Ποντιακοί χοροί

Ποντιακός χορός (horon) με συνοδεία κεμεντζέ. Τουρκία, 2007

Ποντιακοί χοροί ονομάζονται οι παραδοσιακοί χοροί των Ποντίων. Κάποιοι από αυτούς χορεύονται και από Πόντιους της σημερινής Τουρκίας (όπου ονομάζονται horon, χορόν).

Περιγραφή

Ποντιακός χορός στο Φεστιβάλ Βαλκανικών Χορών, Πράγα, 2010

Στους ποντιακούς χορούς, οι άνδρες και οι γυναίκες σχηματίζουν συνήθως κύκλο και πιάνονται από τους καρπούς. Χορεύουν με στητό το σώμα, τα πόδια ελαφρά ανοιχτά και τα χέρια άλλοτε υψωμένα και άλλοτε με λυγισμένους τους αγκώνες. Το σώμα ακολουθεί, με πιστά ρυθμικές και συγχρονισμένες κινήσεις (ιδίως των γλουτών), τα μικρά βήματα των ποδιών. Οι ποντιακοί χοροί εκτελούνται με συνοδεία μουσικής από κεμεντζέ που παίζει ο κεμεντζετζής (λυράρης), ο οποίος συχνά στέκεται στο κέντρο του κύκλου. Κατά τις υπαίθριες γιορτές, η μουσική προέρχεται από τουλούμ (ασκί, γκάιντα) και ταούλ (νταούλι, ζουρνά) ή κεμεντζέ και ντέφι.

Ιστορική αναδρομή

Αρχικά, καθένας από αυτούς τους χορούς είχε συγκεκριμένη γεωγραφική κατανομή στην περιοχή του Πόντου. Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλία των χορών οφείλονταν στη γεωμορφολογία του ποντιακού χώρου. Αυτή η γεωμορφολογία, με την ύπαρξη της μεγάλης οροσειράς των Ποντικών Άλπεων (αρχ. Παρυάρδης, τουρκ. Doğu Karadeniz Dağları], η οποία χωρίζει τον Πόντο σε ορεινό και παράλιο, και την πληθώρα ποταμών και πηγών, έκανε δύσκολη και περιορισμένη την επικοινωνία μεταξύ των περιοχών.

Έτσι, στους χορούς του Πόντου υπάρχουν δύο βασικές γεωγραφικές διακρίσεις. Η μία διαχωρίζει το δυτικό Πόντο (π.χ. Σινώπη, Νεοκαισάρεια, Σαμψούντα) από τον ανατολικό (π.χ. Τραπεζούντα, Αργυρούπολη, Κερασούντα, Ορντού, Ματσούκα, Χερίαινα, Καρς κα). Η άλλη διάκριση είναι μεταξύ ορεινού Πόντου (π.χ. ορεινές περιοχές Αργυρούπολης και Ματσούκας) από τον πεδινό (π.χ. πεδινές περιοχές Τραπεζούντας και Σουρμένων). Τέλος, καθοριστικό ρόλο στη συγκρότηση της ποντιακής μουσικοχορευτικής ταυτότητας, έπαιξε η επίδραση αρχαιοελληνικών, βυζαντινών, λαζικών, νοτιορωσικών και τουρκικών στοιχείων.

Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, η αίσθηση της προσφυγικής αλληλεγγύης μεταξύ των Ποντίων της Ελλάδας οδήγησε στη συγκρότηση μιας συλλογικής και κοινής πολιτισμικής ταυτότητας, με κοινά χαρακτηριστικά, και ενός κοινού χορευτικού ρεπερτορίου.

Χαρακτηριστικοί ποντιακοί χοροί

Πιο γνωστοί ποντιακοί χοροί είναι ο πολεμικός χορός Σέρα, τον οποίο πολλοί θεωρούν ως συγγενέστερο με τον αρχαίο Πυρρίχιο και ο χορός Πιτσ̌άκ-οϊν (Bıçak oyun) ή Χορός των Μαχαιριών. Ακολουθεί κατάλογος των χαρακτηριστικότερων ποντιακών χορών:

• Ανεφορίτσα
• Από 'πάν' καικά
• Αρματσούκ
• Αρχουλαμάς. Είναι ποντιακός χορός από την περιοχή της Πάφρας. Τα όργανα που χρησιμοποιούνται ο ζουρνάς και το νταούλι ή λύρα και κεμανές. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο από άντρες και γυναίκες. Ο ρυθμός είναι 9/8.
• Ατσ̌απάτ
• Γέμουρα, περιοχών Αργυρούπολης και Ίμερας
• Γετίερε
• Γιουβαρλαντούμ, από την περιοχή Ακ Νταγ Ματέν
• Διπάτ'
• Έταιρε
• Εμπροπίς
• Καλόν κορίτσ'. Προέρχεται από την περιοχή της Ματσούκας, κοντά στην Τραπεζούντα. Πήρε την ονομασία του από το στίχο του τραγουδιού: Καλόν κορίτς, καλόν κορίτς καλόν κ ευλογημένον σην χόραν φαίνεται άχκεμον, σε μέν εν φωταγμένον (Καλό κορίτσι κι ευλογημένο, στους ξένους φαίνεται άσχημη, σε μένα πανέμορφη). Είναι μια μορφή διπλού τικ.
• Καρά πουνάρ (Μαύρον πεγάδ'), περιοχής Πάφρας
• Κελκίτ, Περιοχής Αργυρουπόλεως
• Κιζέλα
• Κόνιαλι, χορός βασισμένος στο ομώνυμο καραμανλίδικο τραγούδι
• Κότσαρι
• Λετσίνα, περιοχής Καρς
• Μαντίλια
• Μηλίτσα, γυναικείος χορός
• Ντολμέ, περιοχών Τραπεζούντας, Τόνγιας, Όφεως
• Ομάλ', σημαίνει ομαλός, επίπεδος και υπάρχει στις εξής παραλλαγές:
  • Κουνιχτόν (κουνιστός, από το έντονο τρέμουλο του σώματος) ή Γαράσαρης, περιοχής Νικόπολης
  • Αργυρούπολης
  • από την περιοχή του Καρς
  • Κερασούντας
  • Τραπεζούντας
• Κιζλάρ καϊτεσί, περιοχής Πάφρας
• Κούσερα, περιοχής Ματσούκας
• Κωνσταντίν Σάββας (Οσμάν Αγάς), περιοχής Πάφρας
• Μόντσονος ή Μόντζονος, περιοχής Καρς
• Ούτσ̌αϊ, περιοχής Νικόπολης
• Πατούλα, περιοχών Τραπεζούντας, Τόνγιας, Όφεως
• Πιτσάκ ή Χορός των μαχαιριών
• Σαμσόν, περιοχών Τραπεζούντας, Τόνγιας, Όφεως
• Σαρίκουζ (ξανθό κορίτσι), περιοχών Αργυρούπολης και Ίμερας
• Σαρί κουζ ατλαμασί, περιοχής Πάφρας
• Σέρα
• Σερανίτσα ή Ψευτοσέρα
• Τας, περιοχής Καρς
• Tάμσαρα ή Τάμψαρα, μορφή χορού διπάτ'
• Τεκ καϊτέ, αντάρτικος χορός περιοχής Πάφρας
• Τικ μονό
• Τικ τρομαχτόν, περιοχής Καρς
• Τίταρα, περιοχής Αργυρούπολης
• Τριπάτ', περιοχής Ματσούκας
• Τρυγόνα
• Τυρφών ή Τρύφων, περιοχής Πάφρας
• Τσ̌ουρτούγουζους, περιοχής Κιουμούς Ματέν
• Φόνα, περιοχών Αργυρούπολης και Ίμερας
• Χάλα χάλα. Είναι χορός της περιφέρειας Κακάτσης (Αργυρούπολης). Παιζόταν συνήθως με λύρα (κεμεντζέ) και συνοδευόταν από τραγούδι. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο. Ο ρυθμός είναι εννεάσημος 9/8.
• Χαλάι, περιοχής Ακ Νταγ Ματέν
• Χ̌υτόν, περιοχών Αργυρούπολης και Ίμερας

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια Δομή, τ. 13, σ.256-7, λήμμα Πόντος.
• Βασιλική Κ. Τυροβολά, Ιωακείμ K. Καρεπίδης, Διονύσιος Γ. Κάρδαρης (2007). "Ποντιακοί Χοροί": Παρελθόν και Παρόν Δομική-Μορφολογική και Τυπολογική Προσέγγιση (pdf). Άρθρο στο Αναζητήσεις στη Φυσική Αγωγή & τον Αθλητισμό, τ. 5 (2), σελ. 240 – 263, Ελληνική Ακαδημία Φυσικής Αγωγής, ISSN 1790-3041. Ανακτήθηκε 15/11/2009.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Οι ποντιακοί χοροί, του Χρήστου Σαμουηλίδη, στην Ιστοσελίδα της Νεολαίας της Ομοσπονδίας Ελλήνων Ποντίων Ευρώπης. Ανακτήθηκε 15/11/2009.
• Συμβολή στην έρευνα του χορού των Ελλήνων του Πόντου, Απόσπασμα από βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη. Ανακτήθηκε 15/11/2009.
• Ονόματα ποντιακών χορών και δείγματα μουσικής, με κείμενο του Ν. Ζουρνατζίδη, στο www.pontos.org. Ανακτήθηκε 15/11/2009.
• Ποντιακοί χοροί Αρχειοθετήθηκε 2009-11-05 στο Wayback Machine., Σύλλογος Ποντίων Στουτγάρδης. Ανακτήθηκε 15/11/2009.
• Ποντιακοί χοροί - Άρθρα, αναλύσεις και βήματα Αρχειοθετήθηκε 2015-03-16 στο Wayback Machine. από το www.Pontos-News.gr