Θεία Λειτουργία

Η Θεία Λειτουργία αποτελεί το κορυφαίο λατρευτικό γεγονός Χριστιανικών Εκκλησιών και μάλιστα των περισσοτέρων ανατολικών Ομολογιών, το οποίο κορυφώνεται με την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας. Ουσιαστικά αποτελεί το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, με τη διαμόρφωση που όρισε η Εκκλησία. Η Θεία Λειτουργία για τις Ομολογίες που την τελούν, δεν αποτελεί απλώς μια κοινή προσευχή, αλλά μια Θεόδοτη απόδοση τιμών, ευχαριστιών και παρακλήσεων, με τη συμμετοχή των πιστών και των λειτουργικών πνευμάτων.

Τύποι Λειτουργιών της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας

Σήμερα, από όλους τους τύπους τελούνται τακτικά μόνο οι 4 τύποι Θείων Λειτουργιών στην Ορθόδοξη εκκλησία. Ωστόσο, έχουν διατηρηθεί και ορισμένοι άλλοι ιστορικοί τύποι Λειτουργιών, οι οποίοι τελούνται περιστασιακά. Αναλυτικά, είναι οι εξης:

• Η Θεία Λειτουργία του Χρυσοστόμου. Η Λειτουργική διαμόρφωσή της στηρίχθηκε στην αποστολική Θεία Λειτουργία, που αποδίδεται στον Ιάκωβο τον αδελφόθεο· αποτελεί μια συνοπτικότερη απόδοση της Θείας Λειτουργίας του Μεγάλου Βασιλείου. Τελείται κατά κανόνα όλο το χρόνο με εξαίρεση τις ημέρες, που έχουν οριστεί να τελούνται οι άλλες Θείες Λειτουργίες.

• Η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Είναι προγενέστερη από του Ιωάννη του Χρυσοστόμου. Κρίνεται μεγαλοπρεπής, αλλά είναι ιδιαίτερα μακροσκελής. Τελείται δέκα φορές το χρόνο, δηλαδή του Αγίου Βασιλείου, την παραμονή των Χριστουγέννων, των Θεοφανίων, τις πέντε πρώτες Κυριακές των Νηστειών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, τη Μεγάλη Πέμπτη και το Μεγάλο Σάββατο. Κατά το παρελθόν, η λειτουργία αυτή τελούνταν ακόμη τρεις φορές: την Πεντηκοστή, την Μεταμόρφωση του Σωτήρος και την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού.

• Η Λειτουργία Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων. Η συγγραφή της αποδίδεται στον Άγιο Γρηγόριο τον Διάλογο, Πάπα Ρώμης. Η Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων τελείται μόνο κάθε Τετάρτη και Παρασκευή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

• Η Θεία Λειτουργία του Ιακώβου του Αδελφοθέου. Συνδέεται με τη λειτουργική παράδοση του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων και τον πρώτο Επίσκοπό της, Ιάκωβο τον Αδελφόθεο, παρότι το κείμενο γράφτηκε μόλις τον 1ο αιώνα. Η Θεία Λειτουργία του Ιακώβου είναι η αρχαιότερη Θεία Λειτουργία, επάνω στην οποία βασίστηκαν όλες οι άλλες. Τελείται κάθε χρόνο στις 23 Οκτωβρίου (τού Αγ. Ιακώβου) και την Κυριακή μετά τα Χριστούγεννα.

• Η Θεία Λειτουργία του Αγίου Μάρκου. Συνδέεται με τη λειτουργική παράδοση του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και τον Απόστολο και Ευαγγελιστή Μάρκο, πρώτο Επίσκοπο Αλεξανδρείας.

• Η Θεία Λειτουργία των Αποστολικών Διαταγών. Σχετίζεται με τη λειτουργική παράδοση της Αντιόχειας και γράφτηκε στο τέλος του 4ου αιώνα. Ο συγγραφέας είναι άγνωστος, ενώ κατά μια άποψη είναι ο Κλήμης Ρώμης.

Η Θεία Λειτουργία, τοιχογραφία του Ζώρζη στο καθολικό της Μονής Διονυσίου.

Λειτουργική διαίρεση

Η Λειτουργική διαίρεση που σήμερα επικρατεί σε όλους τους τύπους Θείας Λειτουργίας προέκυψε κατά τη διάρκεια των πρώτων αιώνων της Εκκλησίας. Ο κύριος στόχος ήταν η κατάλληλη προετοιμασία των «νεοφώτιστων - κατηχουμένων» πιστών για το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Έτσι η Λειτουργική διαμόρφωση διαχωρίζεται σε 3 μέρη:

• Προσκομιδή ή Πρόθεση
• Λειτουργία των Κατηχουμένων
• Λειτουργία των Πιστών

Προσκομιδή ή πρόθεση

Η προσκομιδή ή πρόθεση, αποτελεί το πρώτο κομμάτι της Θείας Λειτουργίας, την προετοιμασία και εισαγωγή και συμβολίζει τα χρόνια του Χριστού-Λόγου πριν την ενσάρκωσή του. Αυτή η ονομασία έχει δοθεί λόγω της Προσκομιδής, του μέρους (της κόγχης του Αγίου Βήματος, προς τα αριστερά της Αγίας Τράπεζας) επάνω στο οποίο προετοιμάζονται τα προσκομιζόμενα δώρα για το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Στην προσκομιδή λαμβάνουν χώρα:

• Η είσοδος του Λειτουργού και η ένδυση των αμφίων του με τελετουργικό τρόπο
• Λειτουργική προετοιμασία. Ο Λειτουργός με το διάκονο ετοιμάζουν τον Άρτο και τον Οίνο της Θείας Ευχαριστίας
• Καιρός: Προκαταρκτικός διάλογος μεταξύ Λειτουργού και διακόνου

Λειτουργία των Κατηχουμένων

Αποτελεί το δημόσιο μέρος της Θείας λειτουργίας και συμβολίζει τη ζωή του Κυρίου μεταξύ της ενσαρκώσεως και των παθών, όπως φαίνεται στους ψαλλόμενους ύμνους, τις ευχές και τις περικοπές της Αγίας Γραφής. Αποτελούνται από τα Άγια, μέσω των οποίων θα ανέβουν κατά την Λειτουργία των πιστών, στα Άγια των Αγίων, δηλαδή από την παρούσα ζωή, στην αιώνιο. Η ονομασία της Λειτουργίας των κατηχουμένων σήμερα ουσιαστικά εκλείπει, καθώς οι θύρες μετά την προσφώνηση του ιερέως δεν κλείνουν και επαφίεται στην θέληση του κατηχούμενου μέλους η παραμονή, αν και κάτι τέτοιο δεν επιτρέπεται.

Αρχή της Λειτουργίας είναι η εκφώνηση «Ευλογημένη η Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος» και πέρας αυτής οι ευχές υπέρ των κατηχουμένων. Επίσης περιέχει τη μικρή είσοδο, τα αντίφωνα και τα ειρηνικά. Ενώ προς την περαίωσή της περιέχει τα αναγνώσματα τού Αποστόλου και τού Ευαγγελίου, το κήρυγμα και την Εκτενή Δέηση.

• Η έναρξη: Ευλογημένη η Βασιλεία...
• Μικρά Συναπτή
• Τριπλό Αίτημα Ειρήνης (Ειρηνικά)
• Μεγάλη Συναπτή: ευχή του ιερέως με απαντήσεις του χορού «Κύριε Ελέησον»
• Οι τρεις στάσεις των αντιφώνων
  • Α΄ στάση - Ψαλμός 102,
  • Β΄ στάση - Ψαλμός 145, "Ο Μονογενής Υιός..."
  • Γ΄ στάση - Μακαρισμοί (Κατά Ματθαίον 5.1-12)
• Η Μικρή Είσοδος του Ευαγγελίου, συμβολίζει την πορεία του εκουσίου πάθους
• Τα απολυτίκια και το κοντάκιο
• Ο τρισάγιος ύμνος "Άγιος ο Θεός, άγιος Ισχυρός..."
• Το προκείμενο και το Αποστολικό Ανάγνωσμα,
• Τα Αλληλουάρια "Αλληλούια" (τρις)
• Το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα
• Η Εκτενής Δέησις "Κύριε Παντοκράτωρ..."
• Ευχή υπέρ των κατηχουμένων "Οι πιστοί υπέρ των κατηχουμένων..."

Λειτουργία των Πιστών

Η Λειτουργία των Πιστών παριστάνει το Μυστικό Δείπνο, τα πάθη του Κυρίου, την εκ νεκρών ένδοξή του Ανάσταση και την Ανάληψή του στους ουρανούς. Αυτό το μέρος είναι το πιο σπουδαίο, διότι περιλαμβάνει και τη Θεία Ευχαριστία, δηλαδή το Μέγα μυστήριο της Εκκλησίας. Η Λειτουργία των πιστών ξεκινά με τον Χερουβικό ύμνο και ολοκληρώνεται με την Απόλυση. Η τέλεση κατά σειρά περιέχει:

• Ο Χερουβικός ύμνος "Οι τα Χερουβείμ...". Για τη μεταφορά των τιμίων δώρων από την πρόθεση στην Αγία Τράπεζα γίνεται η
• Μεγάλη Είσοδος "Πάντων ημών μνησθείη..."
• Η Συναπτή αίτηση των Τιμίων Δώρων (Υπέρ υγείας, βοηθείας, ειρήνης, ειρηνικού τέλους της ζωής, κατά των πολέμων, των ασθενειών, λιμών)
• Ο ασπασμός "Αγαπήσωμεν Αλλήλους...", "Τας θύρας..."
• Το Σύμβολο της Πίστεως: "Πιστεύω εις έναν θεόν..."
• Η Αγία Αναφορά "Άγιος, Άγιος, Άγιος Κύριος Σαβαώθ..."
• Η επίκληση "Λάβετε Φάγετε...", "Πίετε εξ Αυτού Πάντες..."
• "Τα Σα εκ των Σων..." (Προσφορά των πιστών στην Αγία Τριάδα της υπάρξεως, της διάνοιας και των αγαθών), "Σε υμνούμεν..."
• Το μεγαλυνάριο της Υπεραγίας Θεοτόκου: "Άξιόν εστί...".
• Δίπτυχα - Δέησις: "Άγγελον ειρήνης..."
• Η Κυριακή Προσευχή: "Πάτερ ημών..."
• Η Ύψωσις: "Πρόσχωμεν. Τα Άγια τοις Αγίοις. Εις Άγιος..."
• Το κοινωνικό "Αινείτε τον Κύριον", στίχος του ψαλμού 148
• Μελισμός: "Μελίζεται..." Κοινωνία τού ιερέως και τού διακόνου
• Κοινωνία των πιστών: "Μετά φόβου...", "Σώσον ο Θεός...", "Είδομεν το φως..."
• Ευχαριστία: "Ορθοί. Μεταλαβόντες...", "Ευχαριστούμεν σοι Δέσποτα..."
• Οπισθάμβωνος Ευχή: "Ο ευλογών..."
• "Ευλογία Κυρίου...", "Ο Αναστάς εκ νεκρών..."
• Απόλυσις "Δι' ευχών..."

Επίσης, περιλαμβάνεται και κήρυγμα είτε μετά το Ευαγγέλιο, είτε πριν την Θεία Ευχαριστία.

Πηγές

• Η ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας Αρχειοθετήθηκε 2017-03-16 στο Wayback Machine.