Δίκη των 5 της Ομόνοιας
Με τον τίτλο η «δίκη των 5 της Ομόνοιας» έμειναν στην ιστορία του βορειοηπειρωτικού αγώνα τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν το 1994 με τη σύλληψη και τη δίκη 5 ηγετικών στελεχών της Ομόνοιας.
Στις 10 Απριλίου 1994 έγινε επίθεση σε αλβανικό στρατόπεδο στην Επισκοπή της Βορείου Ηπείρου που είχε σαν αποτέλεσμα τον θάνατο 2 αλβανών στρατιωτικών, χωρίς να υπάρξουν στοιχεία για τους δράστες. Το βράδυ της 18ης Απριλίου του 1994, αλβανοί αστυνομικοί εισέβαλαν σε δεκάδες σπίτια βορειοηπειρωτών κάνοντας προσαγωγές και συλλήψεις, άνευ εισαγγελικής παρουσίας . Συνελήφθησαν 6 στελέχη της Ομόνοιας. Στις 26 Μαΐου του 1994, σε μια προσπάθεια να βρεθούνε μάρτυρες κατηγορίας και μέσα σε καθεστώς τρομοκρατίας, προσήχθησαν και ανακρίθηκαν πάνω από 500 Έλληνες βορειοηπειρώτες. [1] Τα 6 ηγετικά στελέχη της Ομόνοιας, από τους οποίους τελικά δικάστηκαν οι 5, κρατήθηκαν για 4 μήνες. Τους μήνες κράτησης οι συλληφθέντες κατήγγειλαν ότι οι αρχές τους υπέβαλαν σε σωματική και ψυχολογική πίεση, συμπεριλαμβανομένων ξυλοδαρμών, στέρησης ύπνου και απειλών για βασανιστήρια. Στους 3 από αυτούς δεν τους δόθηκε η δυνατότητα για νομική υπεράσπιση πάρα μόλις λίγες μέρες πριν τη δίκη, ενώ και οι υπόλοιποι απέκτησαν υπεράσπιση πολλές μέρες μετά τη σύλληψη. [2] Η αλβανική κυβέρνηση απέρριψε αυτούς τους ισχυρισμούς. Κατά τη διάρκεια της 5μηνης ανάκρισης το κατηγορητήριο άλλαξε τρεις φορές. Τα γεγονότα προκάλεσαν την έντονη αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης, των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών καθώς και των ΗΠΑ. Η Ελλάδα απάντησε παγώνοντας τη βοήθεια της ΕΕ προς την Αλβανία, σφράγισε τα σύνορά της με την Αλβανία και μεταξύ Αυγούστου-Νοεμβρίου 1994, απέλασε περισσότερους από 115.000 παράνομους Αλβανούς μετανάστες.
Η δίκη των 5 ξεκίνησε στις 15 Αυγούστου του 1994, στα Τίρανα. Κατηγορούμενοι ήταν οι:
- Θοδωρής Βεζιάνης, πρόεδρος του παραρτήματος της Ομόνοιας του Αργυροκάστρου
- Βαγγέλης Παπαχρήστος, πρόεδρος του παραρτήματος της Ομόνοιας των Αγίων Σαράντα
- Παναγιώτης Μάρτος, πρόεδρος του παραρτήματος της Ομόνοιας του Δελβίνου
- Ηρακλής Σύρμος, αντιπρόεδρος του παραρτήματος της Ομόνοιας του Αργυροκάστρου
- Κώστας Κυριακού, δημογέροντας του Δήμου Δρόπολης
Οι κατηγορούμενοι κατήγγειλαν τη βία που τους ασκήθηκε και την ανυπαρξία βάσιμων κατηγοριών. Χαρακτηριστικά δήλωναν: «εμείς κατηγορούμαστε και καθόμαστε στο εδώλιο του κατηγορουμένου, μόνον και μόνον, γιατί είμαστε ΕΛΛΗΝΕΣ». Την 1η μέρα της δίκης αποσύρθηκε η κατηγορία περί εσχάτης προδοσίας.[3] Κατά τη διάρκεια της δίκης τους, πραγματοποιήθηκε διαδήλωση από ομάδα περίπου 100 Ελλήνων δικηγόρων, δημοσιογράφων και Ελλήνων πολιτών της Αλβανίας έξω από το δικαστήριο. Η αλβανική αστυνομία διέλυσε τη διαμαρτυρία και συνέλαβε περίπου 20 δικηγόρους και δημοσιογράφους. Τελικά, κατόπιν της απόφασης του δικαστηρίου, οι κατηγορούμενοι έλαβαν ποινές φυλάκισης 6-8 ετών, οι οποίες στη συνέχεια μειώθηκαν στην έφεση. Τον Δεκέμβριο του 1994, η Ελλάδα άρχισε να επιτρέπει περιορισμένη βοήθεια της ΕΕ στην Αλβανία, ενώ η Αλβανία απελευθέρωσε δύο από τους κατηγορούμενους της Ομόνοιας και μείωσε τις ποινές των υπολοίπων.