». Πρώτο Θέμα. 4 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023.
↑ ^9,0 ^9,1 Ράμμου, Ελένη (2007). 48ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού. σελ. 263.

Πηγές

Θανάσης Αγάθος, Από το Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά στο Zorba the Greek, εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα, 2007, σελ.91-154

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, Άφιξη του Άντονυ Κουίν στην Αθήνα 13/02/1964
Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, Άφιξη της Σιμόν Σινιορέ στην Αθήνα 20/03/1964
Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, Γυρίσματα της ταινίας στην Κρήτη 15/05/1964 - 30/06/1964
Αλέξης Ζορμπάς στην IMDb

Αυτό το λήμμα σχετικά με τον κινηματογράφο χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το.

[1] Θανάσης Αγάθος, Από το Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά στο Zorba the Greek, εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα, 2007, σελ.91

[:1-2] 2,0 ^2,1 Gelder, Lawrence Van (2000-04-20). «Lila Kedrova, Known for Oscar-Winning Role in 'Zorba,' Dies» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2000/04/20/arts/lila-kedrova-known-for-oscar-winning-role-in-zorba-dies.html. Ανακτήθηκε στις 2023-01-16.

[3] Woolery, Valentine (6 Μαΐου 2021). «The Greek Zorba: The most famous Greek character in cinema, played by a Mexican». SmallCapNews.co.uk (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023.

[4] Τα γυρίσματα του Ζορμπά, Ιστορικό Λεύκωμα 1964, σελ. 145, Η Καθημερινή (1997)

[5] «Άντονι Κουίν | Aγαπώ, αγαπώ, αγαπώ τις γυναίκες.... | KLIK Magazine». www.klik.gr (στα gr). Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link) ^{[νεκρός σύνδεσμος]}

[:2-6] 6,0 ^6,1 Alexis Zorbas - IMDb, http://www.imdb.com/title/tt0057831/awards/, ανακτήθηκε στις 2023-01-16

[7] Τα Όσκαρ της χρονιάς, Ιστορικό Λεύκωμα 1965, σελ. 154, Η Καθημερινή (1997)

[8] «Σωτήρης Μουστάκας: Δεκαπέντε χρόνια από τον θάνατό του - Το πηγαίο ταλέντο, το... Όσκαρ και το πάθος του τζόγου». Πρώτο Θέμα. 4 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023.

[:0-9] 9,0 ^9,1 Ράμμου, Ελένη (2007). 48ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού. σελ. 263.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]