Αρτεμισία Α΄ της Καρίας

Αρτεμισία Α' της Καρίας
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Ἀρτεμῑσίᾱ (Αρχαία Ελληνικά)
Γέννηση
Εθνικότητα	Ελληνική
Πληροφορίες ασχολίας
Οικογένεια
Τέκνα	Πισίνδελις
Γονείς	Λύγδαμης Α´
Οικογένεια	Lygdamid dynasty
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Πόλεμοι/μάχες	Δεύτερη περσική εισβολή στην Ελλάδα και Ναυμαχία της Σαλαμίνας
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	αντιβασιλιάς
Σχετικά πολυμέσα

Η Αρτεμισία Α΄ της Καρίας, κόρη του Λύγδαμη (Λυγδάμιδος) ήταν βασίλισσα της Αλικαρνασσού, υποτελής στους Πέρσες.

Συμμετοχή στη ναυμαχία της Σαλαμίνας

Η Αρτεμισία είναι κυρίως γνωστή για τον ρόλο της στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, το 480 π.Χ. Πριν τη ναυμαχία, συγκλήθηκε συνέδριο από τον Ξέρξη, όπου όλοι, πλην της Αρτεμισίας, συμφώνησαν στη διεξαγωγή ναυμαχίας στη Σαλαμίνα. Όταν ο Μαρδόνιος της απηύθυνε τον λόγο, η Αρτεμισία είχε δηλώσει τα εξής:

Εἰπεῖν μοι πρὸς βασιλέα, Μαρδόνιε, ὡς ἐγὼ τάδε λέγω, οὔτε κακίστη γενομένη ἐν τῇσι ναυμαχίῃσι τῇσι πρὸς Εὐβοίῃ οὔτε ἐλάχιστα ἀποδεξαμένη. δέσποτα, τὴν δὲ ἐοῦσαν γνώμην με δίκαιον ἐστὶ ἀποδείκνυσθαι, τὰ τυγχάνω φρονέουσα ἄριστα ἐς πρήγματα τὰ σά. καὶ τοι τάδε λέγω, φείδεο τῶν νεῶν μηδὲ ναυμαχίην ποιέο. οἱ γὰρ ἄνδρες τῶν σῶν ἀνδρῶν κρέσσονες τοσοῦτο εἰσὶ κατὰ θάλασσαν ὅσον ἄνδρες γυναικῶν. τί δὲ πάντως δέει σε ναυμαχίῃσι ἀνακινδυνεύειν; οὐκ ἔχεις μὲν τὰς Ἀθήνας, τῶν περ εἵνεκα ὁρμήθης στρατεύεσθαι, ἔχεις δὲ τὴν ἄλλην Ἑλλάδα ; ἐμποδὼν δέ τοι ἵσταται οὐδείς· οἳ δέ τοι ἀντέστησαν, ἀπήλλαξαν οὕτω ὡς κείνους ἔπρεπε. τῇ δὲ ἐγὼ δοκέω ἀποβήσεσθαι τὰ τῶν ἀντιπολέμων πρήγματα, τοῦτο φράσω. ἢν μὲν μὴ ἐπειχθῇς ναυμαχίην ποιεύμενος, ἀλλὰ τὰς νῆας αὐτοῦ ἔχῃς πρὸς γῇ μένων ἢ καὶ προβαίνων ἐς τὴν Πελοπόννησον, εὐπετέως τοι δέσποτα χωρήσει τὰ νοέων ἐλήλυθας. οὐ γὰρ οἷοί τε πολλὸν χρόνον εἰσί τοι ἀντέχειν οἱ Ἕλληνες, ἀλλὰ σφέας διασκεδᾷς, κατὰ πόλις δὲ ἕκαστοι φεύξονται. οὔτε γὰρ σῖτος πάρα σφι ἐν τῇ νήσῳ ταύτῃ, ὡς ἐγὼ πυνθάνομαι, οὔτε αὐτοὺς οἰκός, ἢν σὺ ἐπὶ τὴν Πελοπόννησον ἐλαύνῃς τὸν πεζὸν στρατόν, ἀτρεμιεῖν τοὺς ἐκεῖθεν αὐτῶν ἥκοντας, οὐδέ σφι μελήσει πρὸ τῶν Ἀθηνέων ναυμαχέειν. ἢν δὲ αὐτίκα ἐπειχθῇς ναυμαχῆσαι, δειμαίνω μὴ ὁ ναυτικὸς στρατὸς κακωθεὶς τὸν πεζὸν προσδηλήσηται. πρὸς δὲ, ὦ βασιλεῦ, καὶ τόδε ἐς θυμὸν βαλεῦ, ὡς τοῖσι μὲν χρηστοῖσι τῶν ἀνθρώπων κακοὶ δοῦλοι φιλέουσι γίνεσθαι, τοῖσι δὲ κακοῖσι χρηστοί. σοὶ δὲ ἐόντι ἀρίστῳ ἀνδρῶν πάντων κακοὶ δοῦλοι εἰσί, οἳ ἐν συμμάχων λόγῳ λέγονται εἶναι ἐόντες Αἰγύπτιοί τε καὶ Κύπριοι καὶ Κίλικες καὶ Πάμφυλοι, τῶν ὄφελος ἐστὶ οὐδέν

Απόδοση : Πες στον βασιλιά από εμένα, Μαρδόνιε, αυτή είναι η απάντηση που λαμβάνει από αυτή που δεν ήταν ούτε η πιο δειλή ούτε η πιο αδύναμη στις ναυμαχίες στην Εύβοια. Δεσπότα, είναι σωστό για μένα να σου πω τη γνώμη μου, καθώς σκέφτομαι τι είναι καλύτερο για σένα. Αυτή είναι η συμβουλή μου για σένα: μην δώσεις μάχη στη θάλασσα. Οι άνδρες τους είναι ανώτεροι από τους δικούς μας στη θάλασσα όπως οι άνδρες είναι ανώτεροι των γυναικών. Γιατί πρέπει να διατρέχεις τον κίνδυνο των ναυτικών δράσεων; Δεν κατέλαβες την Αθήνα, η οποία ήταν στόχος της εκστρατείας, δεν κατέλαβες την υπόλοιπη Ελλάδα; Κανένας δεν σε εμποδίζει. Θα πρέπει να σου εξηγήσω πως νομίζει ότι θα διάγει ο εχθρός. Αν δεν επιτεθείς αλλά κρατήσεις τον στόλο στην ακτή, ή αν επιτεθείς στην Πελοπόννησο, δεσπότα, θα πετύχεις τους στόχους σου χωρίς κόπο. Οι Έλληνες, οι οποίοι δεν θα μπορέσουν να σου αντισταθούν άλλο, θα σκορπιστούν και θα υποχωρήσουν, κατά πόλη. Δεν έχουν προμήθειες σε αυτό το νησί, όπως με πληροφόρησαν, ούτε το θεωρούν οίκο τους. Αν στείλεις στρατό στην Πελοπόννησο, οι Πελοποννήσιοι δεν θα μείνουν ήσυχοι ούτε θα πολεμήσουν σε ναυμαχία για την Αθήνα. Αν όμως αποφασίσεις να δώσεις ναυμαχία, φοβάμαι ότι ο στόλος σου θα καταστραφεί. Άκου και αυτό βασιλιά. Οι καλοί άνδρες έχουν συνήθως κακούς δούλους ενώ οι κακοί άνδρες έχουν καλούς δούλους. Εσύ, ως ο πιο άριστος άνδρας στον κόσμο, έχεις κακούς δούλους. Κανένας από αυτούς τους Αιγύπτιους, τους Κύπριους, τους Κίλικες και τους Πάμφυλους, οι οποίοι λένε ότι είναι σύμμαχοι, δεν θα μας ωφελήσει.

Παρ' όλα αυτά, ο Ξέρξης δεν συμφώνησε με την Αρτεμισία και αποφάσισε να επιτεθεί στα Στενά της Σαλαμίνας. Το πλοίο της Αρτεμισίας καταδιώχθηκε από μια αθηναϊκή τριήρη, και τότε η Αρτεμισία εβύθισε το πλοίο του βασιλιά Δαμασιθύμου, αρχηγού των Καλυνδέων. Οι Αθηναίοι πίστεψαν ότι το πλοίο της Αρτεμισίας ήταν συμμαχικό και σταμάτησαν την καταδίωξη. Ο Ξέρξης, ο οποίος παρακολουθούσε τη ναυμαχία από το Αιγάλεω, ρώτησε να μάθει ποιος είχε βυθίσει το πλοίο, το οποίο θεώρησε ελληνικό. Τότε, κάποιος του απάντησε πως αυτή που το βύθισε ήταν η Αρτεμισία. Τότε ο Ξέρξης είπε «οἱ μὲν ἄνδρες γεγόνασί μοι γυναῖκες, αἱ δὲ γυναῖκες ἄνδρες» (μετ. οι άνδρες μου έγιναν γυναίκες και οι γυναίκες άνδρες).

Μετά τη ναυμαχία, ο Ξέρξης είχε πει στον Μαρδόνιο ότι θέλει να αποφασίσει τι έπρεπε να κάνει. Είχε συγκληθεί συνέδριο, αλλά ο Ξέρξης θέλησε να ρωτήσει την Αρτεμισία, η οποία ήταν η μόνη που τον συμβούλευσε να μην επιτεθεί στους Έλληνες στη Σαλαμίνα. Ο Ξέρξης της είπε ότι ο Μαρδόνιος τον συμβούλευσε να μείνει και να επιτεθεί στην Πελοπόννησο, ή να τον αφήσει να διαλέξει 300.000 άνδρες και να καταλάβει την Ελλάδα για τον βασιλιά.

Η Αρτεμισία του είχε απαντήσει, δίνοντας τα πιο κάτω επιχειρήματα:

βασιλεῦ, χαλεπὸν μὲν ἐστὶ συμβουλευομένῳ τυχεῖν τὰ ἄριστα εἴπασαν, ἐπὶ μέντοι τοῖσι κατήκουσι πρήγμασι δοκέει μοι αὐτὸν μέν σε ἀπελαύνειν ὀπίσω, Μαρδόνιον δέ, εἰ ἐθέλει τε καὶ ὑποδέκεται ταῦτα ποιήσειν, αὐτοῦ καταλιπεῖν σὺν τοῖσι ἐθέλει. τοῦτο μὲν γὰρ ἢν καταστρέψηται τὰ φησὶ θέλειν καί οἱ προχωρήσῃ τὰ νοέων λέγει, σὸν τὸ ἔργον ὦ δέσποτα γίνεται· οἱ γὰρ σοὶ δοῦλοι κατεργάσαντο. τοῦτο δὲ ἢν τὰ ἐναντία τῆς Μαρδονίου γνώμης γένηται, οὐδεμία συμφορὴ μεγάλη ἔσται σέο τε περιεόντος καὶ ἐκείνων τῶν πρηγμάτων περὶ οἶκον τὸν σόν· ἢν γὰρ σύ τε περιῇς καὶ οἶκος ὁ σός, πολλοὺς πολλάκις ἀγῶνας δραμέονται περὶ σφέων αὐτῶν οἱ Ἕλληνες. Μαρδονίου δέ, ἤν τι πάθῃ, λόγος οὐδεὶς γίνεται, οὐδέ τι νικῶντες οἱ Ἕλληνες νικῶσι, δοῦλον σὸν ἀπολέσαντες· σὺ δέ, τῶν εἵνεκα τὸν στόλον ἐποιήσαο, πυρώσας τὰς Ἀθήνας ἀπελᾷς

Απόδοση : βασιλιά, είναι δύσκολο να σε συμβουλεύσω τι είναι καλύτερο για σένα. Πιστεύω ότι πρέπει να πάρεις τον στρατό και να επιστρέψεις πίσω, και ο Μαρδόνιος να μείνει εδώ με τις δυνάμεις που θέλει. Αν ο Μαρδόνιος πετύχει αυτό που λέει ότι μπορεί να κάνει, τότε η νίκη θα θεωρείται δική σου. Αν όμως ο Μαρδόνιος αποτύχει, δεν θα είναι μεγάλη συμφορά, καθώς εσύ και οι οίκος σου θα επιζήσετε. Αν εσύ και ο οίκος σου επιζήσουν, οι Έλληνες θα πρέπει να δώσουν πολλούς αγώνες για να επιβιώσουν. Δεν θα γίνει κανένας λόγος αν ο Μαρδόνιος υποστεί λίγα πάθη, καθώς οι Έλληνες δεν θα πετύχουν πραγματική νίκη αν νικήσουν τον δούλο σου — ενώ εσύ θα επιστρέψεις έχοντας κάψει την Αθήνα, το αντικείμενο της εκστρατείας σου.

Αυτή τη φορά, ο Ξέρξης υπάκουσε στη συμβουλή της Αρτεμισίας, και την έστειλε μαζί με τα παιδιά του στην Έφεσο, καθώς είχε πάρει μαζί του στην εκστρατεία τους νόθους γιούς του.

Θάνατος

Ο Πατριάρχης Φώτιος Α΄ είναι ο μόνος που αναφέρεται στον θάνατο της Αρτεμισίας. Η βασίλισσα της Αλικαρνασσού είχε ερωτευτεί τον Δάρδαρνο της Άβυδου, ο οποίος την περιφρονούσε. Μια νύχτα, του έξυσε τα μάτια, καθώς κοιμόταν. Αλλά, η αγάπη της αυξήθηκε μετά από το συμβάν, και βάσει της συμβουλής που της έδωσε ένας μάντης, πήγε στη Λευκάδα και έπεσε από την κορυφή ενός βράχου.

Μοντέρνες Απεικονίσεις

• Μια αρκετά φανταστική εκδοχή της Αρτεμισίας εμφανίζεται στην ταινία 300: Η άνοδος της Αυτοκρατορίας,που ακολουθεί την ταινία 300 υποδυόμενη από την ηθοποιό Εύα Γκριν.

Πηγές

• Ηρόδοτος, Ιστορίαι, Βιβλίο Θ' Ουρανία, Μνημοσύνη, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας.
• Φώτιος, Βιβλιοθήκη Όσα της ιστορίας
• Δεληγιώργης Κωνσταντίνος, Γυναικείες μορφές στον Ηρόδοτο: Λογοτεχνική διάπλαση και επιδράσεις, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), Σχολή Φιλοσοφική, Τμήμα Φιλολογίας, Αθήνα 2015, σελ. 92-112. (διδακτορική διατριβή).
• Νικολετσέα Γεωργία, Η γυναίκα στον Ηρόδοτο:Μυθοπλασία και Πραγματικότητα, εκδόσεις: Το δόντι, Πάτρα 2018, ISBN 9789609772921.