Ακτοπλοΐα

Ο όρος ακτοπλοΐα χρησιμοποιείται υπό δύο κύριες έννοιες, εκείνης της ακτοπλοϊκής ναυτιλίας (coastal navigation) και εκείνης της παράκτιας συγκοινωνίας, περισσότερο γνωστής ως ακτοπλοϊκή συγκοινωνία, που αφορά κυρίως συγκοινωνία μεταξύ εγγύς λιμένων της ίδιας χώρας. Γενικά η ακτοπλοΐα λέγεται σε αντιδιαστολή της ποντοπλοΐας ή θαλασσοπλοΐας ή ωκεανοπλοΐας.

Ακτοπλοϊκή ναυτιλία

Η ακτοπλοϊκή ναυτιλία είναι ο αρχαιότερος τρόπος - μέθοδος διενέργειας πλόων "εν όψει ακτών" όπου και ο προσδιορισμός της θέσης του πλοίου, το (γεωγραφικό στίγμα), γίνεται από εμφανή σημεία ξηράς παράλληλα με την αναγνώριση ενδείξεων που φέρονται στους ναυτικούς χάρτες και παρατηρήσεων π.χ. Φάρων, σημαντήρων βυθομετρήσεων κλπ., δια των οποίων και προσδιορίζεται η συνέχεια της πορείας (πλεύσης) του πλοίου. Όλα τα είδη θαλάσσιας πλεύσης (ναυτιλίας) ξεκινούν με ακτοπλοΐα και καταλήγουν σ΄ αυτή.

Γενικά η ακτοπλοΐα είναι η ναυσιπλοΐα (πλους) «εν όψει» ακτών, ή τουλάχιστον κατά το μεγαλύτερο μέρος του επιχειρούμενου πλου. Κύριο γνώρισμα της ακτοπλοΐας είναι οι τρόποι της ανεύρεση του γεωγραφικού στίγματος της θέσης του πλοίου με τη βοήθεια στοιχειωδών ναυτιλιακών οργάνων, όπως π.χ. της πυξίδας, του δρομομέτρου, του βυθομέτρου, του διπαράλληλου κανόνα, του διαβήτη (κουμπάσου) και μιας γραφίδας με την οποία σημειώνονται επί ναυτικού χάρτη οι συγκεκριμένες παρατηρήσεις.

Τα γεωγραφικά στίγματα στην ακτοπλοΐα προσδιορίζονται κατά δύο τρόπους α) λογιστικά, με τους κανόνες της εξ αναμετρήσεως και β) γραφικά: πάντα «εν όψει» σημείων που σημειώνονται στο χάρτη. Καλλίτεροι μέθοδοι θεωρούνται:

1. Η λήψη τριών διοπτεύσεων και η μεταφορά τους στο χάρτη. Οι διοπτεύσεις αυτές αποτελούν τις γραμμές θέσεως του παρατηρητή (δηλαδή του πλοίου). Το σημείο τομής των γραμμών αυτών είναι το γεωγραφικό στίγμα, κατά τον χρόνο της παρατήρησης.
2. Η μέτρηση της οριζόντιας γωνιακής απόστασης δύο γεωγραφικών σημείων με διόπτευση του ενός εξ αυτών και χρήση ειδικών πινάκων (ναυτιλιακών βοηθημάτων).
3. Η μέθοδος των λεγομένων «δεικτικών τμημάτων» (πρόβλημα του Ποθενό), όπου δοθέντων τριών γνωστών επί του χάρτη σημείων και των μεταξύ τους παρατηρουμένων γωνιών, λαμβάνοντας διοπτεύσεις αυτών ανά δύο προς άλληλα βρίσκεται η θέση του παρατηρητή. Το πρόβλημα αυτό λύνεται και με ειδικό όργανο το λεγόμενο στιγμογράφο

Ωραία σχετικά, νυκτερινά στίγματα, δίνουν οι έντονης φωτοβολίας φάροι των οποίων οι θέσεις αναγράφονται στους χάρτες και η αναγνώρισή τους από τη φωτοβολία τους γίνεται από τους Φαροδείκτες. Η δε διόπτευσή τους θεωρείται ακριβέστερη.
Βέβαια εκτός των παραπάνω υπάρχουν και οι δύσκολες καταστάσεις όπως π.χ. η ομίχλη όπου δεν υφίστανται «εν όψει» ακτές ή σημεία όπου τότε γίνεται αποκλειστική χρήση των ραδιοκυμάτων, (ραδιογωνιομέτρου, ραντάρ, βυθομέτρου κ.λπ).
Αν όμως ταυτόχρονα συμβαίνει και «μπλακ άουτ» όπου το σκάφος βρίσκεται σε κατάσταση «΄ακυβερνησίας» όπου κανένα ηλεκτρονικό όργανο δεν λειτουργεί, τότε ακολουθείται προσωρινά ο λογιστικός τρόπος, δηλαδή εύρεση του στίγματος εξ αναμετρήσεως με μοναδικό τρόπο συγκεκριμενοποίησής του, τη λεγόμενη βόλιση ή κοινώς βόλισμα και την συσχέτιση της λαμβανόμενης ένδειξης με τις ισοβαθείς καμπύλες ή τα βολίσματα που σημειώνονται στον ναυτικό χάρτη.

Αν και αν, και αν…το βάθος είναι πολύ μεγάλο και δεν υπάρχει τόσο μακρύ σχοινί για βόλασμα τότε γίνεται ανακρέμαση της άγκυρας, προκειμένου ν΄ αποφευχθεί κίνδυνος προσάραξης, υψώνονται τα σήματα ακυβερνησίας ή γίνεται αφή των σχετικών φώτων (αν είναι νύκτα), και εφαρμόζονται τα προβλεπόμενα σήματα ομίχλης προς αποφυγή κινδύνου σύγκρουσης, μέχρι αποκατάστασης. Τέλος σε περίπτωση εμφάνισης άλλου διερχόμενου πλοίου ζητείται μέσω άλτη, συσκευή διά της οποίας εκπέμπονται οπτικά μορσικά σήματα το στίγμα του άλλου πλοίου, για επιβεβαίωση του υπόψη εξ αναμετρήσεως στίγματος.
Αν και στη τελευταία περίπτωση διαπιστωθεί ότι η μπαταρία του άλτη είναι άδεια, τότε δεν απομένει να διατάξει ο Πλοίαρχος ή Κυβερνήτης του πλοίου τη ρίψη του ηλεκτρολόγου στη θάλασσα! Δικαιολογημένη αγανάκτηση που και αυτή την πρόλαβε η σύγχρονη τεχνολογία .

Σήμερα μετά τη σπουδαία εφεύρεση και ευρεία εφαρμογή των συσκευών GPS όπου η ανεύρεση του γεωγραφικού στίγματος δίδεται σε απειροελάχιστο χρόνο, και μάλιστα ανεξάρτητα των υφισταμένων κάθε φορά καιρικών συνθηκών, όλοι οι παραπάνω υπολογισμοί περιορίζονται μόνο ως εκπαίδευση μαθητών ναυτικών σχολών, ή ως εγκυκλοπαιδική γνώση της ιστορίας της ακτοπλοΐας και γενικότερα της ναυσιπλοΐας.

Ακτοπλοϊκή συγκοινωνία

Με την έννοια της συγκοινωνίας παράκτιων περιοχών (coasting) η ακτοπλοϊκή συγκοινωνία διακρίνεται σε

1. Μεγάλη ακτοπλοΐα ή διεθνή ακτοπλοΐα, που διεξάγεται μεταξύ λιμένων εγγύς κρατών π.χ. Ελλάδας-Ιταλίας, Αγγλίας-Γαλλίας κ.λπ..
2. Μεσαία ακτοπλοΐα, που διεξάγεται μεταξύ λιμένων ηπειρωτικών και λιμένων νήσων της ίδιας Χώρας και σε
3. Μικρή ακτοπλοΐα ή αγχιπλοΐα που διενεργείται μεταξύ λιμένων προασπισμένων περιοχών, συνήθως εντός του αυτού ή μεταξύ εγγύς κόλπων, π.χ. Αργοσαρωνικού.

Η σημασία των παραπάνω διακρίσεων έγκειται στο ότι εφαρμόζονται, κατά περίπτωση, διαφορετικοί κανόνες διεξαγωγής μεταφοράς κυρίως επιβατών, ειδικότερα σε χώρους ενδιαίτησης, αλλά και φορτίων μεταξύ των λιμένων.

Ελληνική ακτοπλοΐα

Στην Ελλάδα τα θέματα Ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών καθορίζονται κυρίως από τον Κ.Δ.Ν.Δ. άρθρα 164-180 που αφορούν ακριβώς τα ειδικά θέματα Ακτοπλοΐας. Οι σημαντικότερες εξ αυτών διατάξεις προβλέπουν τα ακόλουθα:

1. Δικαίωμα διενέργειας ακτοπλοϊκής συγκοινωνίας μεταξύ ελληνικών λιμένων έχουν μόνο τα αναγνωρισμένα ελληνικά επιβατηγά. (Επεκτάθηκε σε όλα τα κοινοτικά από το 2003 για εναρμόνιση με τις οδηγίες της ΕΕ).
2. Τα αναγνωρισμένα ελληνικά επιβατηγά απομακρύνονται της υπηρεσίας με τη συμπλήρωση 35 ετών από της ναυπήγησής τους. (Καταργήθηκε από το 2006 για εναρμόνιση με τις οδηγίες της ΕΕ).
3. Δικαίωμα διενέργειας μεταφορών φορτίων μεταξύ ελληνικών λιμένων έχουν μόνο τα ελληνικά φορτηγά πλοία μέχρι 1000 κόρων χωρητικότητα.
4. Οι προϋποθέσεις και οι όροι δρομολόγησης των επιβατηγών πλοίων κατά τις χειμερινές και θερινές περιόδους σε συγκεκριμένες ακτοπλοϊκές γραμμές, καθορίζονται από το ΥΕΝΑΝΠ που προσδιορίζονται και ανάλογα σε τακτικές, έκτακτες και περιοδικές.
5. Οι διακοπές ακτοπλοϊκών δρομολογίων επιτρέπονται για περιπτώσεις αποκατάστασης ζημιών, μετασκευών, ετήσια επιθεώρηση καθώς και σε έκτακτες ανάγκες.
6. Η επάνδρωση των ακτοπλοϊκών πλοίων καθορίζεται από το ΥΕΝΑΝΠ.
7. Οι ναύλοι των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών, σήμερα είναι απελευθερωμένοι από το ειδικό ναυλολόγιο που καθόριζε παλαιότερα το ΥΕΝΑΝΠ.
8. Επίσης και τα αφορώντα θέματα της εκτέλεσης αγόνων γραμμών προσδιορίζονται από το ΥΕΝΑΝΠ.

• Σημείωση: Τα με αριθμό 1 και 3 προαναφερόμενα θέματα αποτελούν ναυτιλιακά προνόμια.

Η Ακτοπλοϊκή συγκοινωνία στην Ελλάδα άρχισε να δραστηριοποιείται περί το 1860 με μικτά πλοία τα λεγόμενα "φορτηγοποστάλια" που υποχρεωτικά κάλυπταν και τις ταχυδρομικές ανάγκες των λιμένων προσέγγισης και της ευρύτερης περιοχής αυτών. Πρώτες ακτοπλοϊκές γραμμές ήταν μεταξύ Πειραιά – Κυκλάδων, Πειραιά – Βόλου και Πειραιά περιμετρικά Πελοποννήσου μέχρι Κέρκυρα. ενώ παράλληλα υπήρχαν και οι γραμμές Πειραιά – Θεσσαλονίκης, Κωνσταντινούπολης, Βάρνας Γαλατσίου, Οδησσού, καθώς και Σμύρνης, Αλεξάνδρειας, Κύπρου και λιμένων Ιταλίας.
Μετά τον Β' Π.Π. οι ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες άρχισαν ν΄ αναπτύσσονται εκπληκτικά συμβάλλοντας, ή και ίσως ακολουθώντας, την μεγάλη εσωτερική μετανάστευση που ακολούθησε. Θρυλικά πλοία της εποχής εκείνης μέχρι την δεκαετία του 1970, που η ανάμνησή τους συγκινεί ακόμα, πρώτιστα τους νησιώτες αλλά και άλλων ηπειρωτικών περιοχών ήταν τα φερόμενα ως Ατμόπλοια τότε (τα τελευταία πορθμεία): "Αμαρυνθία", "Άνδρος", "Γλάρος", "Φίλιππος" (Εταιρείας Καβουνίδη), "Χαλκιδική", "Χιμάρα", "Αδρίας" (μετέπειτα "Έσπερος"), "Αρντένα", "Καδιώ" (Ετ. Σιγάλα), "Ηλιούπολις", "Μαρή", "Γεώργιος Τόγιας", "Νικόλαος Τόγιας" και "Κωστάκης Τόγιας", "Μοσχάνθη", "Κώστας", "Πειραιεύς" (της εταιρ. Τόγιας), "Ιόνιον" και "Λήμνος" (εταιρείας Τυπάλδου), "Αγγέλικα" και "Αιιγαίο" (αδελφά πλοία επίσης του Τυπάλδου), "Εριέττα" (του Ι. Λάτση), "Μαρινέλα" (πρώην Κωστάκης Τόγιας), "Λέων" και "Μυρτιδιώτισσα", (εταιρείας Μπιλίννη), "Δέσποινα", "Παντελής", και "Γεώργιος Φ." (του Φουστάνου), "Μιαούλης", "Κανάρης", "Καραϊσκάκης" (Εταιρ. Νομικού) και "Κολοκοτρώνης", αδελφά πλοία, (Ποταμιάνου), "Λητώ" και "Απόλλων" (Ετ. Νομικού), "Κυκλάδες", "Μίνως", "Ηράλκειον" (Τυπάλδου), "Ύδρα", "Καμέλια", "Μυκήναι", "Πορτοκαλής Ήλιος" (Αργοσαρωνικού), "Ρέθυμνο", "Κάντια", "Παναγία Τήνου" Ι και ΙΙ, "Ναϊάς Ι" και ΙΙ, "Οία", "Αγαπητός Ι", "Άδωνις", "Έλλη", (Ετ. Φραγκουδάκη), "Νάξος" και "Πάρος", (Ετ. Νάξου), "Σάμαινα" και "Ίκαρος" (Σάμου), κ.ά.

Σημειώσεις

• Ετυμολογικά όρος ακτοπλοΐα είναι σύνθετος από τη λέξη ακτή + πλοΐα (επιχείρηση πλου). Οτιδήποτε σχετιζόμενο με τον όρο αυτό καλείται ακτοπλοϊκό, π.χ. πλοία που δρομολογούνται ή εκτελούν πλόες ακτοπλοΐας χαρακτηρίζονται ομοίως με τον τύπο τους ακτοπλοϊκά π.χ. ακτοπλοϊκό επιβατηγό, ακτοπλοϊκό φορτηγό, ακτοπλοϊκό πορθμείο κ.λπ. Οι διενεργούντες ακτοπλοΐα καλούνται ακτοπλόοι, π.χ. ακτοπλόοι ναυτικοί, (οι ναυτικοί που προτιμούν να ναυτολογούνται σε ακτοπλοϊκά πλοία για διάφορους λόγους).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Marinews Αρχειοθετήθηκε 2020-06-25 στο Wayback Machine.