Ελεύθερο Ιωαννίνων
Συντεταγμένες: 40°03′23.48″N 20°51′18.59″E / 40.0565222°N 20.8551639°E
- Για οικισμό στην Ελλάδα με το ίδιο όνομα δείτε το λήμμα: Ελεύθερο Γρεβενών
| Ελεύθερο | |
|---|---|
 | |
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Περιφέρεια | Ηπείρου |
| Περιφερειακή Ενότητα | Ιωαννίνων |
| Δήμος | Κόνιτσας |
| Δημοτική Ενότητα | Κόνιτσας |
| Γεωγραφία | |
| Υψόμετρο | 875 |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 70 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Παλαιά ονομασία | Γκρισπάνη |
| Ταχ. κώδικας | 441 00 |
| Τηλ. κωδικός | 26550 |
Το Ελεύθερο (πρώην Γκρισπάνη[1][2] και Γκριζμπάνι[3]) είναι ορεινό χωριό του δήμου Κόνιτσας στον νομό Ιωαννίνων της Ηπείρου. Κτισμένο σε υψόμετρο 874 μέτρων[4] συμπεριλαμβάνεται στην ιστορική περιοχή των Μαστοροχωρίων[5]. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο πληθυσμός του ανέρχεται στους 75 κατοίκους[6][7].
Τοποθεσία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το Ελεύθερο βρίσκεται στις νοτιοδυτικές πλαγιές της κορυφής Κλέφτης του Σμόλικα, βόρεια του Αώου ποταμού, στα βορειοδυτικά όρια του Εθνικού Δρυμού Βίκου - Αώου. Είναι κτισμένο σε τοποθεσία με πολλά τρεχούμενα νερά και μέσα από αυτό περνάει ο χείμαρρος Περδικαδίσιος που καταλήγει στον Αώο. Έχει θέα τις δασωμένες πλαγιές του όρους Τραπεζίτσα[8]. Το Ελεύθερο απέχει 82,5 χλμ. βόρεια από τα Ιωάννινα και 19 χλμ. δυτικά από την Κόνιτσα.
Ονομασία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η παλιά ονομασία του χωριού ήταν Γκρισπάνη και υπό αυτήν αναφέρεται το 1919 στο ΦΕΚ 184Α-19/08/1919 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης κοινότητας[1]. Σχετικά με την προέλευσή της, έχει υποστηριχτεί πως αυτή είναι σλαβική ή ελληνοτουρκική[9]. Ο οικισμός μετονομάστηκε σε Ελεύθερο το 1927[1].
Ιστορικά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ιστορικά το Ελεύθερο ανήκει στα Μαστοροχώρια[5][10]. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το χωριό δημιουργήθηκε κατά τα μέσα του 16ου αιώνα, έχοντας ως πυρήνα άτομα που είχαν εγκατασταθεί στην ευρύτερη περιοχή, προερχόμενα από ένα ομώνυμο κατεστραμμένο χωριό που βρισκόταν κοντά στην Πλακωτή Θεσπρωτίας[11]. Οι κάτοικοι του Ελεύθερου διετέλεσαν καθ' όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας κολίγοι Αλβανών μουσουλμάνων μπέηδεων. Το χωριό αποδεσμεύτηκε τυπικά από το συγκεκριμένο νομικό καθεστώς το 1927, με σχετικό νόμο του ελληνικού κράτους που αφορούσε απαλλοτριώσεις[11]. Σύμφωνα με την οθωμανική απογραφή του 1895, το Ελεύθερο διέθετε 493 κατοίκους (232 άνδρες και 261 γυναίκες) κατανεμημένους σε 136 φορολογικούς χανέδες[2]. Απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό Στρατό κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων και σύμφωνα με την πρώτη ελληνική απογραφή που διενεργήθηκε το 1913 στα νέα εδάφη του κράτους είχε 475 κατοίκους[12]. Το 1943 το χωριό πυρπολήθηκε από τις γερμανικές δυνάμεις Κατοχής[13].
Σημεία ενδιαφέροντος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Χαρακτηριστικό του είναι οι πολλές εκκλησίες και ξωκλήσια καθώς και οι νερόμυλοι που υπάρχουν μέσα και γύρω από αυτό. Αξιοθέατα της περιοχής θεωρούνται ο καταρράκτης που βρίσκεται στην είσοδο του χωριού από Κόνιτσα με ύψος 35 μέτρα, τα ερείπια αρχαίου κάστρου στη τοποθεσία "Παλαιόκαστρο" και η Δρακόλιμνη του Σμόλικα σε υψόμετρο 2.200 μέτρων.
Διοικητικά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Κατά την ύστερη περίοδο της Τουρκοκρατίας, το χωριό ανήκε στον καζά Κόνιτσας. Μετά την ενσωμάτωσή του στο ελληνικό κράτος διετέλεσε έδρα κοινότητας της επαρχίας Κόνιτσας[14]. Από το 1997 ανήκει στον δήμο Κόνιτσας, ενώ σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης, αποτελεί τη τοπική κοινότητα Ελευθέρου που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Κόνιτσας του ομώνυμου δήμου[7].
Απογραφές πληθυσμού
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]| Απογραφή | 1895 | 1928 | 1940 | 1951 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Πληθυσμός | 493[2] | 351[14] | 392[14] | 278[15] | 310[15] | 170[16] | 187[16] | 182[16] | 135[17] | 75[7] |
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών». ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2019.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Μιχάλης Κοκολάκης, "Η τουρκική στατιστική της Ηπείρου στο Σαλναμέ του 1895" στο Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, Δημήτρης Δημητρόπουλος, Μιχάλης Κοκολάκης και Ευδοκία Ολυμπίτου (επιμ.), Πληθυσμοί και οικισμοί του ελληνικού χώρου. Ιστορικά μελετήματα, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών/Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 2003, σελ. 272.
- ↑ Δημήτριος Γεωργίου Μπόγδος, Το χωριό «Ελεύθερο». Επαρχία Κόνιτσας, Νομός Ιωαννίνων, Αθήνα 2000, σελ. 15.
- ↑ Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 122, τομ.11.
- ↑ 5,0 5,1 «Μαστοροχώρια». pyrsogianni.gr. Ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2018.
- ↑ «Τα επίσημα στοιχεία της απογραφής πληθυσμού 2011 για το Δήμο Κόνιτσας». e-konitsa.gr. Κόνιτσα Ιωαννίνων. 16 Ιανουαρίου 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 2021.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού Αρχειοθετήθηκε 2017-11-24 στο Wayback Machine.», σελ. 10573 (σελ. 99 του pdf)
- ↑ house, Wapp-development. «Η επίσημη ιστοσελίδα του Δήμου Κόνιτσας». www.konitsa.gr. Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2019.
- ↑ «Ιστορία». eleftherokonitsas.gr. Ελεύθερο Κόνιτσας. Ανακτήθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 2021.
- ↑ Ρέα Κακαμπούρα, Ανάμεσα στο αστικό κέντρο και τις τοπικές κοινωνίες. Οι σύλλογοι της επαρχίας Κόνιτσας στην Αθήνα, ΕΚΠΑ-Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα 1998, σελ. 83.
- ↑ 11,0 11,1 Μπόγδος, 2000, σελ. 17.
- ↑ Βασίλειον της Ελλάδος. Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, Απαρίθμησις των κατοίκων των νέων επαρχιών της Ελλάδος του έτους 1913, Εν Αθήναις, 1915, σελ. 63.
- ↑ Μπόγδος, 2000, σελ. 29.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Μιχαήλ Σταματελάτος, Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου, Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδας, ΤΑ ΝΕΑ, 2012, Α΄ τόμος, σελ. 215.
- ↑ 15,0 15,1 Γενική Παγκόσμιος Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος-Λαρούς, Επιστημονική Εταιρεία των Ελληνικών Γραμμάτων Πάπυρος, Αθήναι 1964, τόμος 6ος, σελ. 221.
- ↑ 16,0 16,1 16,2 Κακαμπούρα, 1998, σελ. 103.
- ↑ «Απογραφές 1991 και 2001». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιουνίου 2006. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2006.