Διάθεση (γραμματική)

Η γραμματική διάθεση αναφέρεται στη σημασία του ρήματος και στη σχέση που έχει με το υποκείμενο. Στη γλωσσολογία και στις Γραμματικές ορισμένων γλωσσών, όπως τα ελληνικά, διακρίνεται σε τέσσερις κατηγορίες.

Η διάθεση των ρημάτων μπορεί να είναι:

• ενεργητική, όταν το υποκείμενο ενεργεί

  π.χ. ντύνω (ντύνω κάποιον άλλον)

• παθητική, όταν το υποκείμενο δέχεται ενέργεια από άλλον

  π.χ. ντύνομαι (από κάποιον άλλον, ο οποίος με ντύνει)

• μέση, όταν το υποκείμενο ενεργεί και η ενέργεια γυρίζει στο ίδιο

  π.χ ντύνομαι (μόνος/η μου, ντύνω τον εαυτό μου)

• ουδέτερη, όταν το υποκείμενο βρίσκεται σε μια κατάσταση

  π.χ. κοιμάμαι

Τα επίθετα «ενεργητική», «μέση», «παθητική» χρησιμοποιούνται επίσης για τον χαρακτηρισμό των κατηγοριών της φωνής του ρήματος που αφορά όμως μόνον μορφολογικά χαρακτηριστικά και όχι τη σημασία, τη διάθεση του ρήματος.

Έτσι, το ρήμα π.χ. «περιποιούμαι» είναι παθητικής φωνής (μορφολογία κλίσης παθητικής φωνής, σε -μαι) αλλά ενεργητικής διάθεσης (περιποιούμαι κάποιον).

Δείτε επίσης

• Φωνή (γραμματική)
• Αποθετικά ρήματα
• Ρήμα

Πηγές

Για τα αρχαία ελληνικά

• Τζάρτζανος, Αχιλλεύς (1948). Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης. Εν Αθήναις: Οργανισμός Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων. 
  §171 - Διάθεσις

Για τα νέα ελληνικά

• Χατζησαββίδης, Σωφρόνης. Χατζησαββίδου, Αθανασία. Γραμματική νέας ελληνικής γλώσσας Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου. Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, χωρίς χρονολογία
  κεφάλαιο - Τα Ρήματα

Για τα λατινικά

• Τζάρτζανος, Αχιλλέας. Λατινική Γραμματική. Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, χωρίς χρονολογία. 
  Το ρήμα (verbum) §74 ([...] «διαθέσεις, genera verbi»)