Αρχαίο θέατρο Ζέας

Αρχαίο θέατρο Ζέας
Είδος	αρχαίο ελληνικό θέατρο και αρχαιολογική θέση
Γεωγραφικές συντεταγμένες	37°56′14″N 23°38′41″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Πειραιά
Χώρα	Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Άποψη του αρχαίου θεάτρου της Ζέας εντός του προαύλιου χώρου του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά.

Το αρχαίο θέατρο της Ζέας βρίσκεται στο οικοδομικό τετράγωνο των οδών Φιλελλήνων, Αλκιβιάδου, Χαρ. Τρικούπη και Νεωσοίκων στο Πασαλιμάνι και έχει άμεση επαφή με το κτίριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά.

Χρονολόγηση

Σύμφωνα με την ενεπίγραφη στήλη που έχει βρεθεί πίσω από το τελωνείο του Πειραιά, η χρονολόγηση του θεάτρου τοποθετείται κατά τον 2^ο αιώνα π. Χ.. Στην συγκεκριμένη στήλη παρατίθεται κατάλογος των ευεργετών, οι οποίοι συνέδραμαν στην κατασκευή του θεάτρου.

Περιγραφή του αρχαίου θεάτρου

Το μνημείο διαθέτει την τριμερή χαρακτηριστική οργάνωση ενός ελληνιστικού θεάτρου, δηλαδή κοίλο, ορχήστρα και σκηνικό οικοδόμημα. Ο προσανατολισμός του είναι νοτιοανατολικός και για την θεμελίωσή του χρησιμοποιήθηκε ο γνωστός υποκίτρινος Πειραϊκός Ακτίτης λίθος.

Το κοίλον του ήταν εν μέρει θεμελιωμένο στο φυσικό βράχο. Στο ανώτερο τμήμα του, όπου δεν υπήρχε ο φυσικός βράχος, τα εδώλια του κοίλου εδράζονταν σε τεχνητή λίθινη θεμελίωση, η οποία καλυπτόταν με χώμα. Δημιουργούνταν δηλαδή ένα είδος τεχνητής επίχωσης για τη θεμελίωση του ανώτερου τμήματος του κοίλου. Η διάμετρός του κοίλου είναι 66,5 μ. και αποτελείται από 13 κερκίδες και 14 κλίμακες. Το κατώτερο επίπεδο του κοίλου πιθανώς χρησίμευε ως διάδρομος, ενώ το ακριβώς επόμενο τμήμα του πρέπει να αποτελούσε τη βάση της πρώτης σειράς των εδωλίων.

Ανάμεσα στο κοίλο και την ορχήστρα διαμορφωνόταν λίθινος αγωγός για την απορροή των υδάτων. Η ορχήστρα είναι πεταλόσχημη, λαξευμένη στο βράχο, με διάμετρο στη βόρεια πλευρά 23,4 μ. ενώ στην ανατολική 16,34 μ..

Το σκηνικό οικοδόμημα σώζεται στο επίπεδο θεμελίωσης, δηλαδή πολύ χαμηλά στο έδαφος, έχοντας ορθογώνια κάτοψη μήκους 36 μ. και πλάτους 4,80 μ.. Στον πρόσθιο τοίχο του θα υπήρχαν θύρες για τη σύνδεση της σκηνής με τον εσωτερικό χώρο του προσκηνίου. Το προσκήνιο πλαισιώνεται από δύο παρασκήνια, ενώ δεν διακρίνονται ίχνη για θύρες. Ανάμεσα στο κοίλο και στα παρασκήνια διαμορφώνονταν οι δύο πάροδοι προς την ορχήστρα.

Ανασκαφές

Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1881 από τον Δημήτρη Φίλιο, μετά από καταγγελία του καθηγητή γυμνασίου, Ιάκωβου Δραγάτση και συνεχίστηκε σταδιακά.  Δεν βρέθηκαν εδώλια και θρόνοι, πέρα από λίγα θραύσματα και ίχνη της θεμελίωσης του θεάτρου. Σύμφωνα με τα στοιχεία το πρότυπο για την κατασκευή του ήταν το μεγάλο διονυσιακό θέατρο της Αθήνας, όπως για πολλά σύγχρονά του.

Ο χώρος του θεάτρου αποτελούσε μια ανοιχτή πλατεία μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα. Στη συνέχεια, το 1935 ιδρύθηκε το Παλαιό Αρχαιολογικό Μουσείο του Πειραιά, βόρεια του θεάτρου. Ωστόσο, κατά την μεταπολεμική περίοδο, γίνονταν χορευτικές παραστάσεις με τοποθετημένα ξύλινα εδώλια για τους θεατές.

Βιβλιογραφία

• Βιτρούβιος, Περί Αρχιτεκτονικής, Τόμος 1, Βιβλίο Ι-V, Αθήνα.
• Αλεξάκη Γ. Ν., Πλήρης Οδηγός του Πειραιώς 1906-1907, ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ,1990.
• Σταϊνχάουερ Γ., Τα μνημεία και το αρχαιολογικό μουσείο του Πειραιά, Αθήνα 1998.
• Φίλιος Δ., Έκθεσις περί των εν Πειραιεί ανασκαφών, Πρακτικά της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, 1880-1881(1881).
• Migeotte L., Finances et constructions publiques. In Worrle M. and Zanker P. (eds), Stadtbild und Burgerbild im Hellenismus, Munich, 1995.
• W. Dörpfeld, E. Reisch, Das griechische Theater, Athen 1896.