Αρχείο Μαρξισμού

Το Αρχείο Μαρξισμού ήταν μαρξιστικό περιοδικό που εκδιδόταν στην Ελλάδα κατά τις περιόδους 1923-1925 και 1927-1928. Από τον τίτλο του περιοδικού πήρε το όνομα του το ιδιότυπο ελληνικό μαρξιστικό ρεύμα του Αρχειομαρξισμού.

Ιστορία

Στα 1923, η μορφωτική και θεωρητική κατεύθυνση της δράσης της ομάδας του Φραγκίσκου Τζουλάτι επέβαλε την ανάγκη για διεύρυνση των μεταφραστικών προσπαθειών που είχε ξεκινήσει παλιότερα με το περιοδικό Κομμουνισμός το οποίο όμως είχε σταματήσει να κυκλοφορεί. Έτσι, χρειαζόταν ένα νέο εγχειρίδιο το οποίο θα αποτελούσε τη βάση των θεωρητικών μαθημάτων. Ξεκίνησε, λοιπόν, μια μεταφραστική προσπάθεια που κατέληξε στην έκδοση του περιοδικού Αρχείον Μαρξισμού. Αρχικά η ομάδα αποτάθηκε στη διοίκηση του ΣΕΚΕ(Κ) να αναγνωρίσει την έκδοση. Η διοίκηση του κόμματος αρνήθηκε και το νέο περιοδικό εκδόθηκε με την αποκλειστική ευθύνη και οικονομική επιβάρυνση της νέας ομάδας. Κυκλοφόρησε την Πρωτομαγιά του 1923, προκαλώντας αντιδράσεις στην Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος. Το περιοδικό δεν δημοσίευε άρθρα των συντελεστών του, αλλά κείμενα των κλασσικών του Μαρξισμού. Η δικτατορία του Παγκάλου ποινικοποίησε το περιοδικό το 1925. Επανακυκλοφόρησε το 1927, για να διακοπεί η έκδοσή του τον Ιανουάριο του 1928, παρά την ισχυροποίηση του Αρχειομαρξισμού την εποχή εκείνη. Στα 1924 η ομάδα των αρχειομαρξιστών διαγράφηκε από το ΣΕΚΕ και ακολούθησε αυτόνομη πορεία.

Συγκεκριμένα το περιοδικό Αρχείον Μαρξισμού, είχε ως υπότιτλο «δεκαπενθήμερο περιοδικό». Το πρώτο τεύχος εκδόθηκε στην Αθήνα την 1 Μαΐου 1923 και το τελευταίο την 1 Ιανουαρίου 1928. Ο συνολικός αριθμός φύλλων είναι 69 και εκδόθηκαν σε τρεις τόμους: Α΄ (1 Μαΐου 1923 –15 Απριλίου 1924), Β΄ (1 Μαΐου 1924 –15 Απριλίου 1925), Γ΄ (1 Μαρτίου 1927 – 1 Ιανουαρίου 1928).

Στην Αθήνα το περιοδικό Αρχείον Μαρξισμού πωλούνταν σε διάφορες περιόδους στο Σοσιαλιστικό Βιβλιοπωλείο, στα βιβλιοπωλεία Γ. Βασιλείου, Χ. Γιάννιαρη, Ράλλη Χ., σε συγκεκριμένα περίπτερα αρχειομαρξιστών και σε καπνοπωλεία γύρω από την Ομόνοια. Στον Πειραιά αντίστοιχα σε περίπτερα του κέντρου. Το περιοδικό αντιπροσωπεύεται στα Χανιά από το βιβλιοπωλείο Σκορδίλλη, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από τα «Γράμματα» και στην Κύπρο από την εφημερίδα «Πυρσός» της Λεμεσού. Τέλος, πωλείται στον Βόλο από το βιβλιοπωλείο Κ. Παρασκευόπουλου και στην Κέρκυρα από το βιβλιοπωλείο Βασ. Ιωαννίδου. Σημαντική συμβολή στην έκδοση του περιοδικού φέρεται να είχε και ο Δημήτρης Γιωτόπουλος. Ο Τζουλάτι ο οποίος γνώριζε ιταλικά μετάφραζε κείμενα από το περιοδικό «Αβάντι». Ο Θ. Μπενάκης συμπεραίνει ότι τουλάχιστον τα έργα του Λένιν που δημοσιεύτηκαν στο «Αρχείο Μαρξισμού» είχαν μεταφραστεί από τα ιταλικά. Ιδιοκτήτης παρουσιάζεται η Εκδοτική Εταιρία «Εμπρός». Διαχειριστής στα τελευταία τεύχη του τ. Β΄ τόμου παρουσιάζεται κάποιος Φ. Βαλασιάδης. «Στον τόμο Γ΄ ιδιοκτήτης και εκδότης εμφανίζεται ο Ιων. Γυφτόπουλος και υπεύθυνος της κυκλοφορίας ο Σάββας Χαϊτόπουλος. Στο πρώτο φύλλο του πρώτου τόμου ο Χρήστος Δεδούσης υπογράφει ως διευθυντής μια «δήλωση» προς το αναγνωστικό κοινό, στην οποία παρουσιάζει τον χαρακτήρα και το σκεπτικό της έκδοσης. Εκεί ξεκαθαρίζεται με έμφαση διαφοροποίησης στην πρώτη παράγραφο τι δεν είναι το περιοδικό: «δεν είναι περιοδικό ούτε κριτικής ούτε μελέτης της πολιτικής ή κοινωνικής καταστάσεως της χώρας μας». Σκοπός είναι η ερμηνεία και η «επιστημονική μελέτη» μέσα από τα μαρξιστικά εργαλεία της αστικής κοινωνίας και της εμφάνισης και δράσης του εργατικού κινήματος, ώστε να διαδοθούν οι «μαρξικές ιδέες στη χώρα μας». Τον Δεκέμβριο του 1924 το περιοδικό θα αναγκαστεί να προβεί σε ακόμη μια δήλωση απαντώντας στις κατηγορίες που του πρόσαπτε ο Ριζοσπάστης αποκαλώντας το φασιστικό όργανο. Τα μέλη της συντακτικής ομάδας δηλώνουν για ακόμη μια φορά ότι δεν υιοθετούν «ουδεμίαν ενέργειαν οιουδήποτε πολιτικού οργανισμού ή ομάδας» διότι δεν ανήκουν «εις ουδεμίαν τοιαύτην».

Στα 1927, οι μορφωτικές ανάγκες της οργάνωσης επέβαλλαν την επανακυκλοφορία του περιοδικού. Το επίπεδο των μεταφράσεων του Γ΄ τόμου είναι εμφανώς κατώτερο των δύο πρώτων, πάντως ο Στεφανάτος θυμάται πως τις μεταφράσεις τις ανελάμβαναν διανοούμενοι «οι οποίοι όχι μόνο έμοιαζαν μορφωμένοι μα και για κάπως ευκατάστατοι οικονομικώς». Πάντως, φαίνεται πως και ο τρίτος τόμος είχε μεγάλη απήχηση. Ο Στεφανάτος, ο οποίος συμμετείχε στη διανομή του περιοδικού, θυμάται πως στα σπίτια που παρέδιδε τα δέματα έμεναν «καθηγητές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην Ανωτάτη Εμπορική, Μουσικάντες και Μουσικοσυνθέτες.» Και καταλήγει στην εκτίμηση ότι εκείνη την περίοδο το περιοδικό είχε μια «διαολεμένη κυκλοφορία», καθώς τυπωνόταν σε 7.000 αντίτυπα σε κάθε έκδοση. Κάποια από αυτά πουλιόνταν και κάποια παρέμεναν για να δεθούν σε ετήσιους τόμους.

Για όσους επιχείρησαν να ερμηνεύσουν το αρχειομαρξιστικό κίνημα στην πρώτη του αυτή μορφή οι δύο αυτές δηλώσεις αποτέλεσαν τη βάση του πολιτικού προσδιορισμού του ως «απολίτικου» με εμμονή στη μόρφωση χωρίς να διασυνδέει αυτή με την πολιτική δράση.

Πηγές

• Ποιος ήταν ο Δημήτρης Γιωτόπουλος, Ριζοσπάστης. Ανακτήθηκε την 20-06-2011.
• Κώστας Παλούκης, Αρχείον Μαρξισμού, περιοδικό, λήμμα στην εγκυκλοπαίδεια του ελληνικού τύπου
• Κώστας Παλούκης, Η οργάνωση «Αρχείο του Μαρξισμού», όψεις και τάσεις της ιδεολογίας, της πολιτικής και των δομών χειραφέτησης της ελληνικής εργατικής τάξης στον μεσοπόλεμο (1920-1930), διπλωματική εργασία, Ρέθυμνο 2003.