Γραμμή Μεταξά

Γραμμή Μεταξά
Βορειοανατολική Ελλάδα
Δόντια δράκου στη Γραμμή Μεταξά, πλησίον των Ελληνικών-Βουλγαρικών συνόρων.
Τύπος	Αμυντική γραμμή
Πληροφορίες τόπου
Ελέγχεται από	Ελλάδα
Άνοιξε για το κοινό	Ναι
Ιστορία τόπου
Ολοκλήρωση	1936–1941
Σε χρήση	1936-1945
Υλικά	Σκυρόδεμα και χάλυβας
Μάχες/πόλεμοι	Μάχη της Ελλάδας στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου Μάχη της Γραμμής Μεταξά (1941)

Γραμμή Μεταξά ονομάζεται η σειρά οχυρωματικών έργων, υπόγειων και επίγειων, κατά μήκος των ελληνοβουλγαρικών συνόρων, που κατασκευάστηκαν με σκοπό την άμυνα της Ελλάδας σε περίπτωση εισβολής κατά τον επικείμενο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στον οποίο και απετέλεσε τελικά τον κύριο προμαχώνα της. Η Γραμμή Μεταξά αποτελεί το μεγαλύτερο ελληνικό οχυρωματικό έργο στη νεότερη ιστορία.

Ιστορία

Λόγω της στρατηγικής της σημασίας κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, λήφθηκε η απόφαση να οχυρωθεί η οριογραμμή Ρούπελ στις Σέρρες και Λίσσε στη Δράμα με τα ομώνυμα οχυρά.

Αργότερα θεωρήθηκε ότι τα οχυρώματα εκείνα δεν ήταν αρκετά ισχυρά. Αποφασίστηκε, λοιπόν, να κατασκευαστούν περαιτέρω οχυρώσεις, όχι μόνο στη συγκεκριμένη περιοχή αλλά και καθ' όλο το μήκος των βορείων ελληνικών συνόρων. Ο προγραμματισμός ολοκληρώθηκε το 1935 και οι εργασίες άρχισαν στην Κερκίνη το 1936. Στην περιοχή της «Γραμμής Μεταξά» δόθηκε ο κύριος αγώνας της Ελλάδας υπό τη διοίκηση του Αντιστράτηγου Κωνσταντίνου Θ. Μπακόπουλου εναντίον των Γερμανών, ο οποίος αγώνας έμεινε γνωστός με την ονομασία «Μάχη των Οχυρών».

Σχεδιασμός έργου

Η οχυρωματική αυτή γραμμή που έλαβε το όνομά της από τον σχεδιαστή και δημιουργό της, τον τότε πρωθυπουργό και υπουργό Εθνικής Άμυνας της Ελλάδας, Ιωάννη Μεταξά, αποτελούνταν κυρίως από υπόγειες σήραγγες που περιελάμβαναν επιμέρους επίγεια οχυρά συγκροτήματα, με παρατηρητήρια, πυροβολεία και πολυβολεία κ.λπ. καθώς και μία τεράστια ανάπτυξη αντιαρματικών τάφρων, ζωνών αντιαρματικών σιδηροπηγμάτων και σκυροδέματος σε διπλές και τριπλές γραμμές ανάσχεσης, που στο σύνολό του για την εποχή του και με τα τότε ελληνικά δεδομένα αποτέλεσε ένα τιτάνιο έργο.
Την υλοποίηση του μεγαλόπνοου αυτού σχεδίου ανέλαβε η Διοίκηση Φρουρίου Θεσσαλονίκης, που την εποχή εκείνη αποτελούσε μεγάλο σχηματισμό, η οποία και συγκρότησε ειδική «Επιτροπή Μελετών Οχύρωσης» στην οποία συμμετείχαν τοπογράφοι, γεωγράφοι, μηχανικοί, αρχιτέκτονες, με συμμετοχή και άλλων στρατιωτικών μονάδων, όπως Μηχανικού, αλλά και πολιτικών, όπως το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, πολλές βιομηχανίες Αθήνας και Πειραιά κ.λπ. Η Επιτροπή υπό την πίεση του χρόνου στη συνέχεια των εργασιών επιλογής των σημείων κατασκευής οχυρών και όλων των απαραίτητων άλλων έργων υπέβαλε σχετική έκθεση προτάσεων στο Υπουργείο Άμυνας όπου μετά από συσκέψεις αποφασίσθηκε η κατασκευή του έργου η οποία κάλυπτε οχυρωτικά από την Κεντρική Μακεδονία (όρος Μπέλες) μέχρι την Κομοτηνή καλύπτοντας τμηματικά μία ζώνη μήκους περίπου 300 χλμ., χωρίς να περιλαμβάνονται σ΄ αυτή οι επεκτάσεις αντιαρματικών ζωνών και άλλων συμπληρωματικών οχυρώσεων που έφθαναν μέχρι τον ποταμό Έβρο.

Ιδιαίτερη μάλιστα βαρύτητα είχε δοθεί στον απόρρητο χαρακτήρα της κατασκευής και στην απόλυτη μυστικότητα των όλων εργασιών.

Σκοπιμότητα

Κύριος σκοπός της κατασκευής της οχυρωματικής αυτής γραμμής δεν ήταν η συνεχής παθητική άμυνα, αλλά η απόκρουση μιας αιφνίδιας εχθρικής προσβολής με παράλληλη εξασφάλιση προκάλυψης τμημάτων στρατού εκστρατείας. Η «Επιτροπή Μελετών Οχυρώσεων» που συστάθηκε επί τούτου μελέτησε την κατασκευή μόνο για τις ανάγκες προκάλυψης οι οποίες και ήταν:

1. Η άμεση απόκρουση οποιασδήποτε αιφνίδιας εχθρικής εισβολής.

2. Η εξασφάλιση τη απρόσκοπτης επιστράτευσης εκ των παραμεθορίων πληθυσμών.

3. Η εξασφάλιση ταχείας συγκέντρωσης στρατού εκστρατείας στη παραμεθόριο περιοχή.

4. Η εξασφάλιση εκ μέρους των στρατευμάτων προκάλυψης ορισμένης γραμμής υπέρ του στρατού εκστρατείας.

Συγκεκριμένα η Επιτροπή Μελετών ανέφερε στην έκθεσή της σχετικά:

«Δεν αποκλείεται σε κάποιους τομείς (της οχυρωτικής γραμμής), να πρόκειται να αμυνθούν οι κύριες δυνάμεις εκστρατείας, επί της τοποθεσίας των έργων, τα οποία θα μελετηθούν επιπρόσθετα, τα οποία πιθανόν, αν και επαρκή για τις ανάγκες της κάλυψης, να μην είναι επαρκή για τις θέσεις αντίστασης όλης της Στρατιάς. Η Επιτροπή έκρινε ότι δεν μπορούσε ν΄ ασχοληθεί με την εξέταση και της περίπτωσης αυτής. Στη Διοίκηση εναπόκειται να καθορίσει ποια σημεία θα είναι τα σημεία αυτά και αν θα πρέπει εκεί να κατασκευαστούν περισσότερα ή ισχυρότερα έργα».

Εκ της περικοπής αυτής συνάγεται καθαρά ότι όλο το έργο είχε προσωρινό αμυντικό και μόνο χαρακτήρα.

Κατασκευή οχυρών

Τη «Γραμμή Μεταξά», αποτελούσαν είκοσι ένα (21) οχυρά. Τα οχυρά αυτά είχαν κατασκευασθεί, αποκλειστικά από ελληνικά χέρια, για την αμυντική θωράκιση της Ελλάδος από βουλγαρική επίθεση, επειδή την περίοδο εκείνη, 1936-1940, η Βουλγαρία ήταν έξω από το Βαλκανικό Σύμφωνο Φιλίας και επιζητούσε να ξαναπάρει τα ελληνικά εδάφη που είχε υπό την κατοχή της και είχε χάσει κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913).

Το κάθε οχυρό αποτελούσε στο σύνολό του ένα περίκλειστο έργο από ένα ή περισσότερα στεγανά συγκροτήματα, ικανό να αμυνθεί προς κάθε κατεύθυνση. Περιλάμβανε σκέπαστρα, πυροβολεία, πολυβολεία, ολμοβολεία, βομβιδοβολεία, παρατηρητήρια, έργα παραλλαγής και παραπλάνησης, πολλαπλές εισόδους και εξόδους. Οι υπόγειες εγκαταστάσεις κάθε οχυρού περιλάμβαναν διοικητήριο, θαλάμους αξιωματικών, θαλάμους οπλιτών, τηλεφωνικό κέντρο, μαγειρείο, δεξαμενές νερού, χώρους υγιεινής, αποθήκες τροφίμων (για 15 μέρες), χειρουργείο, φαρμακείο, συστήματα αερισμού, φωτισμού (γεννήτριες, λάμπες πετρελαίου, φακούς κ.ά.), αποχέτευση, εξωτερικές θέσεις μάχης, αντιαρματικά κωλύματα, θέσεις αντιαεροπορικών όπλων κ.ά.

Οι κατασκευές αυτές ήταν ιδιαίτερα ανθεκτικές, ενώ κάποιες εξ αυτών συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα.
Το εσωτερικό των έργων αυτών φωτιζόταν κυρίως με λάμπες πετρελαίου, ενώ σε μερικά είχαν εγκατασταθεί και κάποιες ηλεκτρογεννήτριες, (Σήμερα τα οχυρά της γραμμής αυτής ηλεκτροφωτίζονται από το δίκτυο της Δ.Ε.Η., συνεχίζοντας όμως να διατηρούν και τις ηλεκτρογεννήτριες). Ο εξαερισμός τους επιτυγχανόταν τόσο με τεχνητές όσο και με φυσικές μεθόδους. Η δε παροχή νερού γινόταν από το δημόσιο δίκτυο.

Όλα τα οχυρά διατηρούνται σε καλή κατάσταση και εν ενεργεία. Ορισμένα είναι ανοιχτά για το κοινό.

Το καθένα από τα οχυρά αυτά έχει και την ιστορία του, τη γενναία αντίσταση των υπερασπιστών του. Πολλά οχυρά έμειναν απόρθητα και παραδόθηκαν στις 10 Απριλίου μετά την υπογραφή του σχετικού Πρωτοκόλλου Συνθηκολόγησης (9 Απριλίου 1941).

Οι οχυρώσεις της Γραμμής Μεταξά αποτελούνται από 21 ανεξάρτητα συγκροτήματα και μέγα πλήθος αντιαρματικών τάφρων, χαρακωμάτων και σιδηροπαγών ζωνών ανάσχεσης.

Τα Οχυρά Γραμμής Μεταξά

Η Γραμμή Μεταξά περιελάμβανε τα ακόλουθα 21 Οχυρά κατά σειρά από δυτικά, περιοχή Μπέλες, προς ανατολικά - ΒΑ. Ξάνθης.

1. Οχυρό Ποποτλίβιτσα
2. Οχυρό Ιστίμπεη
3. Οχυρό Κελκαγιά
4. Οχυρό Αρπαλούκι
5. Οχυρό Παληουριώνες
6. Οχυρό Ρούπελ
7. Οχυρό Καρατάς
8. Οχυρό Κάλη
9. Οχυρό Περσέκ
10. Οχυρό Μπαμπαζώρα
11. Οχυρό Μαλιάγκα
12. Οχυρό Περιθώρι
13. Οχυρό Παρταλούσκα
14. Οχυρό Ντάσαβλη
15. Οχυρό Λίσσε
16. Οχυρό Πυραμιδοειδές
17. Οχυρό Καστίλλο
18. Οχυρό Άγιος Νικόλαος
19. Οχυρό Μπαρτίσεβα
20. Οχυρό Εχίνος
21. Οχυρό Νυμφαίας

Στατιστικά έργου

Η αμυντική αυτή οχύρωση αποτελεί το μέγιστο τεχνικό έργο της Ελλάδας κατά τον περασμένο αιώνα, όπως αποδεικνύεται από ορισμένα συνοπτικά στοιχεία :

Έργα υποδομής

• Διάνοιξη νέων οδών: 115 χλμ.
• Αξιοποίηση και επισκευή παλαιών οδών: 92 χλμ.
• Εκσκαφές επιφανειακών έργων: 16.000 κ.μ.
• Εκσκαφές υπόγειων έργων: 291.000 κ.μ.
• Εκσκαφές οδοποιίας: 927.000 κ.μ.

Κυρίως έργο

• Σύνολο οπλισμένου σκυροδέματος 108.000 κ.μ.
• Σύνολο σκυροδέματος μη οπλισμένου: 68.000 κ.μ.
• Συνολικό μήκος εξωτερικών υδραγωγείων: 74 χλμ.
• Συνολικό μήκος εσωτερικών υδραγωγείων: 14 χλμ.
• Συνολικό μήκος τηλεφωνικών γραμμών εκτός οχυρών: 1.216 χλμ.
• Συνολικό μήκος τηλεφ. γραμμών εντός των οχυρών: περίπου 70 χλμ.
• Συνολικό μήκος ανάπτυξης συρματοπλέγματος: 90 χλμ.
• Συνολική ποσότητα τσιμέντου: 66.000 τόνοι.
• Συνολική ποσότητα σιδήρου οπλισμού σκυροδέματος: 12.000 τόνοι.
• Συνολικό μήκος υπόγειων στοών: 24.000 μέτρα,
• Συνολικό μήκος υπόγειων καταφυγίων - θαλάμων: 13.000 μέτρα,
• Συνολικό μήκος σωλήνων ύδρευσης: 88.000 μέτρα,

Κόστος - χρόνος

• Σύνολο δαπάνης: 1,5 δισ. δραχμών (ίσο με 58,5 δις ευρώ (2002)),
• Σύνολο ημερομισθίων: 3.000.000, (2.900.000)
• Διάρκεια κατασκευής: 3,5 χρόνια, (Νοέμβριος 1936 - Ιούλιος 1940). Το έργο υπέστη κάποιες περικοπές, στις οποίες περιλαμβανόταν ένα ακόμα οχυρό και κάποια ακόμα ενισχυτικά έργα ανάσχεσης.

Αποτελεσματικότητα

Η Γραμμή Μεταξά είχε ως σκοπό την προφύλαξη των ελληνικών συνόρων και τη χρονοτριβή της προέλασης εχθρικών στρατευμάτων. Κατά τη Μάχη των Οχυρών, ο ελληνικός στρατός κατάφερε να αμυνθεί επί τρεις μέρες στις δυνάμεις του άξονα, κάτι που έδωσε πολύτιμο χρόνο στους συμμάχους να στείλουν ενισχύσεις και να προετοιμάσουν αντεπίθεση με σκοπό την ανακατάληψη των οχυρών.

Δυστυχώς όπως αποδείχθηκε και κατά την εισβολή της Γαλλίας, με τις αντίστοιχες οχυρωματικές κατασκευές της γραμμής Μαζινό, ένα αδύναμο σημείο της γραμμής είναι αρκετό για να κάμψει κάθε αντίσταση.

Κρίσεις

Η γραμμή υπερφαλαγγίστηκε κατά τη Γερμανική εισβολή 1941 όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα από τη Γιουγκοσλαβία τον Απρίλιο του 1941. Οι ελληνικές δυνάμεις που υπερασπίζονταν τη γραμμή αντιστάθηκαν ηρωικά κατά τη Μάχη των Οχυρών.

Δείτε επίσης

• Κωνσταντίνος Θ. Μπακόπουλος

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΟΧΥΡΩΝ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ ΜΕΤΑΞΑ