Βεζίρης (αρχαία Αίγυπτος)

Άγαλμα του Χεμιούνου, βεζίρη και σχεδιαστή της Πυραμίδας του Χέοπα.

Ο Βεζίρης στην αρχαία Αίγυπτο ήταν ανώτατος αξιωματούχος, με καθήκοντα που σε γενικές γραμμές θα αντιστοιχούσαν στη σημερινή εποχή με το αξίωμα του πρωθυπουργού σε προεδρικό σύστημα. Ήταν ο δεύτερος τη τάξη μετά τον Φαραώ στα διοικητικά, και ο επικεφαλής του δικαστικού συστήματος. Η αιγυπτιακή ονομασία είναι tjaty (τσάτι), η οποία λανθασμένα αποδόθηκε (αλλά επικράτησε στην διεθνή βιβλιογραφία) με το βεζίρης, κατ’ αναλογία αυτού του αξιώματος στα μουσουλμανικά καθεστώτα.

Το αξίωμα αυτό, το όνομα του οποίου δημιουργήθηκε την εποχή του Σνεφρού για τον Νεφερμαάτ, περιγράφεται ως "(αυτός που είναι) η βούληση του Κυρίου (του), τα μάτια και τα αφτιά του Βασιλιά". Κατά την περίοδο της 6ης Δυναστείας ο τίτλος του τσάτι ήταν taity sab tjaty, κυριολεκτικά, Τυλιγμένος, Ο αξιωματούχος της Αυλής.

Ιστορία

Τσάτι (Βεζίρης) σε ιερογλυφικά

taity sab tjaty σε ιερογλυφικά

Οι πρώτοι που ασκούσαν τις αρμοδιότητες που αργότερα ανέλαβαν οι τσάτι ήταν οι διάδοχοι (ος) του Φαραώ, με πρώτο γνωστό τον Menka κατά την περίοδο της 2ης Δυναστείας. Αργότερα θα ήταν μέλη της βασιλικής οικογένειας, αλλά όχι απαραίτητα ο διάδοχος: ο Νεφερμαάτ, βεζίρης του Σνεφρού ήταν ό γιος του προηγούμενου Φαραώ Ουνί και μιας δεύτερης γυναικάς του. Ο Κανεφέρ, επίσης γιος του Σνεφρού και μιας δεύτερης γυναίκας του, υπηρέτησε ως ο πρώτος βεζίρης κατά τη βασιλεία του αδελφού του Χέοπα, ενώ ο Χεφρήνος επέλεξε μέλη της οικογένειας του Χεμιούνου, δεύτερο βεζίρη υπό τον Χέοπα και γιο του Νεφερμαάτ. Σε μεταγενέστερες εποχές, ως βεζίρηδες διοριζόταν μέλη διακεκριμένων οικογενειών, ίσως και με βασιλική καταγωγή.

Κατά τη διάρκεια του Μέσου βασιλείου, η οικογένεια του Ανκχού απέκτησε εξουσία: ο Ανκχού ήταν γιος βεζίρης και ο ίδιος πατέρας δύο άλλων, το αξίωμα έμεινε στην περίπτωση αυτή για τρεις γενιές στην ίδια οικογένεια. Κατά την περίοδο της Δεύτερης μεταβατικής περιόδου στο αξίωμα ανήρθαν διάφορα άτομα από τις Θήβες, και άλλα με τοπικές διασυνδέσεις με το Νέκχεμπ. Δεν γνωρίζουμε βεζίρηδες από την περίοδο των Υξώς.

Κατά τις περιόδους του Αρχαίου και Μέσου βασιλείου, τα καθήκοντα του βεζίρη ασκούσε πρόσωπο της εμπιστοσύνης του βασιλιά, που έλεγχε τον Διπλό Οίκο, λειτούργημα που ισοδυναμούσε με αυτό του "Κυρίου των Δύο Χωρών". Κατά τη διάρκεια του Νέου βασιλείου η Αίγυτπος άρχισε να έχει δύο βεζίριδες, έναν για την Άνω Αίγυπτο και έναν για την Κάτω Αίγυπτο. Υπό τον Τούθμωσι Α΄ δημιουργήθηκε το αξίωμα του Γιού του Βασιλιά του Κους για τη διακυβέρνηση της Νουβίας.

Καθήκοντα και κώδικας συμπεριφοράς

Στήλη με ψευδοθύρα στον τάφο του Ρεκχιμέ.

Ο βεζίρης Neferrenpet φορώντας το shenep.

Ο βεζίρης επέβλεπε τη λειτουργία και διοίκηση της χώρας, κάποιες περιόδους μέχρι λεπτομέρειας. Κατώτεροι διοικητικοί υπάλληλοι και αξιωματούχοι όπως φοροεισπράκτορες και γραφείς ήταν υπόλογοι σ’ αυτόν. Η δικαστική εξουσία ήταν ένα σημαντικό κομμάτι της πολιτικής διοίκησης, οπότε ο βεζίρης ασκούσε την δικαστική εξουσία ως επικεφαλής. Επίσης, ήταν υπεύθυνος για την ασφάλεια και την διαχείριση της οικίας του Φαραώ, ήταν συχνά ο σφραγιδοφύλακάς του, καθώς και αυτός που επέβλεπε το εμπόριο. Όμως, παρόλο αυτά, ο Φαραώ ανά πάσα στιγμή μπορούσε να ασκήσει την εξουσία του και να υποσκελίσει τις όποιες αποφάσεις ή ενέργειες του βεζίρη.

Καθήκοντα

Το καθήκον του ήταν η διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων του Φαραώ, που περιελάμβανε όλους του παραγωγικούς και διοικητικούς τομείς της χώρας. Αναλυτικά ήταν υπεύθυνος για,

• την οικία του βασιλιά, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής του τάφου του και της οργάνωσης των ταφικών τελετουργιών.
• τον έλεγχο της διοίκησης, τόσο για την πρόσληψη και την οργάνωση των εργατών για τα δημόσια έργα, όσο και την καταγραφή των αρχείων της απόδοσης φόρων.
• τον έλεγχο της αστυνομίας και των μεταφορών των αγαθών.
• την λογιστική διαχείριση όλων τον παραπάνω.
• Ήταν ο εγγυητής του Ma’at (η τάξη του Σύμπαντος, η Δικαιοσύνη), και ως τέτοιος είχε την τελική ευθύνη για την απόδοση της δικαιοσύνης και το διορισμό των δικαστικών υπαλλήλων.

Κάθε μέρα παρουσίαζε στον βασιλιά έκθεση για την κατάσταση της χώρας, παρουσία του θησαυροφύλακα, ανώτατο αξίωμα τον οποίο ήταν του ίδιου επιπέδου με το δικό του.

Τον επικουρούσαν δύο αναπληρωτές, όπως επίσης και προσωπικοί γραφείς. Επίσης διεύθυνε ένα όργανο που αποτελούνταν από αξιωματούχους που καλούνταν Οι Μεγάλοι Δέκα της Άνω Αιγύπτου .

Κώδικας συμπεριφοράς

Ως επικεφαλής αυτού του πολύπλευρου θεσμού, γνωρίζουμε καθήκοντα και πολλά στοιχεία για τον κώδικα συμπεριφοράς που έπρεπε να ακολουθεί ο βεζίρης χάρη σε κείμενα χαραγμένα στους τάφους προσώπων της 8ης Δυναστείας. Ένα τέτοιο κείμενο βρέθηκε στον ταφικό ναό του Ρεκχιμέ, που κατείχε το αξίωμα κατά τις βασιλείες του Τούθμωσι Γ΄ και του διαδόχου του, Αμένωφι Β΄. Σύμφωνα με αυτά τα κείμενα, ο βεζίρης έπρεπε να έχει κάποια χαρακτηριστικά και συμπεριφορές:

• να ενεργεί σύμφωνα με το νόμο.
• να κρίνει και να δικάζει δίκαια, και να είναι αμερόληπτος.
• να μην δημιουργεί πελατειακές σχέσεις.
• να μην ενεργεί ασύνετα και με ισχυρογνωμοσύνη.
• να μην είναι αδιάφορος για τα προβλήματα αυτών που ζητάνε βοήθεια ή δικαιοσύνη.
• να είναι αυστηρός ή διαλλακτικός ανάλογα με την περίπτωση και τον νόμο.

Σύμβολα και χαρακτηριστικά

• το shenep, μακρύς μανδύας αντί του shenti, που έφερε στο στήθος του την εικόνα της Ma’at.
• ένα μακρύ σκήπτρο που ονομαζόταν aba.
• τους σαράντα πάπυρους του νόμου, που απλωνόταν μπροστά του όταν δεχόταν ακροάσεις.

Βιβλιογραφία

• Arthur Weil: Die Veziere des Pharonenreiches: chronologisch angeordnet, Strassburg 1908
• Christine Raedler: Die Wesire Ramses'II.-Netzwerke der Macht, en la obra Das ägyptische Königtum im Spannungsfeld zwischen Innen- und Außenpolitik im 2. Jahrtausend v. Chr. pp. 277–416. Editado por Rolf Gundlach y Andrea Klug, Wiesbaden (2004), ISBN 3-447-05055-1.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• https://web.archive.org/web/20110201100326/http://www.reshafim.org.il/ad/egypt/administration/vizierate.htm The vizierate
• http://www.aldokkan.com/society/vizier.htm