Σοφία Λασκαρίδου

Η Σοφία Λασκαρίδου ( 15 Φεβρουαρίου 1876 Καλλιθέα Αττικής - 13 Νοεμβρίου 1965 Καλλιθέα Αττικής) ήταν Πρωτοπόρος Ελληνίδα ζωγράφος.

Βιογραφία

Η Σοφία Λασκαρίδου γεννήθηκε το 1876 στην Καλλιθέα και όχι το 1882 που αναφέρουν πολλές βιογραφίες της και όπως φρόντιζε η ίδια να διαρρέει, διορθώνοντας επιμελώς κάθε στοιχείο που βρισκόταν στο σπίτι της. Η Οικογένειά της, μαζί με την συγγενική οικογένεια Φιλάρετου, ήταν οι πρώτοι Αστοί κάτοικοι της Καλλιθέας. Ο Πατέρας της Λάσκαρης Λασκαρίδης (1828-1900), απόγονος της Οικογενείας των Λασκάρεων από το Βυζάντιο, υπήρξε ευκατάστατος έμπορος από την Τραπεζούντα που ζούσε στο Λονδίνο.Η μητέρα της Αικατερίνη Χρηστομάνου (1842 - 1916) , υπήρξε μεγάλη παιδαγωγός και ήταν κόρη του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου(1815-1861) , γνωστού εμπόρου από παλιά Βυζαντινή Οικογένεια του Μελένικο, που ζούσε στην Βιέννη.  Αδελφός της μητέρας της, υπήρξε ο Αναστάσιος Χρηστομάνος (1841-1906), θεμελιωτής της επιστήμης της Χημείας στην Ελλάδα και  ανιψιός της, ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος (1867-1911), γνωστός θεατρικός συγγραφέας. Έτσι η μικρή Σοφία, βρέθηκε από μικρή σε ένα Ελίτ περιβάλλον. Δεν είναι τυχαίο, ότι ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Α! έπαιζε κάθε εβδομάδα, σκάκι με τον πατέρα της στην Καλλιθέα.

Η Σοφία, μεγάλωσε μαζί με τις δυο ακόμα αδερφές της, την μικρότερη Ειρήνη (1882-1958) και την κατά πολύ μεγαλύτερή της Μελπομένη σε οικογενειακό περιβάλλον που ενθάρρυνε τις καλλιτεχνικές της κλίσεις.

Από ποιους όμως επηρεάστηκε η Σοφία για να γίνει ζωγράφος; Κάτι που δεν έχει γραφεί μέχρι σήμερα και προέρχεται από στοιχεία που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο Αρχείο της, είναι ότι ο παππούς της Κωνσταντίνος Χρηστομάνος, υπήρξε εκτός από έμπορος και ικανός ζωγράφος. Από την μεριά του Πατέρα της, Η θεία της Κατίγκω Ιωννίδη ,σύζυγος του αδελφού του πατέρα της Γεωργίου Λασκαρίδη, υπήρξε θεία των Προραφαηλιτών πολύ γνωστών Καλλιτέχνιδων της εποχής, Μαρίας Σπαρτάλλη-Stillman και Μαρίας Κασσαβέτη-Ζαμπάκο που μαζί με την Αγλαϊα Ιωνίδη-Κορωνιού, υπήρξαν οι τρείς Χάριτες των Προραφαηλιτών. Η Σοφία ευρισκόμενη στο περιβάλλον αυτό του Λονδίνου και έχοντας σχέση με τον κοινό τους ξάδελφο Πέτρο Λασκαρίδη, θαμπώθηκε σαν νέα από την λάμψη των τριών Χαρίτων. Επίσης ο Κωνσταντίνος Βολανάκης, υπήρξε δεύτερος ξάδελφός της, μιας και η γιαγιά του ήταν η Ευγενία Λασκαρίδου, αδελφή του παππού της. Ίνδαλμά της υπήρξε η πρωτοπόρος Ελληνίδα ζωγράφος Ελένη Μπούκουρα-Αλταμούρα, γιατί κατόρθωσε να σπουδάσει ζωγράφος στο εξωτερικό ντυμένη άνδρας. Από τα πρόσφατα ευρήματα άλλωστε, αποδεικνύεται η αλληλοεκτίμηση των δύο μεγάλων Ελληνίδων, αλλά και η Οικογενειακή τους σχέση, μιας και η Σοφία Αλταμούρα, υπήρξε φίλη και συμμαθήτρια της αδελφής της Μελπομένης Λασκαρίδου. Έτσι η Σοφία μεγάλωσε σε ένα έντονα καλλιτεχνικό περιβάλλον, παίρνοντας από μικρή μαθήματα ζωγραφικής στο σπίτι και συμμετέχοντας σε εκθέσεις από το 1897. Κυκλοφορεί έφιππη στην Καλλιθέα ,οπλοφορώντας για τον φόβο των ληστών και ζωγραφίζοντας στην ύπαιθρο, άλλοτε μόνη της και άλλοτε με την συντροφιά του φίλου της Δημήτρη Γαλάνη. Τα δύο όπλα της, σώζονται σήμερα στο Αρχείο της. Η ψιλόλιγνη και λυγερόκορμη Σοφία, αναπτύσσει φιλικές σχέσεις με όλους του ζωγράφους της εποχής και τους γοητεύει. Δεν είναι λίγοι αυτοί που τη απεικονίζουν με έργα τους, όπως οι φίλοι της Δημήτρης Γαλάνης, Κωνσταντίνος Παρθένης, Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς και Παύλος Μαθιόπουλος.

Το 1901, μετά τον θάνατο του πατέρα της, καταφέρνει να πείσει τον βασιλιά Γεώργιο τον Α΄, μετα απο κατ'ιδίαν συνάντηση, να φοιτούν οι γυναίκες ισότιμα με τους άνδρες στην Σχολή Καλών Τεχνών. Καταφέρνει να διδάσκονται και οι γυναίκες μάθημα γυμνού, ώστε να έχουν δικαίωμα πτυχίου. Έτσι, το 1903 , γίνεται η πρώτη γυναίκα που φοιτά ισότιμα στο Σχολείο Καλών Τεχνών της Αθήνας, μέχρι το 1907 και διακρίθηκε για τον αγώνα της υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών στο Σχολείο Καλών Τεχνών. Εκεί υπήρξε μαθήτρια, μεταξύ άλλων, Κ.Βολανάκη, Νικηφόρου Λύτρα , Γεώργιου Ιακωβίδη. Γ.ΡοΪλό και Ο.Φωκά. Το 1906 , μαζί με την φίλη της ζωγράφο, Θάλεια Φλωρά-Καραβία την οποία γνωρίζει ήδη από το 1900, συμμετέχουν σε διατομική έκθεση στον Παρνασσό. Η έκθεση αυτή, θα αναβιώσει 113 χρόνια μετά, στον Χώρο Τέχνης ΣΤΟart της Εθνικής Ασφαλιστικής, σε επιμέλεια Δημήτρη Παπαγεωργόπουλου και Βένιας Παστάκα. Το 1908 παίρνει την υποτροφία του Μπόζειου κληροδοτήματος και φεύγει για σπουδές στο Μόναχο μέχρι το 1910 όπου φοίτησε σε διάφορες σχολές ζωγραφικής (Dachau, Künstlerinnenverein) από εκεί στο Παρίσι στην Académie Julian,στην Académie de la Grande Chaumière, την Colarossi κ.α.όπου μένει μέχρι τον θάνατο της μητέρας της το 1916. Ενδιάμεσα, δέχεται το χτύπημα της μοίρας. Παίρνει ένα απελπισμένο μήνυμα από τον σύντροφό της Περικλή Γιαννόπουλο που διατηρούν σχέσεις από το 1899 και επιστρέφει στην Αθήνα. Μόλις φτάνει, τον Απρίλιο του 1910, μαθαίνει για την αυτοκτονία του. Αποπειράθηκε και η ίδια να αυτοκτονήσει κόβοντας τις φλέβες της. Σώζεται τελευταία στιγμή από την μητέρα της.

Όλα αυτά τα χρόνια, στήριγμά της παραμένει η φίλη της Λένα Σκορδέλλη με την οποία μοιράζεται και το ατελιέ στο Παρίσι. Η Σοφία, πάντα ήταν ένα ελεύθερο πνεύμα που δεν άντεχε τις δεσμεύσεις. Αγάπησε και αγαπήθηκε παράφορα από άνδρες και  γυναίκες, παίζοντας πολλές φορές μαζί τους. Η ίδια αναφέρει στο ημερολόγιό της. «Ήμουν πάντοτε ελεύθερη. Μεγάλωσα με την απέχθεια του ψεύδους και της υποκρισίας. Είχα πάντα το θάρρος και την ευθύνη των πράξεων μου, Αλλά ο ιδιόρρυθμος χαρακτήρας μου , ήταν αδύνατον να συμμορφωθεί με τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής εκείνης, ώστε δεν ήταν δυνατόν να μην παρεξηγηθεί ο τρόπος ζωής μου».

Το 1916 αναλαμβάνει στην Καλλιθέα το Διδασκαλείο Νηπιαγωγών που έχει Ιδρύσει η μητέρα της. Εκεί δίδαξε για 36 ολόκληρα χρόνια. Παράλληλα, συνεχίζει να ζωγραφίζει και παίρνει μέρος σε πολλές Ομαδικές αλλά και Ατομικές Εκθέσεις. Επίσης ,κατά την διάρκεια της Καλλιτεχνικής της ζωής, παίρνει μέρος και σε αρκετές Διεθνείς εκθέσεις από το 1896 στην Διεθνή Έκθεση Ολυμπιακών Αγώνων στο Ζάππειο, το 1899,1901,1902,1903,1905,1918  πάλι στην Αθήνα, το 1903,1909,1910 στο Καϊρο, το 1909 και 1910 στο Μόναχο, το 1910, 1911,1912,1914,1937 στα Salon του Παρισιού, το 1911 στην Ρώμη και το 1934 στην Biennale της Βενετίας.

Στην διάρκεια της ζωής της, εξέδωσε τρία βιβλία. Το 1951 την Σειρά Ιχνογραφίας και Ζωγραφικής όπου συνοψίζει όλη της την διδασκαλία. Το πρωτότυπο υλικό σώζεται στο Αρχείο Νεοελληνικής Τέχνης «Σοφία Λασκαρίδου». Το 1955 εκδίδει το αυτογραφικό βιβλίο «Από το Ημερολόγιό μου. Θύμησες και Στοχασμοί», όπου αφηγείται κυρίως τις περιπέτειές της στο Μόναχο και το Παρίσι. Τέλος, το 1960 εκδίδει το βιβλίο- συνέχεια του πρώτου «Από το Ημερολόγιό μου. Συμπλήρωμα. Μια αγάπη μεγάλη» όπου αναφέρεται στην σχέση της με τον Περικλή Γιαννόπουλο.

Το 1953 βραβεύεται από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην Τέχνη. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της, ζει αποτραβηγμένη στο σπίτι της στην Καλλιθέα, παρέα με τα σκυλιά και τις γάτες της,  όπου δέχεται επισκέψεις κάθε πρώτη Κυριακή του μήνα.

Έζησε μια ζωή πολυτάραχη, όπου κάθε καλό που της ερχόταν στην ζωή συνοδευόταν και από μία συμφορά, όπως έλεγε η ίδια. Τελευταία είχε αποπειραθεί να την δηλητηριάσει η υπηρέτριά της. Δίπλα της είχε όμως πάντοτε τα ανίψια της, μικρά και μεγάλα, από την αδελφή της Μελπομένη. Επιθυμία της ήταν το σπίτι της να γίνει Μουσείο της, κάτι που δεν έγινε.

Το έργο της είναι επηρεασμένο από το ρεαλισμό του J. Millet, τον ιμπρεσιονισμό των κύκλων του Honfleur και της Barbizon, αλλά και των πρώτων της δασκάλων Οδυσσέα Φωκά και Γεώργιου Ροϊλού, άντλησε στοιχεία για τον εκφραστικό της προσανατολισμό και από την προσωπική της επαφή με τη γαλλική τέχνη. Χαρακτηριστικά του έργου της αποτελούν επίσης το υποκειμενικό στοιχείο και μια ρομαντική διάθεση. Το έργο της Λασκαρίδου, αρκετά εκτεταμένο, ποσοτικά και θεματολογικά, είναι τοπιογραφικό στο μεγαλύτερο μέρος του, ενώ περιλαμβάνει και συνθέσεις με σκηνές της καθημερινής ζωής, όπου κυριαρχούν οι γυναικείες μορφές, προσωπογραφίες και νεκρές φύσεις.

Το έργο της Κοιμωμένη Πόρου (Τροιζήνας) ανήκει στη Συλλογή Πινάκων του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός. Είναι φτιαγμένο από λάδι σε κοντραπλακέ, διαστάσεων 0,28 x 0,42 μ. και ανήκει στις τοπιογραφίες.

Έργο ρεαλιστικού προσανατολισμού με έντονες επιρροές από τον ιμπρεσιονισμό της γαλλικής τέχνης των αρχών του 20ου αιώνα, όπου κυριαρχεί το υποκειμενικό στοιχείο και μια έντονη ρομαντική διάθεση. Ενδιαφέρουσα η αφαιρετική οπτική μέσα από την οποία αποδίδεται το θαλασσινό τοπίο και η ιδιαίτερη χρωματική γκάμα που αποτυπώνει την ώρα του σούρουπου.

Το σπίτι όπου μεγάλωσε στην Καλλιθέα, το οποίο έχτισαν οι γονείς της με βάση τα σχέδια του γνωστού αρχιτέκτονα Έρνεστ Τσίλερ, στεγάζει σήμερα τη Δημοτική Πινακοθήκη Καλλιθέας. Εκεί μπορεί κανείς να δει κάποιες φωτογραφίες της, κάποια έργα της και λίγα προσωπικά της αντικείμενα.

Ο κυριότερος όγκος του Αρχείου της και των προσωπικών της αντικειμένων, αλλά και πορτρέτων της, βρίσκεται στο Αρχείο Νεοελληνικής Τέχνης "Σοφία Λασκαρίδου"

Επίσης είναι σε εξέλιξη, η συγγραφή του Κριτικού Καταλόγου για την ζωγράφο, απο Ομάδα εργασίας του Αρχείου της. Για οποιαδήποτε πληροφορία ή για δημοσίευση αγνώστου έργου της, παρακαλώ επικοινωνείστε με τον Κο Παπαγεωργόπουλο Δημήτρη στο email : dp.artvoice@gmail.com