Βωλίτης ο εδώδιμος
| Βωλίτης ο εδώδιμος | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Διώνυμο | ||||||||||||||
| Boletus edulis (Βωλίτης ο εδώδιμος) Bull. (1782) | ||||||||||||||
| Συνώνυμα | ||||||||||||||
|
Ceriomyces crassus Battarra (1775) |
| Βωλίτης ο εδώδιμος | |
|---|---|
| (Διατροφική δήλωση ανά 100 γραμμάρια) | |
| Ενέργεια | 81,8 kcal |
| Νερό | 80,53 g. |
| Μακροθρεπτικά Συστατικά | |
| Λιπαρά | 1,70 g. |
| Κορεσμένα | {{{κορεσμένα}}} g |
| Μονοακόρεστα | {{{μονοακόρεστα}}} g |
| Πολυακόρεστα | {{{πολυακόρεστα}}} g |
| ω-3 | {{{ω-3}}} g |
| ω-6 | {{{ω-6}}} g |
| Υδατάνθρακες | 9,23 g. |
| Σάκχαρα | {{{σάκχαρα}}} g |
| Πρωτεΐνες | 7,39 g. |
| Βιταμίνες | |
| Βιταμίνη Α | ~ I.U. |
| Βιταμίνη D | ~ I.U. |
| Βιταμίνη Ε | ~ mg. |
| Βιταμίνη Κ | ~ mg. |
| Βιταμίνη Β1 | 0,105 mg. |
| Βιταμίνη Β2 | 0,092 mg. |
| Βιταμίνη Β3 | 6,07 mg. |
| Bιταμίνη Β5 (παντοθενικό οξύ) | 2,64 mg. |
| Bιταμίνη Β6 | ~ mg. |
| Bιταμίνη Β7 (βιοτίνη) | ~ mg. |
| Φυλλικό οξύ | 0,290 mg. |
| Βιταμίνη Β12 (κυανοκοβαλαμίνη) | ~ mg. |
| Βιταμίνη C | 4,21 mg. |
| Ιχνοστοιχεία: Μέταλλα | |
| Ασβέστιο | 1,195 mg. |
| Σίδηρος | 0,739 mg. |
| Μαγνήσιο | ~ mg. |
| Κάλιο | 203,3 mg. |
| Νάτριο | 25,250 mg. |
| Ψευδάργυρος | 4,172 mg. |
| Χαλκός | 0,786 mg. |
| Μαγγάνιο | ~ mg. |
| Φώσφορος | ~ mg. |
| Άλλα | |
| Καφεΐνη | ~ mg. |
| Θεοβρωμίνη | ~ mg. |
| Τέφρα | 1,15 g. |
| *με το σύμβολο ~ δηλώνεται έλλειψη στοιχείων στην εγκυκλοπαίδεια | |
| πηγή άντλησης πληροφοριών: redalyc.uaemex.mx/pdf/685/68514101.pdf | |
Ο Βωλίτης ο εδώδιμος διεθνώς γνωστός ως Boletus edulis είναι ένας βασιδιομύκητας, που ανήκει στο γένος των Βωλιτών. Ευρέως διαδεδομένος στο Βόρειο ημισφαίριο σε όλη την Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αμερική· δεν υπάρχει στη φύση στο Νότιο ημισφαίριο, αν και έχει εισαχθεί στη Νότια Αφρική, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Ο μύκητας αναπτύσσεται σε φυλλοβόλα και κωνοφόρα δάση, σχηματίζοντας με τις ρίζες των δένδρων συμβιωτικές ενώσεις. Ο βωλίτης ο εδώδιμος κοινά ονομάζεται βασιλομανίταρο ή βασιλικό.
Ταξινόμηση και ονοματολογία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Για πρώτη φορά περιγράφεται το 1782 από τον Γάλλο βοτανολόγο Πιερ Μπουγιάρ [1] και έκτοτε εξακολουθεί να ονομάζεται στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία Boletus edulis. Οι λέξεις boletus και edulis συντίθενται από το αρχαιοελληνικό βωλίτις (= κομμάτι γης) και από το λατινικό edulis που προέρχεται από το ρήμα edō (τρώω)[2] και έχει κοινή ινδοευρωπαϊκή ρίζα με το μέλλοντα του αρχαίου ελληνικού ρήματος εσθίω (τρώγω):< έδομαι και από το οποίο προέρχονται οι λέξεις «έδεσμα» και «εδώδιμον».[3] Ο πρώτος όμως που τον ονόμασε Βωλίτη είναι ο Γαληνός που το θεωρεί ως ιδιαίτερο είδος στο βασίλειο των μυκήτων και το ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα μανιτάρια.
Στη Αγγλία ονομάστηκε αρχικά Boletus solidus (Βωλίτης ο έμπεδος δηλ. ο στερεός) από τον φυσιοδίφη James Sowerby το 1809, ωστόσο είναι γνωστός ως king bolete, penny bun και cep (cèpe de Bordeaux των Γάλλων), ενώ στη Γερμανία ονομάζεται Steinpilz – δηλ. «μανιτάρι πέτρα» – από τη σφιχτή σάρκα του.[4] Στην Ελλάδα είναι γνωστό με την κοινή ονομασία «βασιλομανίταρο» και σε νεαρή ηλικία ως «καλογεράκι», αυτό που αποκαλούν οι Ιταλοί "πορτσίνo" ή "πορτσίνι" (porcino, πληθ. porcini).
Μορφολογία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Διαθέτει πιλίδιο 6 -20 εκ σε διάμετρο, ελαφρά γλοίωδες στην αφή σε υγρό περιβάλλον, με ανοικτό καφές έως φουντουκί χρώμα με υπόλευκο περιθώριο. Η σάρκα είναι λευκή, χωρίς να αλλοιώνεται χρωματικά με ευχάριστη οσμή και γεύση φουντουκιού. Η επιφάνεια είναι πορώδης και ξεκινά λευκή και στη συνέχεια κατά την ωριμότητα γίνεται κίτρινη ως λαδιά. Το κάτω μέρος του πηλιδίου έχει πόρους και σωληνίσκους. Ο στύπος έχει ύψος 6- 15 εκ με διάμετρο 2-8 εκ είναι αρχικά ροπαλοειδής και στη συνέχεια κυλινδρικός, λευκός έως ανοικτό καφετί και καλύπτεται από δίκτυο, ευδιάκριτο στην κορυφή. Εμφανίζεται τέλος καλοκαιριού έως φθινόπωρο σε δάση κωνοφόρων και πλατύφυλλων ειδών. [5]Θεωρείται ένα από τα ασφαλέστερα μανιτάρια, καθώς δεν υπάρχουν δηλητηριώδη πανομοιότυπα είδη με αυτό.[6]
Συγγενικά είδη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στην πραγματικότητα καλογεράκια, ceps, porcini, steinpilz κλπ είναι η κοινές ονομασίες μιας ομάδας βωλιτών με επικεφαλής τον B.Edulis και την οποία συμπληρώνουν τα άλλα τρία είδη:
- Boletus aereus (βωλίτης ο χαλκόχρους) πίλο με σοκολατί σχεδόν μαύρο χρώμα, φυτρώνει αποκλειστικά σε δάση πλατύφυλλων καλοκαίρι-φθινόπωρο.
- Boletus Pinophilus (βωλίτης ο πευκόφιλος) πίλο με καστανοκόκκινο χρώμα, φυτρώνει σε πευκοδάση αλλά και σε ανάμικτα δάση το φθινόπωρο.
- Boletus reticulatus (βωλίτης ο δικτυωτός ή ο καλοκαιρινός) πίλο με ωχρό-φουντουκί ή και καστανο-κοκκινωπό χρώμα, φυτρώνει σε δάση πλατύφυλλων κατά τους ζεστούς μήνες.
Μαγειρικές χρήσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Γαληνός Περί των εν ταις τροφαίς δυνάμεων, Βιβλίον πρώτον, κεφ. Περί μυκήτων.
Οι πρώτες συνταγές μανιταριών συγκεντρώνονται στο "Mετρίως εψηθέντων" του γιατρού της ρωμαϊκής εποχής Γαληνού. Στη σύγχρονη εποχή οι φρέσκοι βωλίτες συνήθως τηγανίζονται με σκόρδο και μαϊντανό, ενώ οι αποξηραμένοι προορίζονται για μανιταρόπιτες. Τα κατεψυγμένα χάνουν το άρωμά τους μετά παρέλευση περίπου δυο μηνών.[8] Ο Βωλίτης ο εδώδιμος είναι κατάλληλος για αποξήρανση γιατί είναι εύκολο να ανασυσταθεί με την εμβάπτιση σε ζεστό, όχι βραστό νερό, για περίπου 20΄ το οποίο δεν πετάμε γιατί είναι εμπλουτισμένο με το άρωμα και μπορεί το περίσσευμα να χρησιμοποιηθεί σε μεταγενέστερο μαγείρεμα.[9] Γενικότερα όμως η κατανάλωση σε μεγάλες ποσότητες προκαλεί ελαφρές γαστρεντερικές διαταραχές, που μπορεί να οφείλoνται ακόμα και στο υψηλό ποσοστό μυκοχιτίνης[10] που περιέχουν και είναι δύσπεπτη σε μεγάλες ποσότητες κατανάλωσης. Γι΄αυτό προφανώς ο Γαληνός συνιστούσε να μαγειρεύονται αναμεμιγμένα με ματζουράνα που ενεργεί κυρίως ως χωνευτικό.
Φωτογραφίες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]-
Porcino ή καλογεράκι -
Boletus aereus -
Boletus reticulatus -
Boletus pinophilus -
Boletus appendiculatus (Κίτρινο μανιτάρι) -
Xerocomus badius -
Cepe de Bordeaux -
Boletus Edulis κοντά στο δάσος Ramboulliet της Γαλλίας -
Steinpliz της Γερμανίας -
Delicatessen Tattia από τη Φινλανδία -
Σούπα κριθαράκι με Πορτσίνι μέσα σε καρβέλι (Πολωνία) -
Boletus badius -
Erythropus ή luridiformis. -
Boletus calopus -
Luridus (ωχρός) -
Radicans (ριζώδης) -
Boletus satanas -
Torosus (μυώδης, νευρώδης)
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Herber de la France. Α΄. σελ. 49-96. Missing or empty
|title=(βοήθεια) - ↑ «Edulis».
- ↑ Α. Γεωργοπαπαδάκος (1958). «Υποσημείωση παραγώγων». Λεξικόν ανωμάλων ρημάτων (4η έκδοση). Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείον ΜΟΛΧΟ. σελ. 71.
- ↑ Wilhelm Grimm (1873). Deutsches Wörterbuch.
- ↑ Αθανασίου, Ζαχαρίας Θ. Οδηγός Αναγνώρισης : Άγρια Μανιτάρια. Αθήνα: Ψυχάλου. σελ. 44. ISBN 978-960-8455-92-4.
- ↑ «Περί μανιταριών». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2011.
- ↑ Γαληνός, De alimentorum facultatibus libri iii 6.655.14
- ↑ Δημήτριος Γκολίτσης, Ηδύγαιον, σ.32-Εκδ. Αποστόλου Δούκη, Καστοριά 1989
- ↑ Antonio Carluccio (2003). The Complete Mushroom Book (στα Αγγλικά). σελ. 97. ISBN 1-84400-040-0.
- ↑ Γαληνός,«μεθ΄υσσώπω» (ματζουράνας) μαγειρεμένη. Η ματζουράνα χρησιμοποιείται σήμερα στη φαρμακευτική ως αναλγητικό, αντισπασμωδικό, χωνευτικό, τονωτικό, Εγκλ. Δομή. σ.240 τόμ. 18
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Boletus edulis στο Wikimedia Commons
