Δομικός μαρξισμός

Ο δομικός μαρξισμός δηλώνει κυρίως το θεωρητικό έργο των φιλοσόφων Λουί Αλτουσέρ, Νίκου Πουλαντζά, Ετιέν Μπαλιμπάρ κ.α. πάνω στο μαρξισμό, που διατύπωσαν τις απόψεις τους κυρίως κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970. Τόσο οι ίδιοι, όσο και αυτοί που αποδέχονται τις θέσεις τους, απορρίπτουν τον όρο, ο οποίος υπονοεί ότι αποτελούν τμήμα του (γαλλικού) στρουκτουραλισμού στις κοινωνικές επιστήμες.

Ο δομικός μαρξισμός αποτελεί προσπάθεια επιστροφής στο έργο του Καρλ Μαρξ και ανάδειξης του επιστημονικού του χαρακτήρα. Κατά την άποψη του Αλτουσέρ, ο μαρξισμός διαμορφώθηκε ως επιστημονική θεωρία στο βαθμό που ο Μαρξ ερχόταν σε ρήξη με τις εγελιανές καταβολές της σκέψης του. Βασική θέση αποτελεί η απόρριψη του φιλοσοφικού ανθρωπισμού, της αντίληψης του ατόμου ως υποκειμένου της Ιστορίας. Η θέση αυτή επεκτείνεται και στις κοινωνικές τάξεις, κατά συνέπεια και στην εργατική τάξη, που δεν είναι αντικαπιταλιστική λόγω της υποκειμενικής της συνειδητοποίησης, αλλά λόγω της αντικειμενικής της θέσης στην παραγωγική διαδικασία.

Σύμφωνα με τους θεωρητικούς του δομικού μαρξισμού, η πάλη των τάξεων δεν προκύπτει σα συνέπεια της ανάπτυξης ταξικής συνείδησης, αλλά αποτελεί αντικειμενική διαδικασία, μέσα στην οποία διαμορφώνονται οι κοινωνικές τάξεις. Η ταξική πάλη διεξάγεται σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής δομής: στο οικονομικό, το ιδεολογικό και το πολιτικό. Ανάμεσα σ' αυτά υπάρχει αλληλεπίδραση. Το οικονομικό επίπεδο είναι καθοριστικό, αλλά μόνο σε τελευταία ανάλυση, καθώς συνήθως επικαθορίζεται από τα άλλα δυο. Κατά συνέπεια, ο δομικός μαρξισμός απορρίπτει και τον οικονομικό ντετερμινισμό που, την περίοδο αρχικής ανάπτυξης του δομικού μαρξισμού, εκφραζόταν κυρίως από την πολιτική της ΕΣΣΔ και των χωρών του ανατολικού μπλοκ.

Οι απόψεις των θεωρητικών του δομικού μαρξισμού έχουν επηρεαστεί σε σημαντικό βαθμό από το έργο του Αντόνιο Γκράμσι και του Μάο Τσετούνγκ, αλλά και διαφόρων φιλοσόφων (Σπινόζα, Χάιντεγκερ).

Ο δομικός μαρξισμός στην Ελλάδα

Τις απόψεις του δομικού μαρξισμού υποστήριξαν, εκτός απ' το Νίκο Πουλαντζά, και άλλοι Έλληνες μαρξιστές, που συνδέονταν και αυτοί κυρίως με το χώρο του Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού. Ανάμεσά τους ήταν ο Άγγελος Ελεφάντης, εκδότης του περιοδικού «Πολίτης», ο πανεπιστημιακός Αριστείδης Μπαλτάς κ.α. Ο δομικός μαρξισμός αποτέλεσε το θεωρητικό πλαίσιο αναφοράς της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος - Β΄ Πανελλαδική, απ' την οποία προέρχεται ο Γιάννης Μηλιός, διευθυντής του μακρόβιου περιοδικού «Θέσεις».

Στη θεωρητική παράδοση του δομικού μαρξισμού αναφέρονται οι οργανώσεις Αριστερή Ανασύνθεση και ΑΡΑΣ και Έλληνες μαρξιστές, όπως οι Τάσος Κυπριανίδης, Δημήτρης Δημούλης, Παναγιώτης Σωτήρης, Γιώργος Οικονομάκης.