Καθεδρικός Ναός του Παλέρμο
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
| Καθεδρικός Ναός του Παλέρμο | |
|---|---|
| Cattedrale di Vergine Assunta | |
 | |
 | |
| Είδος | καθεδρικός ναός[1] |
| Αρχιτεκτονική | Norman-Arab-Byzantine culture, Γοτθική τέχνη και κλασικισμός |
| Γεωγραφικές συντεταγμένες | 38°6′52″N 13°21′22″E |
| Θρήσκευμα | Καθολικισμός[2] |
| Θρησκευτική υπαγωγή | Ρωμαιοκαθολική Αρχιεπισκοπή του Παλέρμο |
| Διοικητική υπαγωγή | Παλέρμο[1] |
| Χώρα | Ιταλία[1] |
| Έναρξη κατασκευής | 1185 |
| Προστασία | τμήμα μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς (από 2015) και ιταλικό πολιτισμικό αγαθό (από 1940) |
| Ιστότοπος | |
| Επίσημος ιστότοπος | |
 Πολυμέσα | |
| δεδομένα (π) | |
Ο Καθεδρικός του Παλέρμο είναι ο καθεδρικός ναός της Ρωμαιο-Καθολικής Αρχιεπισκοπής του Παλέρμο κι βρίσκεται στην πόλη του Παλέρμο της Σικελίας. Είναι αφιερωμένος στην Ανάληψη της Παρθένου Μαρίας. Το αρχιτεκτονικό σύνολο χαρακτηρίζεται από διαφορετικούς ρυθμούς, καθώς κατά τη μακρά ιστορία του γινόταν προσθήκες, μεταβολές και επιδιορθώσεις· η τελευταία επέμβαση έγινε τον 18ο αι.
Ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τον 6ο αι. ο πάπας Γρηγόριος Α΄ οικοδόμησε εδώ μία βασιλική. Τον 9ο αι. οι Σαρακηνοί κατέλαβαν την πόλη και μετέτρεψαν τη βασιλική σε τζαμί. Όταν οι Νορμανδοί κατέλαβαν τη Σικελία, ο Βάλτερ Οφάμιλ (Βάλτερ του Μύλου), Αγγλο-Νορμανδός αρχιεπίσκοπος του Παλέρμο και υπουργός του Γουλιέλμου Β΄ της Σικελίας, έκτισε στη θέση του τζαμιού το 1185 τον τωρινό ναό. Το μεσαιωνικό αρχικό οικοδόμημα ήταν βασιλική, που τα τρία κλίτη της απέληγαν ανατολικά σε τρία ημιθόλια, αλλά από αυτά μόνο λίγα αρχιτεκτονικά στοιχεία επέζησαν ως την εποχή μας. Το 1191 απεβίωσε ο Βάλτερ και τάφηκε σε σαρκοφάγο στην κρύπτη του ναού.
Το επάνω μέρος των δύο γωνιαίων πύργων φτιάχτηκε τον 14ο και 15ο αι. Κατά την πρώιμη Αναγέννηση φτιάχτηκε το νότιο προστώο, που τροποποιήθηκε το διάστημα 1781-1801 σε νεοκλασικό ρυθμό με την επίβλεψη του Φερντινάνντο Φούγκα. Κατά την περίοδο αυτή καταστράφηκε η εικόνα του βωμού (retable) του Αντονέλλο Γκατζίνι, που ήταν διακοσμημένη με αγάλματα, ανάγλυφα και μία διακοσμητική ζώνη· τα γλυπτά μεταφέρθηκαν σε διαφορετικά μέρη της βασιλικής. Ο Φούγκα πρόσθεσε έναν μεγάλο τρούλο στο κεντρικό κλίτος και μικρότερους στο πλαϊνά κλίτη.
Γενική περιγραφή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το εξωτερικό του ναού
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η κύρια είσοδος είναι η νότια, από την πλατεία: το προστώο έχει μία γοτθική πύλη, που επάνω της, σε μία εσοχή, βρίσκεται το πολύτιμο άγαλμα της Παναγίας του 15ου αι. Η δυτική είσοδος είναι επί της οδού Ματτέο Μπονέλλι και διαμορφώθηκε τον 14ο και 15ο αι. και έχει εκατέρωθεν δύο πύργους. Στο έναντι μέρος της οδού είναι το κωδωναστάσιο, που βρίσκεται μεταξύ των κτηρίων του αρχιεπισκοπικού μεγάρου. Δύο αψίδες, που στο επάνω μέρος τους έχουν οριζόντια, ευθύγραμμη απόληξη, συνδέουν την δυτική πρόσοψη του ναού με το έναντι κωδωνοστάσιο. Αυτό είναι ένας τετράγωνος πύργος, που στο επάνω του μέρος επιστέφεται από μικρές στοές και μικρότερα καμπαναριά.
Η νότια πλευρά έχει σειρά πυργίσκων και ένα ευρύ προστώο, την τωρινή είσοδο, σε ρυθμό γοτθικό-καταλανικό, με τρεις αψίδες του 1465 και μπροστά της εκτείνεται μία πλατεία. Η πρώτη αριστερά κολόνα του προστώου φέρει επιγραφή από το Κοράνι, που σημαίνει ότι ανήκε στην πρότερη βασιλική, που μετατράπηκε σε τζαμί. Η σκαλιστή πύλη εκτελέστηκε το 1426-30 από τον Αντόνιο Γκαμμπάρα, ενώ τα μεγαλειώδη ξύλινα πορτόφυλλα του 1432 είναι του Φραντσέσκο Μιράνντα. Τα ψηφιδωτά του 13ου ι. παριστούν τη Μαντόννα, ενώ τα δύο επιτοίχια μνημεία, έργα των αρχών του 18ου αι., παριστούν τον Κάρολο Ε΄ των Βουρβόνων της Σικελίας και τον Βίκτορα Αμεδαίο Β΄ των Σαβοΐας της Σαρδηνίας· ο τελευταίος στέφθηκε εδώ με τη σύζυγό του Άννα Μαία της Ορλεάνης το 1713.
Το κύριο κλίτος φέρει εξωτερικά στους τοίχους, επάνω από τη σειρά των παραθύρων, μία διακοσμητική ταινία, μετά ένα περίτεχνο γείσο και τέλος η στέγη απολήγει σε μικρές πολεμίστρες, όλα του αρχικού κτηρίου του 12ου αι. Το πιο νέο τμήμα του κτηρίου είναι η νότια πλευρά με το προστώο του 16ου αι., έργο του Αντονέλλο Γκατζίνι.
Το εσωτερικό
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η κάτοψη είναι ένας σταυρός με ένα κύριο κλίτος (nave) και δύο πλαϊνά (aisles)· το κύριο χωρίζεται από τα πλαϊνά κλίτη με πεσσούς. Στα παρεκκλήσια του δεξιού κλίτους υπάρχουν οι βασιλικοί τάφοι: του Ρογήρου Β΄ των Ωτβίλ της Σικελίας· της κόρης του Κωνσταντίας Α΄ της Σικελίας, του συζύγου της Ερρίκου ΣΤ΄ των Χοενστάουφεν της Γερμανίας, του γιου τους Φρειδερίκου Β΄ της Σικελίας & Γερμανίας· της εγγονής του τελευταίου Κωνσταντίας Β΄ της Σικελίας και του τρισεγγονού της Πέτρου Β΄ της Σικελίας. Οι δύο πρώτοι τάφοι ήρθαν εδώ από την αρχική τους θέση στον καθεδρικό ναό της Τσεφαλού.
Το ιερό του αριστερού κλίτους είναι διακοσμημένο με ημιπολύτιμους λίθους και λάπις λάζουλι. Στο κεντρικό κλίτος, το ιερό βήμα (πρεσβυτέριο) είναι αφιερωμένο στην Αγ. Ροζαλία, προστάτιδα του Παλέρμο. Αυτό περικλείεται από ένα πλούσια διακοσμημένο κιγκλίδωμα και περιέχει κειμήλια και μία αργυρή υδρία του 17ου αι., που είναι αντικείμενο ιδιαίτερης λατρείας.
Αξιόλογα εκθέματα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Αξιόλογα είναι τα ξυλόγλυπτα έδρανα της χορωδίας (χώρου μπροστά στο ιερό βήμα), έργο του 1466 σε γοτθικό-καταλανικό ρυθμό. Επίσης ό,τι απέμεινε από τη μαρμάρινη εικόνα του βωμού (retable) του Γκατζίνι, που μετακινήθηκε από τη θέση της κατά τις ανακαινίσεις του 18ου αι. Ακόμη πολύτιμα είναι: το άγαλμα της Μαντόνας με το Παιδί του 1469 (έργο του Φραντσέσκο Λουράνα και των μαθητών του) η πολύχχρωμη Σταύρωση του 13ου αι. του Μανφρέντι Κιαραμόντε, η λεκάνη αγίου ύδατος στον τέταρτο πεσσό του Ντομένικο Γκατζίνι και η Μαντόνα ντελλα Σκάλα του Αντονέλλο Γκατζίνι στον βωμό του νέου Σκευοφυλακίου. Το παρεκκλήσιο των Λειψάνων περιέχει οστά της Αγ. Χριστίνας, της Αγ. Νίνφας, του Αγ. Κοσμά, της Αγ. Αγάθης και του Αγ. Μαξιμιλιανού, πρώτου προστάτη αγίου του Παλέρμο.
Η πρόσβαση στην υπόγεια κρύπτη γίνεται από το βόρειο κλίτος, όπου κίονες γρανίτη υποβαστάζουν σταυροθόλια. Εδώ βρίσκονται σαρκοφάγοι από τη Ρωμαϊκή, Βυζαντινή και Νορμανδική περίοδο. Μεταξύ άλλων έχει ταφεί ο αρχιεπίσκοπος Βάλτερ Οφάμιλ, κτήτορας του ναού και ο Τζοβάννι Πατερνό, προστάτης του Αντονέλλο Γκατζίνι, που σκάλισε τη μορφή στον τάφο του.
Το Θησαυροφυλάκιο περιέχει κύπελλα κοινωνίας, άμφια, αρτοφόρια, ένα προσευχητάριο του 14ου αι. και το διάσημο στέμμα της Κωνσταντίας της Αραγωνίας, συζύγου του Φρειδερίκου Β΄ της Γερμανίας & Σικελίας, που βρέθηκε μέσα στον τάφο της.
Το ηλιόμετρο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο καθεδρικός έχει στο δάπεδο σχεδιασμένο έναν μεσημβρινό, που μπορεί να θεωρηθεί πρώιμος τύπος ηλιομέτρου. Όμοια με αυτό φτιάχτηκαν τον 17ο και 18ο αι. σε ναούς της Ιταλίας. Αυτό εδώ φτιάχτηκε το 1801 από τον Τζουζέππε Πιάτσι διευθυντή του Αστεροσκοπείου του Παλέρμο, τον διάσημο αστρονόμο που είχε ανακαλύψει τον πρώτο αστεροειδή, τη Δήμητρα. Ο μηχανισμός ήταν ευρηματικά απλός: μία μικρότατη οπή σε έναν από τους μικρούς τρούλους του νότιου κλίτους πρόβαλλε την εικόνα του ηλίου στο δάπεδο. Εκεί ο μεσημβρινός ήταν σχεδιασμένος με μία μπρούτζινη γραμμή με διεύθυνση βορρά-νότου. Κάθε μεσημέρι (στις 12:00) η εικόνα του ηλίου περνά από τη γραμμή αυτή του δαπέδου. Κάθε ημέρα περνά από διαφορετικό σημείο της· τα άκρα της γραμμής ορίζουν το θερινό και χειμερινό ηλιοστάσιο. Γύρω από τη γραμμή είναι σχεδιασμένα τα διάφορα ζώδια.
Ο σκοπός του ηλιομέτρου είναι ο προσδιορισμός της ώρας της ημέρας και της ημερομηνίας του έτους. Για τον υπολογισμό της ώρας να έχουμε υπόψη, ότι στη Σικελία αυτή την εποχή ίσχυε η βυζαντινή ώρα: η ημέρα ξεκινά με την ανατολή του ηλίου (που είναι σε διαφορετική στιγμή κάθε ημέρα). Έτσι η ώρα είναι διαφορετική για τόπους σε διαφορετικό μεσημβρινό. Επίσης το ηλιόμετρο έδειχνε την εαρινή ισημερία, που είναι η αφετηρία για τον υπολογισμό του Πάσχα.
Ακόμη, από τη διαφορά του μεγέθους της εικόνας του ηλίου μπορούν να γίνουν μετρήσεις για τη μεταβολή της απόστασης της Γης από τον Ήλιο.
Ανακαινίσεις του 17ου και του 19ου αι.
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο ναός αποτελείται από διαφορετικούς ρυθμούς, καθώς στους αιώνες υπέστη ποικίλες αλλαγές. Η τελευταία έγινε στο τέλος του 18ου αι., όταν ανακαινίστηκε ριζικά το εσωτερικό σε σχέδια του Φερντινάνντο Φούγκα.
Το 1767 ο αρχιεπίσκοπος Φιλανγκιέρι ανάθεσε αρχικά στον Φούγκα την ανακαίνιση του κτηρίου· οι εργασίες όμως ξεκίνησαν το 1781 με τον Τζουζέπε Βενάντσιο Μαρβούλια από το Παλέρμο, σύμφωνα με τα σχέδια του Φούγκα και διάρκεσαν ως τον 19ο αι. Οι παρεμβάσεις του Μαρβούλια ήταν τελικά πιο επεμβατικές και δραστικές από αυτές του Φλωρεντινού αρχιτέκτονα: ο Φούγκα ήθελε να κρατήσει τη βασιλική με τα τρία μακρά κλίτη και την ξύλινη στέγη, αλλά ο αρχιτέκτονας από το Παλέρμο πρόσθεσε τον παράταιρο τρούλο.
Βασιλείς που στέφθηκαν και τάφηκαν
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στον καθεδρικό υπάρχει σύνθεση της τέχνης με την ιστορία της Σικελίας κατά την τελευταία χιλιετία: εδώ στέφθηκαν ο Βίκτωρ Αμεδαίος Β΄ της Σαρδηνίας από τον Οίκο της Σαβοΐας και ο Κάρολος Ε΄ της Σικελίας (Κάρολος Ζ΄ της Νάπολης) από τον Οίκο των Βουρβόνων-Ισπανίας.
Στο δεξί κλίτος τα δύο πρώτα παρεκκλήσια, τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους, διατηρούν τους βασιλικούς τάφους: του Ρογήρου Β΄ των Ωτβίλ της Σικελίας· της κόρης του Κωνσταντίας Α΄ της Σικελίας, του συζύγου της Ερρίκου ΣΤ΄ των Χοενστάουφεν της Γερμανίας, του γιου τους Φρειδερίκου Β΄ της Γερμανίας & Σικελίας· της συζύγου του τελευταίου Κωνσταντίας· της εγγονής της Κωνσταντίας Β΄· του εγγονού της τελευταίας Γουλιέλμου Β΄ δούκα των Αθηνών. Η σαρκοφάγος του Φρειδερίκου Β΄ ερίδεται σε δύο ζεύγη λεόντων και γύρω της, έξι κίονες από πορφυρίτη κρατούν έναν ουρανό.
Παλαιότερος είναι ο τάφος του Όντο επισκόπου του Μπαγιέ (απεβ. 1097), ετεροθαλούς αδελφού τού Γουλιέλμου Α΄ της Αγγλίας.
Ο θησαυρός του καθεδρικού ναού
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το Θησαυροφυλάκιο περιέχει ιερά άμφια από τον 16ο ως τον 18ο αι., καλύμματα αγ. τραπέζης, αρτοφόρια, κύπελλα μετάληψης, ένα εικονογραφημένο προσευχητάριο του 15ου αι. και το χρυσό στέμμα της Κωνσταντίας από τον Οίκο της Βαρκελώνης, κόρης του Αλφόνσου Β΄ της Αραγωνίας και συζύγου του Φρειδερίκου Β΄ των Χοενστάουφεν βασιλιά της Γερμανίας & Σικελίας. Άλλα πολύτιμα αντικείμενα με ένθετα σμάλτα, κεντήματα και κοσμήματα εκτίθενται σε βιτρίνες, όπως το περγαμηνό προσευχητάριο τού 1452 με τον θυρεό του αρχιεπισκόπου Σίμωνα από τη Μπολόνια.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Palermo, in Enciclopedia universale, Rizzoli, Milano 1990.
- Patrizia Fabbri, Palermo e Monreale, Bonechi, 2005.
- Sicily and Its Islands, 1993 - Ugo La Rosa Publisher
- Angiola Maria Romanini; Antonio Cadei (1994). L'architettura medievale in Sicilia: la cattedrale di * * Palermo (in Italian). Roma: Istituto della Enciclopedia italiana.