Πολιτισμικός δυϊσμός

Με την έννοια πολιτισμικός δυισμός εννοείται η ύπαρξη επιμέρους πολιτισμικών ενοτήτων (sub-cultures) στα πλαίσια μιας κοινωνίας. Το όρο εισήγαγε ο ανθρωπολόγος Μαρσέλ Μος με αφορμή τη διάκριση μεταξύ επίσημου και εθιμικού δίκαιου στις αρχαιότερες κοινωνίες, η οποία στη βιομηχανική κοινωνία εξελίσσεται σε διάκριση πολιτισμικών ενοτήτων. Ο Α. Βαρανιάκ ( Α. Varagnac) θεωρεί πως η εμφάνιση του πολιτισμικού δυισμού κατά την αρχαιότητα συνδυάζεται με την έλευση της μεταλλουργίας, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία τάξεων και των ειδικευμένων ομάδων που αποκαλούνται κάστες.

Η συγκεκριμένη ερμηνεία της έννοιας του πολιτισμικού δυισμού εφαρμόζεται ικανοποιητικά σε περιπτώσεις αμιγών τύπων κοινωνικών σχηματισμών, με κοινό εθνολογικό υπόστρωμα και διπολικό ταξικό σχήμα, δηλαδή ομογενή κοινωνία αρχόντων και αρχομένων. Στην περίπτωση πολυεθνικών κοινωνικών σχημάτων (βλ. το χαρακτηριστικό παράδειγμα του Καναδά, των Η.Π.Α. και των Ε.Σ.Σ.Δ.) το πρόβλημα γίνεται πολυπλοκότερο, αλλά η έννοια διατηρεί την ισχύ της, καθώς κάθε διακριτή κυριαρχούμενη εθνολογική ομάδα διατηρεί την πολιτισμική της ενότητα μέσα στο ευρύτερο σύνολο της κυρίαρχης εθνότητας. Στην μαρξιστική θεώρηση των πραγμάτων ο όρος βρίσκει την απόλυτη εφαρμογή του μόνον στη θεωρητική χρήση του όρου κοινωνική τάξη, σύμφωνα με την οποία υπάρχει μια ανταγωνιστική σχέση, καθοριστική του τρόπου παραγωγής ανάμεσα σε δύο κοινωνικές τάξεις. Στην εμπειρική πραγματικότητα αποδεικνύεται ότι υπάρχουν πολλαπλές πολιτισμικές παραδόσεις στα πλαίσια ενός προκαπιταλιστικού ή βιομηχανικού καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού

Η έννοια βρίσκει την εφαρμογή της επίσης στο ζήτημα του λαϊκού πολιτισμού, όταν στο εσωτερικό της ίδιας συνολικής κοινωνίας αναδεικνύονται δύο ξεχωριστές παραδόσεις, μία λόγια και μία λαϊκή. Κάθε παράδοση απαντά με τον δικό της τρόπο στο πολιτισμικό πεδίο στις κυρίαρχες φυσικές και κοινωνικές ανάγκες των δύο βασικών κοινωνικών τάξεων, της κυρίαρχης και της κυριαρχούμενης. Το σύνολο αυτών των απαντήσεων συνιστά ό,τι αποκαλούμε πολιτισμό στην εθνολογική εκδοχή του.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

• Δαμιανάκος, Στ., «Λαϊκός Πολιτισμός: Ιδεολογική χρήση και θεωρητική συγκρότηση του όρου», στο Επιστημονική σκέψη, Νο 19, (Μάιος-Ιούνιος 1984):54-56.
• Mauss, M., Oevres completes, 1969.
• Varagnac, A, - M.Collot Varagnac, Les traditions populaires, P.U.F., 1978.