Ενετικά τείχη Ηρακλείου

Ενετικά τείχη Ηρακλείου
Είδος	τείχη της πόλης και οχυρωματικό τείχος
Αρχιτεκτονική	αναγεννησιακή αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες	35°19′58″N 25°7′50″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Ηρακλείου
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	1462
Χρηματοδότης	Βενετική Δημοκρατία
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Απεικόνιση των τειχών από τον Μάρκο Βοσίνι (1651)

Τα Ενετικά τείχη Ηρακλείου αποτελούν μεγάλου μεγέθους οχυρωματικό έργο στην κρητική πόλη του Χάνδακα, για την κατασκευή του οποίου εργάστηκαν πολλοί μηχανικοί και τεχνίτες και δαπανήθηκαν υπέρογκα ποσά. Τα τείχη άρχισαν να κατασκευάζονται το 1462 και ουσιαστικά ολοκληρώθηκαν το 1669, με την κατάληψη του Χάνδακα από τους Οθωμανούς. Τα αρχικά σχέδια των ενετικών τειχών ήταν του Τζάνο ντα Κομποφρεγκόζο, ενώ στη συνέχεια τροποποιήθηκαν από τον Μικέλε Σανμικέλι και η τελική χάραξη είναι έργο του Τζούλιο Σαβορνιάν.

Τα τείχη έχουν περίγραμμα που προσομοιάζει ένα ισοσκελές τρίγωνο, με τη βορινή πλευρά να είναι παραθαλάσσια και να αποτελεί τη βάση του τριγώνου και τον προμαχώνα Μαρτινέγκο, στο νότιο άκρο να αποτελεί την κορυφή του τριγώνου. Η παραθαλάσσια πλευρά των τειχών και έχει μήκος περίπου 2,7 χλμ. Το συνολικό μήκος των τειχών είναι περίπου 7 χλμ. Στις χερσαίες πλευρές του υπάρχουν επτά προμαχώνες, ο μεγαλύτερος στην κορυφή του τριγωνικού περιβόλου είναι ο προμαχώνας του Μαρτινέγκο. Το τείχος διέθετε τις εξής πύλες, τις Σαμπιονάρα, του Αγίου Γεωργίου, Ιησού, Μαρτινένγκο, Βηθλεέμ, Παντοκράτορα, Αγίου Ανδρέα, Δερματά και του Λιμανιού ή Μώλου.

To προμαχωνικό σύστημα των ενετικών τειχών

Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα

Όταν ανακαλύφθηκε η πυρίτιδα, ξεκίνησε η χρήση κανονιών κατά τη διάρκεια της πολιορκίας πόλεων. Τα υπάρχοντα οχυρωματικά έργα δεν επαρκούσαν πλέον και αυτό οδήγησε στην κατάλληλη διαφοροποίηση των οχυρώσεων των πόλεων. Ο νέος τρόπος οχύρωσης που επινοήθηκε ονομάστηκε "προμαχωνικό σύστημα". Στην περίπτωση του Χάνδακα, ήδη απο τον "Αύγουστο του 1462 οι πολίτες ζήτησαν απο τη Βενετική Γερουσία να εγκρίνει την οχύρωση των προαστίων για προστασία..." μια και "ο μεσαιωνικός οχυρός περίβολος" ήταν "ανίκανος και ακατάλληλος στις νέες απαιτήσεις...". Έτσι δημιουργήθηκαν οι παρακάτω προμαχώνες:

• Προμαχώνας Σαμπιονάρα
• Προμαχώνας Βιτούρι
• Προμαχώνας Ιησού
• Προμαχώνας Μαρτινέγκο
• Προμαχώνας Βηθλεέμ
• Προμαχώνας Παντοκράτορα
• Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα

Σύγχρονη χρήση ενετικών τειχών Ηρακλείου

Σήμερα τα ενετικά τείχη Ηρακλείου είναι επισκέψιμα σε διάφορα σημεία τους καθώς και χρησιμοποιούνται για σειρά εκδηλώσεων και δράσεων. Συγκεκριμένα, επισκέψιμα σημεία, χώροι εκδηλώσεων και σχετικές πολιτιστικές δράσεις περιλαμβάνουν τα παρακάτω:

• Ο τάφος του Νίκου Καζαντζάκη βρίσκεται στον προμαχώνα Μαρτινένγκο πάνω στα ενετικά τείχη. Ο τάφος του μεγάλου ηρακλειώτη λογοτέχνη Νίκου Καζαντζάκη (1883-1957) είναι λιτός, πέτρινος και φέρει έναν ξύλινο σταυρό και την διάσημη επιγραφή που ο ίδιος ζήτησε να χαραχτεί: «Δεν ελπίζω τίποτα. Δε φοβάμαι τίποτα. Είμαι λέφτερος.»

• Το Μικρό Κηποθέατρο Μάνος Χατζιδάκις.
• Η Όαση (ή κηποθέατρο Νίκος Καζαντζάκης) είναι το τμήμα εκείνο της τάφρου της νέας ενετικής οχυρώσεως που αντιστοιχεί στον Προμαχώνα Ιησού και αποτελεί έναν ανοικτό θεατρικό χώρο 1.200 περίπου θέσεων.
• Η Πύλη Παντοκράτορα.
• Η Αθέατη Πόλη είναι ένα φεστιβάλ που σκοπεύει μέσα από μια σειρά παρεμβάσεων και δράσεων να αναπτύξει τον δημόσιο διάλογο, να ευαισθητοποιήσει και να ενεργοποιήσει τους κατοίκους των περιοχών τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Το φεστιβάλ φιλοξενεί εκδηλώσεις και δράσεις συλλογικοτήτων, δημιουργικών ομάδων και ενεργών πολιτών, όπως ομιλίες, εικαστικές παρεμβάσεις, εκθέσεις, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, εργαστήρια κ.ά. Το 2015 η Αθέατη Πόλη είχε ως κεντρικό θέμα και χώρο διεξαγωγής των εκδηλώσεών της τα ενετικά τείχη Ηρακλείου.
• Χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων.
• Βοτανικός Κήπος.
• Γήπεδο Εργοτέλη.