Γεωγραφία της Ιορδανίας

Χάρτης της Ιορδανίας

Η Ιορδανία βρίσκεται γεωγραφικά στη νοτιοδυτική Ασία, νότια της Συρίας, δυτικά του Ιράκ, βορειοδυτικά της Σαουδικής Αραβίας και ανατολικά του Ισραήλ. Από απόψεως πολιτικής γεωγραφίας, η περιοχή της Ιορδανίας αναφερόταν παραδοσιακά και αναφέρεται στον δυτικό κόσμο ως Μέση Ανατολή ή Εγγύς Ανατολή. Η χώρα έχει έκταση 92.300 τετρ. χλμ. και πληθυσμό 6.342.948 κατοίκους (εκτίμηση του 2009). Μέσες γεωγραφικές συντεταγμένες της χώρας μπορούν να θεωρηθούν ο 31ος παράλληλος Β. πλάτους και ο 36ος μεσημβρινός Α. μήκους.

Από το 1950 μέχρι τον Πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967, μέρος της Ιορδανίας αποτελούσαν και τα 5.880 τετρ. χλμ. της Δυτικής Όχθης. Το 1988, εν όψει της συνεχιζόμενης ισραηλινής κατοχής της περιοχής, ο Βασιλιάς Χουσεΐν της Ιορδανίας παραιτήθηκε από τις διεκδικήσεις της χώρας του στη Δυτική Όχθη υπέρ των Παλαιστινίων.

Η Ιορδανία έχει μία ελάχιστη πρόσβαση στη θάλασσα, στο νοτιότατο άκρο της, στον Κόλπο της Άκαμπα της Ερυθρής Θάλασσας.

Τα σύνορα

Εκτός από μικρό σχετικό μήκος συνόρων με το Ισραήλ και τη Συρία, τα διεθνή σύνορα της Ιορδανίας είναι τεχνητά, δηλαδή δεν ακολουθούν φυσικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά, όπως οροσειρές ή ποτάμια. Διευθετήθηκαν με διάφορες διεθνείς συνθήκες και, με την εξαίρεση των συνόρων με το Ισραήλ, δεν αμφισβητούνται από κανέναν τις τελευταίες δεκαετίες.

Το 1965 η Ιορδανία και η Σαουδική Αραβία έφθασαν σε μία συμφωνία που επανευθυγράμμισε και οριοθέτησε τα μεταξύ τους σύνορα. Υπήρξε μικρή ανταλλαγή εδαφών, με αποτέλεσμα η ακτογραμμή της Ιορδανίας στον Κόλπο της Άκαμπα να μακρύνει κατά περίπου 18 χιλιόμετρα και η χώρα να μπορέσει να επεκτείνει τις λιμενικές της εγκαταστάσεις. Η συμφωνία προστατεύει επίσης τους βοσκότοπους και τα δικαιώματα στην ύδρευση των νομαδικών φυλών στις εκτάσεις που ανταλλάχθηκαν.

Τοπογραφία

Δορυφορική εικόνα-χάρτης της Μέσης Ανατολής με την Ιορδανία στο κέντρο

Η ομοιότητα του Ουάντι Ρουμ με την επιφάνεια του Άρη το κατέστησε δημοφιλές στους τουρίστες και στην κινηματογραφική βιομηχανία. Εδώ γυρίστηκαν σκηνές από την ταινία Η Διάσωση (2015).

Πλαγιά στην άκρη χωριού κοντά στην Αλ-Σαλτ.

Η Ιορδανία αποτελείται κυρίως από ένα υψίπεδο με υψόμετρο μεταξύ 700 και 1.200 μέτρων, που διασχίζεται από κοιλάδες και φαράγγια. Δυτικά του υψιπέδου, το υψίπεδο κατηφορίζει, σχηματίζοντας την ανατολική πλευρά της Κοιλάδας του Ιορδάνη. Η κοιλάδα αυτή είναι μέρος της Μεγάλης Τεκτονικής Τάφρου (Great Rift Valley), η οποία σχηματίζει προς βορρά τη Λίμνη Γεννησαρέτ και προς νότο τη Νεκρά θάλασσα και το Άραμπα, για να συνεχιστεί στον Κόλπο της Άκαμπα. Τα δυτικά σύνορα της Ιορδανίας ακολουθούν την τάφρο, που παρά τη ρηγματική φύση της δεν έχει δώσει ισχυρούς σεισμούς στην περιοχή τους τελευταίους αρκετούς αιώνες.

Το μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής κοιλάδας του Ιορδάνη είναι έρημος, επιδεικνύοντας τις γεωμορφές και άλλα χαρακτηριστικά που συνδέονται με μεγάλη ξηρότητα. Πρόκειται για μέρος της Συριακής Ερήμου και της βόρειας Αραβικής Ερήμου. Υπάρχουν τεράστιες εκτάσεις άμμου και αμμόλοφων, ιδίως στα νότια και νοτιοανατολικά, μαζί με πεδιάδες άλατος. Πού και πού, συμπλέγματα λόφων από ψαμμίτη ή χαμηλά βουνά υποστηρίζουν μόλις την ελάχιστη βλάστηση που μπορεί να υπάρξει, και αυτή για λίγο καιρό μετά τις λιγοστές βροχές του χειμώνα. Ελάχιστα είδη ζώων υπάρχουν εκεί, ενώ και ελάχιστοι άνθρωποι κατοικούν εκεί.

Σε πολλές περιοχές το ανάγλυφο δεν δίνει διεξόδους στα νερά προς τη θάλασσα, οπότε τα ιζήματα συσσωρεύονται σε λεκάνες όπου το νερό εξατμίζεται ή απορροφάται από το έδαφος. Το ιορδανικό υψίπεδο είναι ασβεστολιθικό και θυμίζει στέπα. Μεμονωμένες κορυφές σε αυτό φθάνουν σε υψόμετρο τα 1.200 μέτρα στο βόρειο μέρος και πάνω από 1.700 μέτρα στο νότιο, με το Τζαμπάλ (όρος) Ραμ στα 1.754 μέτρα. Εδώ υπάρχουν χωριά που κατοικούνται συνεχώς από την αρχαιότητα.

Τα περισσότερα ουάντι (ξεροπόταμα ή ρεματιές της ερήμου) που συνδέουν το υψίπεδο με την έρημο έχουν νερό μόνο μετά από βροχές του χειμώνα. Με κάθετα τοιχώματα που μοιάζουν με φαράγγια, τα ουάντι είναι ακόμα σε κάποιες περιπτώσεις δύσκολα εμπόδια για τους ταξιδιώτες, είτε με νερό, είτε χωρίς.

Ο Ιορδάνης ποταμός αν και δεν έχει τόσο μεγάλο μήκος, κατεβαίνει μέσα σε 160 χιλιόμετρα περίπου από τις πηγές του σε υψόμετρο σχεδόν 3000 μέτρων πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, στα 400 μέτρα κάτω από το επίπεδο της θάλασσας. Προτού αγγίξουν τα νερά του το ιορδανικό έδαφος, έχουν ήδη σχηματίσει τη Λίμνη Γεννησαρέτ, η επιφάνεια της οποίας βρίσκεται 212 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο κυριότερος παραπόταμος του Ιορδάνη είναι ο Γιαρμούκ. Κοντά στη συμβολή του με τον Ιορδάνη, ο Γιαρμούκ φιλοξενεί το τριεθνές σημείο μεταξύ του Ισραήλ στα βορειοδυτικά, της Συρίας στα βορειοανατολικά και της Ιορδανίας στα νότια. Ο δεύτερος σημαντικότερος παραπόταμος του Ιορδάνη, ο Ζάρκα ρέει μόνο στο έδαφος της Ιορδανίας.

Η κοιλάδα του Ιορδάνη φθάνει σε μέγιστο πλάτος 22 χιλιομέτρων σε μερικά μέρη. Η ντόπια ονομασία της είναι απλώς Al Ghawr ή Al Ghor, δηλαδή «το Βύθισμα» ή «η Κοιλάδα».

Στα νότια της Νεκράς Θάλασσας εκτείνεται το Νότιο Ghawr (25 km μήκος) και το Ουάντι αλ Τζαΰμπ (180 km μήκος, γνωστό με την κοινή ονομασία Ουάντι αλ Άραμπα). Η εξάτμιση είναι εξαιρετικά έντονη επειδή οι θερμοκρασίες παραμένουν υψηλές όλο τον χρόνο. Η Νεκρά Θάλασσα βρίσκεται στο βαθύτερο βύθισμα στην επιφάνεια της ξηράς σε ολόκληρη τη Γη (400 μέτρα κάτω από το επίπεδο της θάλασσας). Το μέγιστο βάθος του νερού της Νεκράς Θάλασσας είναι περίπου 430 μέτρα, και επομένως φθάνει σε σημείο 825 και πλέον μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Κλίμα

Χάρτης με την κλιματική ταξινόμηση Κέππεν της Ιορδανίας

Τα βασικότερο ίσως χαρακτηριστικό του ιορδανικού κλίματος είναι η αντίθεση ανάμεσα στην περίοδο των βροχών, από τον Νοέμβριο ως τον Απρίλιο, και στον πολύ ξηρό καιρό το υπόλοιπο έτος. Με τα ομοιόμορφα θερμά και ξηρά καλοκαίρια, και τους δροσερούς, μεταβλητούς χειμώνες κατά τους οποίους πέφτει σχεδόν όλη η βροχή, το κλίμα της χώρας προσομοιάζει στο μεσογειακό.

Γενικά, όσο πιο μακριά από τη Μεσόγειο Θάλασσα βρισκόμαστε στην Ιορδανία, τόσο μεγαλύτερες είναι οι εποχικές αντιθέσεις στη θερμοκρασία και τόσο λιγότερη η μέση βροχόπτωση. Ενώ το καλοκαίρι οι ατμοσφαιρικές πιέσεις παραμένουν σχεδόν σταθερές, τον χειμώνα υπάρχει διαδοχή βαρομετρικών χαμηλών και ψυχρών μετώπων, που κινούνται προς τα ανατολικά από τη Μεσόγειο.

Το μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής όχθης του Ιορδάνη δέχεται λιγότερα από 120 mm μέσης ετήσιας βροχοπτώσεως, οπότε μπορεί να ταξινομηθεί ως έρημος ή στέπα. Με την ανύψωση προς το υψίπεδο προς τα ανατολικά, η βροχόπτωση αυξάνεται στα περίπου 300 mm στα νότια και 500 mm ή και λίγο περισσότερο στα βόρεια.

Ο θερμότερος μήνας είναι ο Αύγουστος και ο Ιανουάριος ο ψυχρότερος. Η αρκετά μεγάλη ημερήσια διακύμανση της θερμοκρασίας φθάνει στο μέγιστο τους θερινούς μήνες. Οι ημερήσιες θερμοκρασίες το καλοκαίρι υπερβαίνουν συχνά τους 36°C και έχουν μέσο όρο τους 32°C περίπου. Ο χειμώνας έχει μέσες θερμοκρασίες γύρω στους 13°C. Εκτός της κοιλάδας του Ιορδάνη, η πάχνη είναι αρκετά συνηθισμένη τον χειμώνα, και χιονίζει δυο-τρεις φορές τον χρόνο στο υψίπεδο.

Επί ένα περίπου μήνα πριν και μετά την ξηρή εποχή του καλοκαιριού, ισχυρός καυτός και ξηρός άνεμος από την έρημο, ωθούμενος από χαμηλές πιέσεις, πνέει από τα νότια ή από τα νοτιοανατολικά και κάποτε φθάνει τα 8 μποφόρ. Συνήθως, όπως συμβαίνει και στην υπόλοιπη Μέση Ανατολή, συνοδεύεται από μεγάλα σύννεφα σκόνης. Η έναρξή του προαναγγέλλεται από θολό ουρανό, πτώση της ατμοσφαιρικής πιέσεως και της σχετικής υγρασίας στο 10% περίπου. Μέσα σε λίγες ώρες η θερμοκρασία μπορεί να αυξηθεί από 5 ως 8 και πλέον βαθμούς. Αυτές οι ανεμοθύελλες συνήθως διαρκούν μία περίπου ημέρα, προκαλούν δυσφορία και καταστρέφουν τις φυτείες αφυδατώνοντάς τις (βλ. λίβας).

Ο σαμάλ (= «βόρειος») είναι ένας άλλος ισχυρός τοπικός άνεμος, προερχόμενος από τα βόρεια ή τα βορειοδυτικά, γενικά κατά διαστήματα από τον Ιούνιο ως τον Σεπτέμβριο.

Αριθμητικά και άλλα δεδομένα

Έκταση:
Ολική: 89.342 km²
Ξηρά: 88.802 km²
Εσωτερικά ύδατα: 540 km²

Χερσαία σύνορα:
Ολικό μήκος: 1.744 km
Συνορεύουσες χώρες και μήκος συνόρων: Σαουδική Αραβία 731 km, Συρία 379 km, Ισραήλ 307 km, Ιράκ 179 km. Το σύνορο με τη Δυτική Όχθη έχει μήκος 148 km.

Μήκος ακτογραμμής: 26 km
Σημείωση: Η Ιορδανία έχει υδάτινα σύνορα στη Νεκρά Θάλασσα με το Ισραήλ, μήκους περίπου 50 km.

Χωρικά ύδατα:
3 ναυτικά μίλια (5,56 km)

Ακραία σημεία:
Χαμηλότερο σημείο: Νεκρά Θάλασσα, −408 m
Υψηλότερο σημείο: Τζαμπάλ Ουμ αντ Ντάμι, 1854 m

Φυσικοί πόροι και χρήσεις γης

Ορυχεία φωσφάτων στην Ιορδανία, ανατολικά της νότιας Νεκράς Θάλασσας

Φυσικοί πόροι: φωσφορικά, κάλιο, πετρελαιούχος σχιστόλιθος

Χρήσεις γης:
Αρόσιμη γη: 2,41%
Μόνιμες καλλιέργειες: 0,97%
Υπόλοιπο: 96,62% (2012)

Αρδευόμενη γη: 788,6 km² (2004)

Ολικοί ανανεώσιμοι υδάτινοι πόροι: 0,94 km³ (2011)

Κατανάλωση γλυκού νερού (οικιακή/βιομηχανική/αγροτική):
Εθνική: 0,94 km³/έτος (31%/4%/65%)
Κατά κεφαλή: 166 m³/έτος (2005)

Περιβαλλοντικά θέματα

Φυσικοί κίνδυνοι: Ξηρασία, μικροί σεισμοί (κοντά στην Κοιλάδα του Ιορδάνη)

Τρέχοντα περιβαλλοντικά προβλήματα: Περιορισμένες ποσότητες γλυκού νερού, αποδάσωση, υπερβόσκηση, διάβρωση του εδάφους, ερημοποίηση

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Geography of Jordan στο Wikimedia Commons