Ειδικό βάρος ούρων
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Η μέτρηση του ειδικού βάρους των ούρων αποτελεί μία από τις σημαντικότερες παραμέτρους της γενικής εξέτασης ούρων μια που χρησιμεύει στη διάγνωση παθήσεων του νεφρού. Στα ούρα ο προσδιορισμός του ειδικού βάρους (ΕΒ) εκφράζει την ικανότητα των νεφρών να αραιώνουν και να συμπυκνώνουν τα ούρα και συνήθως έχει τιμές από 1016 - 1030 και κλίμακα μέτρησης από 1000-1060 (1000 θεωρείται το ειδικό βάρος του νερού). Υψηλό ειδικό βάρος σημαίνει πυκνά ούρα ή αλλιώς υπέρτονα (τιμές μεγαλύτερες από 1010) ενώ χαμηλό ειδικό βάρος σημαίνει αραιά ούρα ή αλλιώς υπότονα (με τιμές μικρότερες από 1010). Τυπικές αιτίες για πυκνά ούρα είναι ελαττωμένη λήψη υγρών, πυρετός (απώλειας νερού λόγω εφίδρωσης) και ιατρογενείς λόγοι, ενώ αραιά ούρα υποδεικνύουν (ενδεικτικά) νεφρικές νόσους, υποθερμία, αυξημένη λήψη υγρών, άποιο διαβήτη, υπερκαλιαιμία. Σήμερα από πολλούς επιστήμονες για τον έλεγχο της συμπυκνωτικής ικανότητας του νεφρού προτιμάται η μέτρηση της ωσμωτικότητας που γίνεται με ειδικά όργανα τα ωσμώμετρα.
Έλεγχος συμπύκνωσης και αραίωσης των ούρων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο έλεγχος συμπύκνωσης των ούρων γίνεται μετά από στέρηση υγρών τουλάχιστον για 12 ώρες. Έτσι, αυξάνεται η έκκριση της αντιδιουρητικής ορμόνης (ADH), στην οποία οι νεφροί απαντούν με αυξημένη επαναρρόφηση νερού (αποβάλλεται λιγότερο νερό στα ούρα) με αποτέλεσμα τη συμπύκνωση των ούρων. Ακολουθεί η δοκιμασία αραίωσης των ούρων κατά την οποία γίνεται χορήγηση άφθονων υγρών σε μικρό χρονικό διάστημα (15 - 20 λεπτά) και μέτρηση του ΕΒ των ούρων που αποβάλλονται τις επόμενες 4 ώρες. Η μεγάλη περιεκτικότητα των ούρων σε σάκχαρο και πρωτεΐνη ανεβάζουν το ειδικό βάρος.
Μεταβολές τιμών ειδικού βάρους ούρων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Αύξηση ειδικού βάρους ούρων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ελαττωμένη λήψη υγρών
- Πυρετός, λόγω απώλειας νερού λόγω εφίδρωσης
- Ιατρογενείς λόγοι π.χ. λήψη ακτινοσκιερών ουσιών
Ελάττωση ειδικού βάρους ούρων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ελάττωση του ειδικού βάρος κάτω από το 1010 (υποσθενουρία) παρατηρείται:
- Νεφρικές νόσοι π.χ. πυελονεφρίτιδα, υδρονέφρωση
- Οξεία νεφρική ανεπάρκεια
- Υποθερμία
- Αυξημένη λήψη υγρών (παρατηρείται σε νευρωσικά άτομα)
- Άποιο διαβήτη, οπότε υπάρχει ανεπάρκεια της αντιδιουρητικής ορμόνης
- Υπερκαλιαιμία λόγω μεταβολικών διαταραχών ή χρήσεως διουρητικών, καθαρτικών ή άλλων φαρμάκων
Συλλογή ούρων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Για τον προσδιορισμό του ειδικού βάρους θα πρέπει να χρησιμοποιούνται τα πρώτα πρωινά ούρα. Τα πρωινά ούρα έχουν την μεγαλύτερη πυκνότητα από όλες τις ουρήσεις της ημέρας. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζονται συγκρίσιμα αποτελέσματα.
Τιμές αναφοράς
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το ειδικό βάρος μετριέται με μία κλίμακα καθαρών τιμών (χωρίς μονάδες μέτρησης) από 1000 έως 1060. Όπου 1000 το ειδικό βάρος του νερού. Στα πρώτα πρωινά ούρα οι τιμές αναφοράς είναι 1016 - 1030.
- Ειδικό βάρος κάτω 1010 περιγράφεται ως υποσθενουρία, υπότονα ούρα, αραιά ούρα ή ούρα με χαμηλή ωσμωτική πίεση.
- Ειδικό βάρος ίσο με 1010 περιγράφεται ως ισοσθενουρία, ισότονα ούρα, κανονικά ούρα ή ισοωσμωτικά ούρα.
- Ειδικό βάρος πάνω από 1010 περιγράφεται ως υπερθενουρία, υπέρτονα ούρα, πυκνά ούρα ή ούρα με υψηλή ωσμωτική πίεση.
Μέτρηση ειδικού βάρους ούρων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η απευθείας μέτρησή του ειδικού βάρους είναι ασύμφορη αφού σε αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να απομονωθούν και ζυγιστούν όλα τα μόρια που είναι διαλυμένα μέσα στο υγρό. Για τον λόγο αυτό το ΕΒ προσδιορίζεται με έμμεσες μεθόδους συγκρίνοντας, δηλαδή, κάποιες ιδιότητές του υγρού με το ΕΒ του αποσταγμένου νερού που έχει οριστεί να είναι ίσο με 1000.
Ταινία των ούρων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Αποτελεί την πιο απλή μέθοδο που δεν δίνει όμως πάντα σωστά αποτελέσματα ιδιαίτερα στις χαμηλές τιμές. Μερικές από τις ταινίες που διατίθενται στην αγορά έχουν τη δυνατότητα να μετρούν και το ειδικό βάρος. Περιέχουν ειδικό αντιδραστήριο και δίνουν χρωματικές αλλαγές, που αντιστοιχούν σε τιμές από 1000 μέχρι 1060.
Οι ταινίες είναι εμποτισμένες με δείκτη «μπλε της βρωμοθυμόλης» που δίνουν χρωματικές αλλαγές που ποικίλουν από βαθύ μπλε (δείγμα ούρων με μικρή ιοντική συγκέντρωση), σε πράσινο και κιτρινοπράσινο (δείγμα ούρων με αυξημένη ιοντική συγκέντρωση).
Ουρινόμετρο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Πρόκειται για ένα απλό γυάλινο σκεύος που με την ονομασία αραιόμετρο χρησιμοποιούνταν ευρέως στη χημεία για την μέτρηση του ΕΒ διαφόρων υγρών.
Το ουρινόμετρο είναι ένας γυάλινος σωλήνας που στο κάτω μέρος του φέρει συγκολλημένα μεταλλικά σφαιρίδια, ούτως ώστε όταν βυθίζεται στα ούρα, να επιπλέει. Είναι ένα πυκνόμετρο (αραιόμετρο) που φέρει βαθμολογική κλίματα από 1000 μέχρι 1040 ή 1060. Η ένδειξη 1000 βρίσκεται στο πάνω μέρος της κλίμακας και αντιστοιχεί στο ειδικό βάρος του αποσταγμένου νερού, που είναι το 1000. Η βαθμονόμηση του οργάνου γίνεται με αποσταγμένο νερό σε θερμοκρασία 15oC, οπότε και πρέπει να δείχνει 1000.
Όταν το ειδικό βάρος των ούρων είναι μικρό, δηλαδή τα ούρα είναι αραιά τότε το ουρινόμετρο βυθίζεται περισσότερο στα ούρα λόγω μικρής άνωσης. Αντιθέτως όταν το ειδικό βάρος είναι μεγάλο τότε βυθίζεται λιγότερο γιατί δέχεται μεγαλύτερη άνωση. Η μέτρηση του ειδικού βάρους γίνεται σε ογκομετρικό κύλινδρο των 50 ml. Στις παιδιατρικές κλινικές χρησιμοποιούνται μικρά ουρινόμετρα τα οποία μετρούν το ειδικό βάρος σε μικρή ποσότητα ούρων (5 ml περίπου).
Διαθλασίμετρο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Πρόκειται για την καλύτερη μέθοδο προσδιορισμού του ΕΒ των ούρων που γίνεται με ειδικά οπτικά ή ηλεκτρικά όργανα τα διαθλασίμετρα. Τα διαθλασίμετρα προσδιορίζουν το ΕΒ συγκρίνοντας την διάθλαση των ούρων με την διάθλαση του αέρα. Όταν μια ακτίνα φωτός διαδίδεται μέσα σε ένα διαφανές μέσο (ούρα) και συναντήσει τη διαχωριστική επιφάνεια ενός άλλου διαφανούς μέσου, τότε ένα μέρος της διαθλάται και ένα μέρος ανακλάται. Η διαθλώμενη ακτίνα δεν συνεχίζει την πορεία της προσπίπτουσας αλλά αλλάζει πορεία. Πρακτικά, τα διαθλασίμετρα μετρούν τη μείωση της ταχύτητας του φωτός καθώς περνάει μέσα από ένα υγρό μέσο.
Αναλυτές ούρων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι αυτόματοι αναλυτές των ούρων μπορούν να προσδιορίσουν με μεγάλη ακρίβεια το ειδικό βάρος των ούρων. Χρησιμοποιείται κατά κανόνα η μέθοδος της ανακλασιμετρίας. Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η μέθοδος της διάθλασης των ούρων.
Διορθώσεις ειδικού βάρους ούρων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο σκοπός της μέτρησης του ΕΒ των ούρων είναι να εκτιμηθεί η συμπυκνωτική ικανότητα του νεφρού. Υπάρχουν όμως ουσίες που αυξάνουν πολύ το ΕΒ (γλυκόζη, πρωτείνη) χωρίς όμως η νέα του τιμή να αντιπροσωπεύει τη συμπυκνωτική ικανότητα του νερφού. Για τον λόγο αυτό αν το ΕΒ μετρηθεί ποσοτικά με ουρινόμετρο, ανακλασίμετρο ή διαθλασίμετρο θα πρέπει να γίνουν οι ακόλουθες διορθώσεις:
1. Θερμοκρασία ούρων:
Θερμοκρασία > 20 °C: για κάθε 3 βαθμούς C προσθέτουμε μια μονάδα EB.
Θερμοκρασία < 20 °C: για κάθε 3 βαθμούς C αφαιρούμε μια μονάδα EB.
2. Γλυκόζη ούρων. Για κάθε 1 gr/1000 ml αφαιρούμε 4 μονάδες EB.
3. Λεύκωμα ούρων. Για κάθε 1 gr/1000 ml αφαιρούμε 3 μονάδες EB.
Πρακτικά σε ΕΒ κάτω από 1007 δεν γίνεται καμία διόρθωση αφού αυτό το ειδικό βάρος είναι έτσι και αλλιώς παθολογικό.
Αν η μέτρηση γίνει με ταινία ούρων τότε το ειδικό βάρος μένει ανεπηρέαστο από την συγκέντρωση της γλυκόζης επηρεάζεται όμως από το pH των ούρων.
Συγκεκριμένα:
pH ≤ 5. Το ειδικό βάρος των ούρων αυξάνεται.
pH ≥ 8. Το ειδικό βάρος των ούρων μειώνεται.
Για τιμές pH > 6,5 η τιμή του ΕΒ στην ταινία των ούρων αυξάνεται κατά 5 μονάδες.
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Αρσένη Α. Εξετάσεις ούρων στην εργαστηριακή διαγνωστική. Εκδόσεις Ζήτα, 2003.
- Ιωαννίδης Ι. Κλινική Χημεία Ι: Ανάλυση Ούρων: Θεωρία. Εκδόσεις Γιαχούδη. Θεσσαλονίκη, 2004.
- Ιωαννίδης Ι. Κλινική Χημεία Ι: Ανάλυση Ούρων: Εργαστήριο. Εκδόσεις Γιαχούδη. Θεσσαλονίκη, 2002.
- Πισπίνη Ε. Εργαστηριακά Μαθήματα Κλινικής Χημείας Ι. ΤΕΙ Αθηνών 1997.
- Καρκαλούσος Π. Συλλογή ούρων, φυσικές και χημικές μέθοδοι ανάλυσης των ούρων. ΤΕΙ Αθηνών 2009.