Tempo

Στη μουσική ορολογία, το tempo (από τα Ιταλικά tempo=χρόνος, πληθ. tempi) αποτελεί την ένδειξη η οποία δηλώνει τον ρυθμικό χαρακτήρα με τον οποίο πρέπει να εκτελεστεί ένα μουσικό έργο. Η σωστή απόδοση του tempo είναι υψίστης σημασίας για να αποκτήσει το έργο τον χαρακτήρα και το ύφος που επιθυμεί ο συνθέτης.

Υπολογισμός του tempo

Το tempo ενός έργου αναγράφεται κατά κανόνα στην αρχή, πάνω από το πρώτο μέτρο του έργου, και έπειτα όπου αυτό αλλάζει.

Το tempo, όσον αφορά την ταχύτητα, υπολογίζεται μαθηματικά σε χτύπους ανά λεπτό. Σαν συμβολισμός αναγράφεται με πόσους χτύπους ανά λεπτό ισούται η βασική ρυθμική αξία στην οποία είναι γραμμένο το μουσικό κείμενο. Αυτή η ένδειξη ονομάζεται μετρονομική. Για παράδειγμα, αν το κείμενο έχει μετρική ένδειξη 4/4, όπου ρυθμική μονάδα είναι το τέταρτο, η μετρονομική ένδειξη θα δηλώνει πόσα τέταρτα χωρούν μέσα σε ένα λεπτό (π.χ. ♩=120).

Ωστόσο, το tempo δεν δηλώνεται κατά κανόνα με μετρονομική ένδειξη, αλλά κυρίως με τους μουσικούς όρους ένδειξης tempo που προέρχονται από τη μουσική παράδοση της Δύσης, όπου και κυριαρχούν οι ιταλικοί, εξαιτίας της παράδοσης της χώρας και της ανάπτυξης της μουσικής σε αυτή από την Αναγέννηση και έπειτα. Ωστόσο, μετά την περίοδο του Κλασσικισμού αρχίζουν να γίνονται ολοένα και συχνότερες οι ενδείξεις tempo στις μητρικές γλώσσες των συνθετών, καθότι μεν έχει διαχυθεί και αναπτυχθεί η μουσική τέχνη σε όλη την Ευρώπη και δε, προσπαθούν οι τελευταίοι να αποδόσουν με σαφήνεια τον χαρακτήρα που επιθυμούν, όταν οι ιταλικοί όροι έχουν αρχίσει να χάνουν τη σημασία τους, με τη μουσική να αλλάζει και τους συνθέτες που τους χρησιμοποιούν να εννοούν κάτι διαφορετικό από αυτό που φέρει η παράδοση. Αυτό γιατί η κάθε ένδειξη του tempo είναι στενά συνδεδεμένη με το περιεχόμενο του έργου, τη δομή του και το χαρακτήρα του, ή ακόμα και με ολόκληρη μουσική φόρμα, όπως το Allegro με τη φόρμα σονάτας.

Ακόμη, το tempo μπορεί να μην αναγράφεται καθόλου εφόσον αυτό φανερώνεται από τη σύνθεση, φαινόμενο πολύ συχνό στη μουσική του Μπαρόκ. Άλλες φορές, εφόσον είναι γραμμένο το είδος της σύνθεσης στη θέση της ρυθμικής ένδειξης, π.χ. ένας χορός όπου αναγράφεται "Allemande" ή "Minuetto", είναι ευνόητο ότι το tempo, εννοώντας και τον χαρακτήρα και την ταχύτητα, πρέπει να είναι αυτό που αντιστοιχεί στον συγκεκριμένο χορό. Το ίδιο θα γίνει αν πρόκειται για εμβατήριο, ή οποιαδήποτε σύνθεση της οποίας ο χαρακτήρας είναι ευρέως γνωστός.

Τα είδη των tempi

Τα αργά tempi

Τα αργά tempi έχουν κατά κανόνα το χαρακτηριστικό ότι έχουν βασικό παλμό την υποδιαίρεση της βασικής μονάδας της μετρικής ένδειξης. Αυτό σημαίνει ότι ένα Adagio σε 4/4 έχει βασικό παλμό τα όγδοα, από τα οποία αντιστοιχούν 8 σε κάθε μέτρο, μετράται δηλαδή "in 8" (στα 8). Αντίστοιχα ένα Adagio 3/4 μετράται στα 6 κ.ο.κ.

Τα δύο βασικά αργά tempi είναι, όπως έρχονται από το Μπαρόκ:

• το Largο το οποίο έχει ρυθμικό χαρακτήρα
• το Adagio το οποίο έχει μελωδικό χαρακτήρα

Αυτά τα δύο tempi δε διαφέρουν κατ' ανάγκη στην ταχύτητα, αλλά οπωσδήποτε στον τρόπο εκτέλεσης.

Άλλες ενδείξεις για αργά tempi είναι:
Grave: έχει σοβαρό χαρακτήρα
Larghetto
Adagietto
Lento: όρος που χρησιμοποιήθηκε μεταγενέστεροα και σημαίνει "αργό", ο χαρακτήρας κρίνεται από τη σύνθεση

Τα γρήγορα tempi

Τα γρήγορα tempi βασίζονται στο Allegro και τις παραλλαγές του.

Στο Μπαρόκ ανάμεσα στα είδη του Allegro κυριαρχεί το Allegro το οποίο έχει ελαφρύ χαρακτήρα (όπως το κοντσέρτο για 2 βιολιά, έγχορδα και basso continuo του J.S.Bach σε ρε ελάσσονα, BWV 1043) και των 2/4 το οποίο είναι πιο αργό και ομιλητικό έχοντας συχνό ισχυρό (όπως το κοντσέρτο για σόλο βιολί, έγχορδα και basso continuo του J.S.Bach σε λα ελάσσονα, BWV 1041).

Τα είδη του Allegro είναι:

• Allegro moderato: προέρχεται από το Allegro των 2/4 της εποχής μπαρόκ το οποίο έχει συχνό ισχυρό και συνεπώς μετριασμένο tempo σε σχέση με το κανονικό Allegro
• Allegro con spirito: πρόκειται για ένα Allegro με αντιστιξιακή γραφή, γι' αυτό ονομάζεται και "Allegro με πνεύμα"
• Vivace (ή Allegro vivace): δεν έχει ουσιαστική διαφορά με την ένδειξη Allegro· το Vivace σημαίνει ζωηρό, όπως και το Allegro με την εξαίρεση ότι το δεύτερο μπορεί να έχει πολύ σοβαρό χαρακτήρα αλλά παραμένει πάντα πολύ ενεργητικό
• Allegro assai: αρκετά γρήγορο Allegro
• Allegro molto: το γρηγορότερο Allegro
• Allegro con brio: το "con brio" δεν αποτελεί ένδειξη tempo, αλλά αφορά το χαρακτήρα που επιθυμεί ο Ludwig van Beethoven, στα έργα του οποίου και συναντάται αυτή η ένδειξη
• Presto: από τα ιταλικά που σημαίνει "νωρίς", "γρήγορα", αποτελεί ένδειξη "in uno" δηλαδή ότι υπάρχει μόνο ένας χτύπος για κάθε μέτρο

Τα είδη του Allegro κατά την περίοδο του Κλασικισμού είναι συνδεδεμένα με τη φόρμα σονάτας. Αυτό δεν ισχύει για το Μπαρόκ όπου τα tempi δηλώνουν τον χαρακτήρα αλλά όχι τη φόρμα, ενώ ενδέχεται να ισχύει από το Ρομαντισμό και έπειτα.