Ελευθέρι Θεσπρωτίας

Ελευθέρι Θεσπρωτίας
Ελευθέρι Θεσπρωτίας 39°18′52″N 20°25′42″E
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Ηπείρου
Δήμος	Ηγουμενίτσας
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Ηγουμενίτσας
Γεωγραφική υπαγωγή	Ήπειρος
Ίδρυση	1617 (νέος οικισμός)
• Δήμαρχος	Δημήτριος Λιοπιάρης (κοινοτάρχης)
Υψόμετρο	185 μ.
Πληθυσμός	199 (2021)
Ταχ. κωδ.	46030
Σημειώσεις Παλαιά ονομασία χωριού: Σενίτσα

Πανοραμική άποψη του χωριού

Το Ελευθέρι, επίσης γνωστό ως Ελευθέριο, είναι ένα μικρό, ορεινό χωριό στον Νομό Θεσπρωτίας, στην άλλοτε επαρχία Μαργαριτίου.

Διοικητικά και πληθυσμιακά στοιχεία

Σύμφωνα με την τελευταία διοικητική διαίρεση (Σχέδιο Καλλικράτης) αποτελεί τοπική κοινότητα, της δημοτικής ενότητας του Μαργαριτίου, (πρώην Δήμος Μαργαριτίου). Ο πληθυσμός του το 2021 αριθμούσε 199 κατοίκους.

Το Ελευθέρι μαζί με το Πυργί αποτελούσαν μέχρι το τέλος του 1998 την κοινότητα Ελευθερίου.

Ιστορικό - Από την Παλιοσενίτσα στο Ελευθέρι

Η Παλιοσενίτσα και η μετεγκατάσταση των κατοίκων στο νέο οικισμό

Το 1617 μ.Χ. μετά την καταστροφή της Παλιοσενίτσας, όπου σωζεται ο Ιερός Ναός της Ζωοδόχου Πηγής (κτισμένος περί το 1200 μ.Χ.), οι κάτοικοι μετεγκαταστάθηκαν στην Σενίτσα, η οποία το 1930 μετονομάστηκε σε Ελευθέρι.

Ο τοπικός ιστορικός Σπύρος Μουσελίμης αναφέρει για την Παλιοσενίτσα: "Στο βουνό που στέκεται τοίχος από τη μεριά της θάλασσας και προφυλάει τον Mαργαριτιώτικο κάμπο από τους Λιβυκούς ανέμους προβάλλουν κατουρανίς δυο κορυφές. Η νοτιότερη πάνω από το χωριό Λιβαδάρi φέρει το όνομα Πεζόβολος και η άλλη  βορειότερα Κρανιά. Η ανατολική πλευρά της Κρανιάς όπως κατέρχεται προς τον κάμπο σχηματίζει πολλούς κακοτράχαλους λόφους, ανάμεσα των οποίων ροβολούν βαθιές λακκιές και λαγκαδιές ..."

Κοινότητα Ελευθερίου

Ενώ για τον οικισμό και τη μετεγκαστάσταση των κατοίκων σημειώνει: "Σ, ένα σφηνολίθαρο λόφο των πλαγιών της Κρανιάς, στο τσουμπάρι (Λέδε), σώζονται τοίχοι παλιών ξηρότοιχων σπιτιών, πεζουλωμένες  αυλές και στάβλοι. Είναι της Παλιάς Σενίτσας. Οι αγέρωχοι και υπερήφανοι  κάτοικοι μη αντέχοντας τη σκλαβιά εγκατέλειψαν το χωριό και  έφυγαν σε μακρινούς τόπους, στη Ρούμελη, την Πελοπόννησο,  τα Ιόνια νησιά, ακόμα και στην Αίγυπτο βρίσκονται εγκατεστημένοι. Όσοι απόμειναν, κατέβηκαν στο ρίζωμα του βουνού κοντά στις δυό βρύσες."

Χρόνοι της Ελληνικής Επανάστασης

Στίς 9 του Μάη 1822 δολοφονούν τον Δήμο Γκίνη, πρόεδρο του χωριού ενώ κοιμόταν στη στάνη κοντά στα πρόβατα του. Οι συγγενείς  του δολοφονημένου διαμαρτυρήθηκαν για το φόνο του  Δήμο Γκίνη στον Αργύρ Μπέη στο Μαργαρίτι. Η διαμαρτυρία  δεν έφερε αποτέλεσμα>>.

<< 1822 μάης μη...9 όταν εσκοτώθηκε ο Δήμος μας, επήγαμαν στου Αργέρ Μπέη και έρθαμαν το βράδυ καιρό προ έξη μερών του Χριστόφορου. Την ημέρα του Χριστόφορου τον εθάψαμαν το Δήμο  οπ, εσκοτώθηκε στα πρόβατα του. Οι άλλοι οι σύντροφοι του επετάχτηκαν και καθώς εκοιμόταν τον επήραν τα μολύβια στο πιλεβρό στην παλάσκα και του εβγήκε πέρα...>>.

Ιταλική κατοχή- Β' Παγκόσμιος Πόλεμος

Κατά τη διάρκεια της Ιταλικής κατοχής το χωριό γνώρισε την αγριότητα μέσα από καταστροφές και λεηλασίες από τις δυνάμεις του κατακτητή αλλά και των συνεργατών του ( Τσάμηδες ). Κάτοικοι του χωριού συμμετείχαν ενεργά στην Εθνική Αντίσταση και τον ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα.

Το καλοκαίρι του 1942 Ιταλικό απόσπαμα πλαισιωμένο από οπλισμένους μουσουλμάνους Τσιάμηδες των περιοχών Φιλιατών, Παραμυθιάς, Ηγουμενίτσας και Μαργαριτίου πηγαίνουν στο Ελευθέρι και μαζεύουν όλους τους άρρενες κατοίκους στο Δημοτικό Σχολείο του χωριού και με συνεργό κάποιον ντόπιο "Εφιάλτη" απαιτούν να τους παραδώσουν τα όπλα που είχαν οι Σενιτσιώτες.  Στην απάντηση των Σενιτσιωτών ότι " δεν έχουμε όπλα και ασχολούμαστε μόνο με τα κοπάδια μας και τα ελάχιστα χωράφια για να επιβιώσουμε", πετάχτηκε ο ντόπιος αυτός προδότης και τους φώναζε στα Ελληνικά: <<Παραδώστε τα όπλα, παραδώστε τα όπλα>>, με μίσος και κακεντρέχια προς τους συγχωριανούς του. Στην επιμονή των κατοίκων ότι δεν έχουν όπλα, οι Ιταλοί με τους ντόπιους μουσουλμάνους και τον προδότη του Χωριού μετά από υπόδειξη του τελευταίου συνέλαβαν τους κάτωθι Σενιτσιώτες Πατριώτες : Δημήτριος Χήρας, Ηλίας Κυριάκης, Πάσχος Κίτσος, Θωμάς Κίτσος,Θωμάς Σιάνος, Σπύρος Σιάνος και Χρήστος Βασιλείου. Όλους αυτούς τους μετέφεραν στο Μεσολόγγι, εκτός του Δημητρίου Χήρα που αφέθηκε ελεύθερος λόγο ηλικίας (ήταν γέροντας), στο Ιταλικό στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου που είχαν ιδρύσει εκεί για αυτό το σκοπό. Στο στρατόπεδο αυτό που ήταν γνωστό για την σκληρή μεταχείριση των αιχμαλώτων, πέθαναν δυο από τους Σενιτσιώτες αιχμαλώτους πολέμου, οι Ηλίας Κυριάκης και Πάσχος Κίτσος. Οι υπόλοιποι κρατήθηκαν στο στρατόπεδο αυτό και υπέστησαν απίστευτες κακουχίες και βασανιστήρια μέχρι την απελευθέρωση όπου επέστρεψαν στο Ελευθέρι.

Το Ηρώο του χωριού

Από ότι βλέπουμε στο Ηρώο, τα θύματα στο Ελευθέρι κατά την περίοδο της τρισυπόστατης κατοχής και του εμφυλίου πολέμου, ήταν:

Ηρώο Ελευθερίου

• Γεώργιος Ντάσης
• Ηλίας Κυριάκης
• Αναστάσιος Βάσιος
• Αθανάσιος Θάνος
• Θεόδωρος Μήτρος
• Ευάγγελος Νάσκας
• Σπυρίδων Λιοπιάρης
• Κυριάκης Κυριάκης.

Εκκλησίες

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Αθανασίου

Εκκλησιαστικά υπάγεται στη Μητρόπολη Παραμυθίας, Φιλιατών, Γηρομερίου και Πάργας. Η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον Άγιο Αθανάσιο (χτίστηκε το 1550 με 1600 είτε μετά το 1779, με προτροπή του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Το παραδοσιακό πανηγύρι του χωριού πραγματοποιείται στις 25 και 26 Ιουλίου, όποτε και γιορτάζει η Αγία Παρασκευή. Το χωριό βέβαια, διαθέτει και άλλα εξωκλήσια και ναούς:

• Αγία Παρασκευή (χτίστηκε γύρω στο 1800 μ.Χ.)
• Ζωοδόχος Πηγή (παλιοσενίτσα) (χτισμένη περί το 1200 μ.Χ.)
• Άγιος Δημήτριος (ιδιωτική, της οικογένειας "Τσοβίλη")
• Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (ιδιωτική, με δαπάνη του Ευάγγελου Θάνου)
• Παναγία των Βλαχερνών (Βλαχέρνα) (Χτίστηκε γύρω στο 1900 μ.Χ.)
• Άγιος Ματθαίος (κοιμητηριακός)

Το όνομα "Ελευθέριον"

Το όνομα του χωριού απηχεί την ιστορία του. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η πληθώρα των χωριών της Θεσπρωτίας και δη της περιοχής του Μαργαριτίου είχαν υποδουλωθεί στις Οθωμανικές δυνάμεις. Το Ελευθέρι όμως, κατάφερε να εμποδίσει την εποίκηση του χωριού από τους Τούρκους , εξ ου και παρέμεινε ελεύθερο και αδούλωτο.

Οι οικογένειες του Ελευθερίου κατά το 1900

1) Γκίνης (Γκιναίοι)

  2) Πιέτρης (Λίτσιος Λιτσαίοι)

  3) Νάσκας (Νασκαίοι)

  4) Σιάνος (Σιαναίοι)

  5) Νάστας (Νασταίοι)

  6) Δούκας (Nτουκαίοι)

  7) Μήτρος (Mητραίοι)

  8) Σκόρδος (Σκορδαίοι)

  9) Θανάκος (Θανάκηδες)

10) Τζήμας (Κανάσης)

11) Λύκας (Λυκαίοι προερχόμενοι απο την Δράγανη, νυν Αμπελιά)

12) Κυριάκης (Κυριακαίοι )

13) Σταμάτης, (Σταματαίοι)

14) Θάνος (Θαναίοι)

15) Σεφέρης (Μήτσης)

16) Βασιλείου

17) Χριστοδούλου

18) Χήρας

19) Λιοπιάρης (Νάσης)

20) Μπέλλος (Μπελαίοι)

21) Παπαδόπουλος

22) Κίτσος

23) Μπάκας (Μπακαίοι)

24) Ντάσσης (Nτασαίοι)

25) Ζάχος (Zαχαίοι)

26) Μπόμπης (Mπομπαίοι)

27) Αηδόνης (Αηδοναίοι)

28) Τσοβίλης (Τσοβιλαίοι, προερχόμενοι απο το Μπελεσιάτι Παραμυθιάς)

29) Μπαικούσης (από Καλαρρύτες)

30) Τζανής

31) Μουσελίμης Αηδόνης (από το Πόποβο)

32) Βάσσιος  Αναστάσιος

33) Ρίζος (Γιάννο-Ρίζος)

34) Θεόδωρος Γιώργας (Τσιολή-Ζώης)

35) Νάκης

Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός στο Ελευθέρι

Η πέτρα του Πατροκοσμά

Ο μεγάλος δάσκαλος του γένους και Εθναπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός , κατά την τελευταία του περιοδεία στην Ήπειρο (1779) , πέρασε από το Ελευθέρι στις 29 Ιουλίου 1779. Είχε ήδη περάσει μια φορά κατα το 1776. Ξαπόστασε στην τοποθεσία που σήμερα βρίσκεται ο ομώνυμος ναός του και στη συνέχεια δίδαξε στο χωριό, κάτω από το ναό του Αγίου Αθανασίου. Όρισε σχολική και εκκλησιαστική επιτροπή και συνέστησε να κτιστεί ο σημερινός Ιερός Ναός του Αγίου Αθανασίου και το Δημοτικό Σχολείο που σώζεται μέχρι σήμερα και λειτούργησε σαν κρυφό σχολειό. Ανάμεσα στις επιστολές του, διασώζεται και εκείνη προς τους κατοίκους της Σενίτσης ( παλιό όνομα του χωριού). Στη συνέχεια κατευθύνθηκε στον Ιερό Ναό του Προφήτη Ηλία στο Λιβαδάρι, όπου και κήρυξε, όπως σημειώνει ο Σπύρος Μουσελίμης: "Ο Πάτερ Κοσμάς που τους επισκέφτηκε το 1779 τους συγκέντρωσε και τους μίλησε στόν Αη Λίά του Λιβαδαρίου."

Το Δημοτικό Σχολείο Ελευθερίου

Πρωτοκτίστηκε το 1779 με την παρότρυνση και συμβολή του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Ήταν λιθόκτιστο, δυόροφο. Αρχικά, ο επάνω όροφος χρησίμευε για αίθουσα Σχολείου, και το ισόγειο ως καφενείο για έσοδα της Εκκλησίας. Αργότερα έγινε το ισόγειο αίθουσα Σχολείου, και ο επάνω όροφος. γραφείο του Δασκάλου. Το 1932 έγινε επέκταση του Σχολείου με δύο άλλες ισόγειες μεγάλες αίθουσες διδασκαλίας. Σημειώνεται ότι, από το αρχικό κτίσμα σώζονται σήμερα μόνο τα θεμέλια του Σχολείου (που δεν φαίνονται), και τμήμα της λιθόκτιστης σκάλας που ανέβαινε για το γραφείο του δασκάλου (το οποίο δεν υπάρχει πια).

Σύλλογοι

Στο Ελευθέρι δραστηριοποιούνται δύο σύλλογοι:

• Ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος Ελευθερίου, που αποσκοπεί στη σύσφιξη των σχέσεων των αποδήμων με το χωριό μέσα από εκδηλώσεις και δράσεις, αλλά και την ανάδειξη του τόπου.
• Ο Σύλλογος Γυναικών Ελευθερίου "ΣΕΛΙΜΜΕΣ", που απαρτίζεται από γυναίκες του χωριού και ασχολείται με την παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων και τη διοργάνωση διαφόρων δράσεων και εκδηλώσεων.

Πυρσός Ελευθερίου

Ήταν η ποδοσφαιρική ομάδα του Ελευθερίου, που διέγραψε μια σημαντική πορεία στο χώρο του αθλητισμού.

Βρύσες

Το χωριό διαθέτει δύο πηγές ( με πολλαπλούς κρουνούς). Το νερό της μιας (Πυργίου) είναι πόσιμο, ενώ της άλλης (Ελευθερίου) δεν είναι πλέον πόσιμο.

Φωτογραφικό υλικό

Μπορείτε να δείτε ακόμα περισσότερες φωτογραφίες του χωριού κάνοντας κλικ εδώ.