Δουκικό ανάκτορο της Μάντοβα

Δουκικό ανάκτορο της Μάντοβα
Είδος	αστικό ανάκτορο, παλάτσο, συγκρότημα κτηρίων, κτήριο μουσείου, μουσείο τέχνης, Istituto museale ad autonomia speciale και Museum of the Italian Ministry of Culture
Αρχιτεκτονική	αναγεννησιακή αρχιτεκτονική
Διεύθυνση	piazza Sordello, 40 - Mantova, Piazza Sordello και Piazza Sordello 40, 46100 Mantova
Γεωγραφικές συντεταγμένες	45°9′37″N 10°47′56″E
Διοικητική υπαγωγή	Μάντοβα
Χώρα	Ιταλία
Ένοικοι	Οίκος των Γκονζάγκα
Ιδιοκτήτης	Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Δραστηριοτήτων Τουρισμού
Διαχειριστής	Οίκος των Γκονζάγκα
Χρηματοδότης	Bonacolsi family
Προστασία	ιταλικό πολιτισμικό αγαθό
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το δουκικό ανάκτορο της Μάντοβα (ιταλ. palazzo ducale di Mantova) είναι ένα συγκρότημα κτηρίων στη Μάντοβα της Λομβαρδίας, στη βόρειο Ιταλία, που κτιζόταν από τον 14ο ως τον 17ο αι. κυρίως από τα μέλη του Οίκου των Γκοντζάγκα ως ηγεμονική κατοικία τους στην πρωτεύουσα του δουκάτου. Τα κτήρια, που έχουν εσωτερικές αυλές και ευρείς κήπους, συνδέονται με διαδρόμους και στοές. Το συγκρότημα περιλαμβάνει 500 δωμάτια και έχει έκταση 34 στρεμμάτων. Αν και η πιο διάσημη αίθουσα είναι το «δωμάτιο των Παντρεμένων» (camera degli Sposi) με τις νωπογραφίες του Αντρέα Μαντένια, υπάρχουν και άλλα αξιόλογα αρχιτεκτονικά και ζωγραφικά στοιχεία.

Το κεντρικό κτήριο της δυτικής πλευράς, μπροστά στην πλατεία Σορντέλλο.

Οι Γκοντζάγκα έζησαν εδώ από το 1328 ως το 1707, οπότε ο Οίκος εξέλιπε. Ακολούθησε γρήγορη παρακμή των κτηρίων, που έπαυσε τον 20ό αιώνα με τη διαδικασία αποκατάστασης και τη μετατροπή του ανακτόρου σε μουσείο. Το 1998 ανακαλύφθηκε ένα κρυφό ως τότε δωμάτιο από τους μελετητές του ανακτόρου, με προεξάρχοντα την Πάουλα Μπετσούττι. Το δωμάτιο θεωρείται, ότι χρησιμοποιείτο στα τέλη του 16ου αι. για εκτελέσεις μουσικών έργων του Μοντεβέρντι.

Το κάστρο του Αγ. Γεωργίου στο βορειοανατολικό τμήμα του συγκροτήματος.

Το συγκρότημα αποτελείται από τέσσερα μέρη: την Παλαιά Αυλή δυτικά, το Κάστρο του Αγίου Γεωργίου βόρεια, ο Νέος Οίκος νότια και τη Νέα Αυλή ανατολικά.

Η Παλαιά Αυλή

H είσοδος του ανακτόρου είναι από την πλατεία Σορντέλλο, όπου βρίσκονται τα πιο παλαιά κτήρια, το Παλάτσο ντελ Καπιτάνο και αριστερά του το Μάγκνα Ντόμους. Αποτελούν τον αρχικό πυρήνα της Παλαιάς Αυλής (Corte Vecchia).

To Ανάκτορο του Καπιτάνο (Palazzo del Capitano) κτίστηκε στα τέλη του 13ου αι. από τον καπιτάνο του λαού Γκουίντο Μπουονακόλσι, του οποίου η οικογένεια κυβέρνησε τη Μάντοβα το διάστημα 1271-1328. Αρχικά υπήρχαν δύο όροφοι, που χωριζόταν από τον Μέγα Δόμο (Magna Domus) με μία πάροδο. Στις αρχές του 14ου αι. προστέθηκε ένας όροφος και το κτήριο ενώθηκε με τον Μέγα Δόμο· η πάροδος έγινε στοά. Ο επιπλέον όροφος αποτελείται από μία μεγάλη αίθουσα 67 Χ 15 μ., γνωστή ως η αίθουσα των Όπλων ή της Συνέλευσης, καθώς στέγασε τη Συνέλευση (Dieta) της Μάντοβας το 1459.

Η μνημειώδης κλίμακα της Δούκισσας (Scalone delle Duchesse), που κτίστηκε τον 17ο αι. και ανακαινίστηκε το 1779 από τον Πάολο Πότσο, οδηγεί στο δωμάτιο του Μορόνε. Εκεί βρίσκεται ο πίνακας του Ντομένικο Μορόνε «η εκδίωξη των Μπονακόλσι», έργο που ο Βερονέζος ζωγράφος έκανε το 1494. Στον επίσημο όροφο (piano nobile) είναι το Πρώτο δωμάτιο της Γκουαστάλλα, όπου στη ζωφόρο υπάρχει νωπογραφία με τα μέλη του Οίκου των Γκοντζάγκα. Το επόμενο είναι το δωμάτιο του Πιζανέλλο, όπου ο ζωγράφος αυτός έφτιαξε το 1433 μία σειρά νωπογραφιών, που παριστούν μία κονταρομαχία (tournois) και άλλες σκηνές, που άφησε ημιτελείς. Ο αναθέτης του έργου Τζανφραντσέσκο Γκοντζάγκα αναπαριστάται στο έργο. Οι νωπογραφίες ανακαλύφθηκαν και αποκαταστάθηκαν τς δεκαετίες του 1960 και του 1970.

Λεπτομέρεια από την Κονταρομαχία στο δωμάτιο του Πιζανέλλο.

Το διαμέρισμα της Ισαβέλλας των Έστε

Το 1519 η Ισαβέλλα των Έστε μετακόμισε από το Κάστρο του Αγίου Γεωργίου στο παλαιότερο τμήμα τού ανακτόρου των Γκοντζάγκα, στο αποκαλούμενο διαμέρισμα της Χήρας. Το διαμέρισμα αυτό της Ισαβέλλας περιελάμβανε δύο πτέρυγες, που τώρα χωρίζονται από την είσοδο της Αυλής της Τιμής (Cortile d' Onore). H πτέρυγα του Σπηλαίου στεγάζει την ξύλινη επίπλωση και τους πίνακες από το διάσημο σπουδαστήριό της (studiolo), έργα που είχε παραγγείλει το διάστημα 1496-1505 στον Αντρέα Μαντένια (ο Παρνασσός, ο Θρίαμβος των Αρετών), στον Λορέντσο Κόστα τον πρεσβύτερο (Η Ισαβέλλα ντ' Έστε στο βασίλειο της Αρμονίας, το Βασίλειο του Κόσμου) και τον Περουτζίνο (η μάχη του Έρωτα και της Αγνότητας). Επίσης νέα έργα, του Κορρέτζο (Αλληγορία των Ελαττωμάτων και Αλληγορία των Αρετών). Άλλη αίθουσα στην ίδια πτέρυγα είναι το Μεγάλο Δωμάτιο (Camera Granda) ή Σκαλκερία (Scalcheria), με νωπογραφίες του 1522 από τον καλλιτέχνη της Μάντουας Λορέντσο Λεονμπρούνο. Το διαμέρισμα περιλαμβάνει και άλλες αίθουσες στην πτέρυγα του Ιερού Σταυρού, που πήρε το όνομά της από έναν ναό της εποχής της Ματθίλδης της Κανόσσα, επάνω στα ερείπια του οποίου κτίστηκαν δωμάτια, όπως η αίθουσα των πράξεων της Ισαβέλλας (delle Imprese Isabelliane), η Αυτοκρατορική αίθουσα (Imperiale), η αίθουσα των Πεταλούδων (delle Calendulle), η αίθουσα των Πλακών (delle Targhe) και η αίθουσα των Πράξεων (delle Imprese). Αργότερα ο Γουλιέλμος Ι΄ Γκοντζάγκα τον 16ο αι. μετέτρεψε τα δωμάτια της Παλαιάς Αυλής και δημιούργησε την Τραπεζαρία (Refectory) με θέα στον Κρεμαστό Κήπο και την αίθουσα του Καθρέπτη (dello Specchio), που χρησιμοποιείτο για μουσική.

Διαμέρισμα των Ταπισερί

Κατά την εξουσία των Αψβούργων στη Μάντοβα η Τραπεζαρία ανακαινίστηκε με τη δημιουργία της αίθουσας των Ποταμών (sala dei Fiumi) με πίνακες στους τοίχους, όπου οι ποταμοί της περιοχής της Μάντοβας προσωποποιούνται ως γίγαντες. Ταυτόχρονα φτιάχτηκε και το διαμέρισμα των Ταπισερί (appartamento degli Arazzi), που αποτελείται από τέσσερις αίθουσες. Τρεις από αυτές έχουν ταπισερί από τη Φλάνδρα σε σχέδια του Ραφαήλ, τα ίδια που χρησιμοποιήθηκαν για τις αίθουσες του Ραφαήλ στο Ανάκτορο του Βατικανού. Τις έφερε από τις Βρυξέλλες ο καρδινάλιος Έρκολε Γκοντζάγκα στις αρχές του 16ου αι. για να διακοσμήσει το τότε λεγόμενο Πράσινο Διαμέρισμα. Αφού κρεμάστηκαν στον ανακτορικό ναό της Αγ. Βαρβάρας και για μία περίοδο έμειναν στις αποθήκες του δουκικού Ανακτόρου, το 1799 οι Φλαμανδικές ταπισερί αποκαταστάθηκαν και τοποθετήθηκαν στους τοίχους, που είναι τώρα. Μία ακόμη ανακαίνιση έγινε κατά τους Ναπολεοντίους Πολέμους στην αίθουσα του Ζωδιακού (sala dello Zodiaco), επίσης γνωστή και ως αίθουσα του Ναπολέοντα Α΄, αφότου ο Γάλλος Αυτοκράτορας κοιμήθηκε εκεί.

Η οροφή του δωματίου των συζύγων. Το άνοιγμα είναι οπτική οφθαλμαπάτη (ιλλουζιονισμός).

Το Κάστρο του Αγ. Γεωργίου

Το Castello di San Giorgio κτίστηκε το 1395 και τελείωσε το 1406 με την εντολή του Φραγκίσκου Α΄ Γκοντζάγκα. Σχεδιάστηκε από τον Μπαρτολίνο ντε Νοβάρα, έναν από τους πιο διάσημους στρατιωτικούς αρχιτέκτονες της εποχής. Έχει τετράγωνη κάτοψη με τέσσερις γωνιαίους πύργους. Περιβάλλεται από υγρή τάφρο (fossa[to]) και έχει τρεις προσβάσεις με ανασηκωμένες γέφυρες. Το 1459 στον αρχιτέκτονα Λούκα Φαντσέλλι ανατέθηκε από τον μαρκήσιο Λουδοβίκο Γ΄ Γκοντζάγκα η διαμόρφωση αρκετών δωματίων για το Συμβούλιο της Μάντοβας, που συγκάλεσε το 1459 ο Πάπας Πίος Β΄. Ο Φαντσέλλι αναμόρφωσε το κάστρο, το οποίο έχασε οριστικά τη στρατιωτική και αμυντική του λειτουργία. Στη δυτική του πλευρά εκτείνεται η πλατεία Καστέλλο (Castello) ή της Έκθεσης (della Fiera), που στη μία πλευρά της έχει το δουκικό Θέατρο της Αυλής.

Λεπτομέρεια από τις νωπογραφίες του δωματίου των Συζύγων στο δουκικό ανάκτορο.

Το δωμάτιο των Συζύγων

Η ζωγραφιστή Κάμαρα ή δωμάτιο των Συζύγων (camera degli Sposi) είναι το πιο διάσημο δωμάτιο του ανακτόρου, γνωστό για τις νωπογραφίες που εκτέλεσε ο Μαντένια από το 1465 ως το 1475, όπως πιστοποιείται από μία πλάκα αναμνηστική της λήξης των εργασιών. Η διακόσμηση του καλλιτέχνη δημιουργεί με την προοπτική μία οφθαλμαπάτη (ιλλουζιονισμός), σαν το δωμάτιο να ήταν μία στοά με τρία ανοίγματα, με θέα προς εξοχικά τοπία, μεταξύ αψίδων και κουρτινών. Οι ζωγραφισμένες σκηνές περιέχουν μέλη του Οίκου των Γκοντζάγκα.

Χάρτης της Ρώμης.

Ο Νέος Οίκος

Το Domus Nova σχεδιάστηκε αρχικά από τον Λούκα Φαντσέλλι το 1480-84. Κατά την εξουσία του δούκα Βικέντιου Α΄ Γκοντζάγκα (1562-1612) το οικοδόμημα ανακαινίστηκε· τότε δημιουργήθηκε το διαμέρισμα του Δούκα (appartamento Ducale), που σχεδίασε το 1595 ο καλλιτέχνης και αρχιτέκτονας Αντόνιο Μαρία Βιάνι από την Κρεμώνα.

Ο Νέος Διάδρομος (Galleria Nuova) κατασκευάστηκε το 1778 από τον Τζουζέππε Πιερμαρίνι για να συνδέσει το διαμέρισμα της Γκουαστάλλα με το διαμέρισμα του Δούκα. Στεγάζει αρκετούς πίνακες βωμών από τις αρχές του 16ου αι. ως τα τέλη του 18ου αι., έργα των Φραντσέσκο Μποργκάνι, Κάρλο Μπονονι, Σπανιολέττο και άλλων. Ο Διάδρομος οδηγεί στην τεράστια αίθουσα των Τοξοτών (Sala degli Arcieri), τη θέση του αρχικού διαμερίσματος του δούκα Βικέντιου Α΄. Εδώ υπάρχει το περίφημο έργο του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς Η οικογένεια Γκοντζάγκα στη λατρεία της Αγ. Τριάδας, έργο του 1605 που ήταν αρχικά μέρος του τριπτύχου για τον ναό της Σαντίσσιμα Τρινιτά της Μάντοβας, καθώς και άλλοι πίνακες από ναούς και μονές που τώρα δεν λειτουργούν. Το δωμάτιο αυτό ανοίγει προς τον Διάδρομο των Κατόπτρων (Galleria degli Specchi), που έκτισε ο Βικέντιος Α΄ ως ανοικτή στοά, με νωπογραφίες δύο μαθητών τού Γκουίντο Ρένι και νεοκλασική διακόσμηση των ετών 1773-79.

Η Ιερή Κλίμακα.

Κάτω από το διαμέρισμα τού Νέου Κτηρίου, ο γιος του Βικέντιου Α΄, ο Φερδινάνδος Γκοντζάγκα καρδινάλιος και μετέπειτα δούκας (1587-1626) είχε βάλει τον Βιάνι να σχεδιάσει μία σειρά από όλο και πιο μικρά δωμάτια, γνωστά για μεγάλο διάστημα ως διαμέρισμα των Νάνων (appartamento dei Νani) και πιστεύεται, ότι κτίστηκαν για να διαμένουν οι διάσημοι νάνοι της Αυλής της Μάντοβας. Το 1979 πάντως ο Ιταλός ιστορικός τέχνης Ρενάτο Μπερτσάγκι έδειξε πειστικά, ότι αυτά τα μικρότατα δωμάτια είναι μία ακριβής αναπαραγωγή της Ιερής Κλίμακας (Scala Santa) του Αγ. Ιωάννη του Λατερανού της Ρώμης και ο σκοπός τους ήταν θρησκευτικός.

Εδώ βρίσκεται ο Κήπος των Βοτάνων και νότια αυτού οι βασιλικοί Στάβλοι (Scuderie reali).

Η πρόσοψη του ναού της Αγ. Βαρβάρας.

Η Νέα Αυλή

Το κύριο χαρακτηριστικό της Νέας Αυλής (Corte Nuova) είναι η αίθουσα της Μαντώς (Sala di Manto), που κάποτε ήταν η είσοδος του διαμερίσματος της Τροίας. Το όνομα το έλαβε από τις νωπογραφίες, που έγιναν το 1538-39 από συνεργάτες του Τζούλιο Ρομάνο, όταν ο Φρειδερίκος Β΄ Γκοντζάγκα ανέθεσε σε αυτούς την αποκατάσταση αρκετών δωματίων του ανακτόρου. Η τωρινή εμφάνιση στης αίθουσας της Μαντώς χρονολογείται από την παρέμβαση του Γουλιέλμου Ι΄, που διέταξε τη δημιουργία του μεγάλου διαμερίσματος του Κάστρου (appartamento grande di Castello). Οι νωπογραφίες στην αίθουσα παριστούν την ιστορία της Τροίας, που προηγήθηκε της άφιξης της μυθικής Μαντώς, κόρης του Τειρεσία.

Η πιάτσα Καστέλλο. Πίσω η βόρεια άποψη του ναού της Αγ. Βαρβάρας. Αντί για τρούλους έχει δύο τετράγωνους πύργους. Δεξιά το κωδωνοστάσιο.

Ανακτορικός ναός της Αγ. Βαρβάρας

Ο ναός της Αγ. Βαρβάρας ήταν η βασιλική των Ανακτόρων (basilica Palatina) για τους Γκοντζάγκα. Κτίστηκε το 1562-72 από τον Τζοβάννι Μπαττίστα Μπερτάνι κατ' εντολή τού δούκα Γουλιέλμου Ι΄. Επέτρεπε τις θρησκευτικές τελετές με κάποιο βαθμό ανεξαρτησίας από την παπική ιεραρχία. Εξοπλίστηκε με ένα Όργανο το 1565, που κατασκεύασε ο Γκρατσιάντιο Αντενιάτι, ένας από τους πρώτους τεχνίτες στη βόρειο Ιταλία. Το Όργανο συντηρήθηκε το 1995.

Το εσωτερικό της βασιλικής της Αγ. Βαρβάρας· δεξιά το Όργανο.

Ο ναός έχει -για τρούλο- τετράγωνο πύργο (tiburium, lantern), ημικυκλικό ιερό με άλλο, ίδιο τετράγωνο πύργο και το ιερό απολήγει σε ημιθόλιο με φατνώματα. Το κωδωνοστάσιο είναι τετράγωνης κάτοψης και στην κορυφή του υπάρχει ναΐσκος. Κάτω από το ιερό υπάρχει κρύπτη με οβάλ μνημείο. Πρόσφατα ανακαλύφθηκαν τα λείψανα τεσσάρων δουκών (περιλαμβανομένου του Γουλιέλμου Ι΄) και άλλων μελών του Οίκου των Γκοντζάγκα στον ναό.

Το εσωτερικό περιέχει δύο βωμούς στο πλάι, που φέρουν μεγάλους πίνακες του Λορέντσο Κόστα του νεότερου με θέμα το βάπτισμα του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ο ένας και το μαρτύριο του Αγ. Αδριανού το άλλο. Το ιερό έχει τον πίνακα το μαρτύριο της Αγ. Βαρβάρας (1564) του Ντομένικο Μπρουζαζόρτσι και μία Μετάσταση της Παναγίας του Φέρμο Γκιζόνι στο πλάι του Οργάνου. Ο Γκιζόνι επίσης ζωγράφισε στο άλλο πλάι περί το 1586 το έργο η Αγ. Βαρβάρα και ο Άγ. Πέτρος.

O ισχυρός σεισμός στις 29 Μαΐου 2012 προκάλεσε ζημιά στον τρούλο του κωδωνοστασίου.

Η Αυλή της Καβαλάρισσας ήταν για επιδείξεις αλόγων. Στο βάθος το κτήριο Λα Ρούστικα, δεξιά η στοά της Επίδειξης, αριστερά διάδρομος με ανοίγματα. Η φωτογραφία λήφθηκε από το διαμέρισμα της Τροίας.

Κήποι, αυλές, πλατείες

• Ο Κήπος των Βοτάνων (Giardino dei Semplici) ή του Περιπτέρου (del Padiglione), που φτιάχτηκε το 1603 από τον Ζενόμπιο Μπόκκι. Περιέχει άνθη και αρωματικά φυτά, που χρησιμοποιούσαν οι αυλικοί των Γκοντζάγκα για να αρωματίζουν τα ενδύματά τους. Στον Κήπο αυτό έχει θέα ο Νέος Οίκος.
• Ο Κρεμαστός Κήπος, στην Τραπεζαρία, είναι του τέλους του 16ου αι. Κατά την Αυστριακή εξουσία τον 18ο αι. φτιάχτηκε εδώ ένα Καφενείο.
• Ο Μυστικός Κήπος (Giardino Pensile), μέρος του διαμερίσματος της Ισαβέλλας των Έστε στην Παλαιά Αυλή, δημιουργήθηκε το 1522 από τον αρχιτέκτονα της Μάντοβας Τζιάν Μπαττίστα Κόβο.
• Η Αυλή της Καβαλάρισσας (Cortile della Cavalleriza) ή της Επίδειξης (della Mostra), σχεδιασμένη από τον Τζοβάννι Μπαττίστα Μπερτάνι, που το 1656 προσάρμοσε τον ρυθμό των γύρω από την αυλή κτηρίων στον Μανιερισμό του Τζούλιο Ρομάνο, που χαρακτήριζε το προϋπάρχον ανάκτορο, το λεγόμενο «Λα Ρούστικα», στου οποίου ήταν στην πρόσοψη. Στο μέρος αυτό επιδεικνυόταν τα άλογα των Γκοντζάγκα πριν πωληθούν.
• Η Αυλή των Οκτώ Προσώπων (Cortile delle Otto Facce) ή των Άρκτων (degli Orsi). Η οκταγωνική αυτή αυλή βρίσκεται μεταξύ της πιάτσα Καστέλλο και της Παλαιάς Αυλής. Εφάπτεται του Κρεμαστού Κήπου.
• Η Αυλή του Φράμπους (Cortile del Frambus).
• Η Αυλή της Τιμής (Cortile d' Onore) ή Δουκικός Κήπος ή Κήπος Πενζίλι. Βρίσκεται στην Παλαιά Αυλή, πίσω από τον Μέγα Οίκο.
• Η Αυλή του Τιμίου Σταυρού (Cortile di Santa Croce).
• Η Αυλή των Κυνών (Cortile dei Cani). Βρίσκεται στη Νέα Αυλή και είναι το αίθριο του τετράγωνου κτηρίου, που βρίσκεται μεταξύ του Κάστρου του Αγ. Γεωργίου και της Αυλής της Καβαλάρισσας.
• Η Πλατεία Αγ. Βαρβάρας είναι μπροστά από την είσοδο του ναού της Αγ. Βαρβάρας.
• Δυτικά του Κάστρου του Αγ. Γεωργίου βρίσκεται η πλατεία Καστέλλο (πρώην πλατεία παλαιού λιβαδιού του Καστέλλο).
• Μεταξύ της Παλαιάς Αυλής και του Νέου Οίκου είναι η πλατεία του Παραδείσου, νυν Τζοβάννι Πακκανίνι (γενν. 1910), ιστορικού που έγραψε για το ανάκτορο.
• Νότια της Παλαιάς Αυλής είναι η πιάτσα Λέγκα Λομμπάρντα (πρώην πλατεία της Μπάλλας, del Pallone).
• Το παλάτσο ντελ Καπιτάνο είναι μπροστά στην πλατεία Σορντέλλο (πρώην Αγ. Πέτρου, καθώς είναι μπροστά στον καθεδρικό ναό).

Πηγές

• Howard Goodall, Big Bangs, 2000