Μετάβαση στο περιεχόμενο

Εξημέρωση

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Πρόβατο και σκύλος ήταν ανάμεσα στα πρώτα ζώα που εξημερώθηκαν από τον άνθρωπο

Εξημέρωση ονομάζεται η διαδικασία κατά την οποία ένας πληθυσμός ζώων ή φυτών, μέσα από μια διαδικασία επιλογής, προσαρμόζεται στον ανθρώπινο έλεγχο.

Ιστορία της εξημέρωσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η εξημέρωση των ζώων αρχικά συνδέθηκε με τη βελτίωση του τρόπου διαβίωσης του ανθρώπου[1] και κυρίως για διατροφικούς λόγους μετα την εποχή των παγετώνων[2]. Κατά τη νεολιθική εποχή άρχισε η ανθρωπογενής παραγωγή τροφίμων και η εξημέρωση που εμφανίστηκε τότε[2] εξυπηρετούσε αυτό το γεγονός, η εξημέρωση άρχιζε την εποχή του ανθρώπου του Κρο Μανιόν. Το είδος των ζώων που εξημερώνονταν και χρησιμοποιούνταν εξαρτιόταν από το φυσικό περιβάλλον. Τα εξημερωμένα ζώα διαδίδονταν σε άλλα μέρη του κόσμου με τη μετακίνηση των πληθυσμών.

Το πρώτο ζώο που εξημερώθηκε είναι ο λύκος πριν τη νεολιθική εποχή[2][3] στο 12000 προ Χριστού στη Μέση Ανατολή[2], ο οποίος εξελίχθηκε στο είδος του σκύλου με διαφορετική συμπεριφορά και φαινότυπο. Ωστόσο, ο σκύλος έχει διατηρήσει μερικά ένστικτα του λύκου. Φαίνεται πώς οι σκύλοι χρησιμοποιούνταν στο κυνήγι, όπως και σήμερα, με τη διαφορά ότι το κυνήγι στην προϊστορία ήταν βιοποριστικής σημασίας.

Το πρόβατο εξημερώθηκε στο Ιράν και στη βόρεια Ινδία πριν από περίπου 5.000 χρόνια. Προήλθε από είδη αγριοπροβάτων, πιθανόν από διασταυρώσεις μεταξύ απογόνων του ουριάλ και του μουφλόν. Σε αυτήν την εξέλιξη συνέβαλαν και οι άνθρωποι, οι οποίοι έτρωγαν ορισμένα ζώα, αλλά κρατούσαν τα πιο δυνατά για την αναπαραγωγή. Σε αντίθεση με τους άγριους προγόνους του, το πρόβατο καλύπτεται από πλούσιο μαλλί[4].

Ο ούρος ή βους ο αρχέγονος ζούσε σε άγρια κοπάδια στην Ευρώπη, την δυτική Ασία και την βόρεια Αφρική. Οι άνθρωποι τον κυνηγούσαν από την Παλαιολιθική ήδη εποχή. Εξημερώθηκαν πολύ πριν από 4.000 χρόνια και αποτελούν τον πρόγονο όλων των κατοικίδιων βοδιών. Αρχικά εκτρέφονταν για το κρέας τους. Αργότερα, οι αγρότες έμαθαν να ελέγχουν την αναπαραγωγή των αγελάδων, ώστε να παράγουν σταθερά γάλα[4].

Ο αίγαγρος εξημερώθηκε στην Εγγύς Ανατολή. Οι επιστήμονες υπολογίζουν πως οι κατοικίδιες κατσίκες εμφανίστηκαν πριν από το 10.000 π.Χ., πράγμα που σημαίνει ότι την εποχή εκείνη οι άνθρωποι είχαν αρχίζει να ελέγχουν τις μετακινήσεις και την αναπαραγωγή των κατσικών που εξέτρεφαν. Τις χρησιμοποιούσαν για το γάλα, το δέρμα, το τρίχωμα και το κρέας τους[4].

Ο αγριόχοιρος, που με την αναθέρμανση του κλίματος αφθονούσε στα δάση, εξημερώθηκε στην Ευρώπη, την Ασία, την βόρεια Αφρική αλλά και την Ωκεανία, πριν από 10.000 χρόνια. Απόγονός του είναι το σημερινό γουρούνι, το οποίο μέχρι τον 18ο αιώνα παρέμεινε μαύρο και τριχωτό. Τότε, στην Ευρώπη, επέλεξαν όλα τα γουρούνια που είχαν αλμπινισμό, κάποιο πρόβλημα με το χρωματισμό του δέρματός τους, και έτσι τα γουρουνάκια έγιναν ροζ και άτριχα[4].

Ο τάρανδος υπήρξε πιθανώς ένα από τα πρώτα φυτοφάγα που τέθηκαν υπό ανθρώπινο έλεγχο[5] και το μοναδικό είδος της οικογένειας των ελαφιδών, κυρίως λόγω του αγελαίου και μη εδαφικού χαρακτήρα του[6]. Αρχαιολογικές ενδείξεις μαρτυρούν πως κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο οι κάτοικοι της βόρειας Ευρώπης εξαρτώνταν από τους ταράνδους[7], ωστόσο παραμένει αβέβαιη η ακριβής περίοδος εξημέρωσής τους[6].

Η εξημέρωση της γάτας, με καταγωγή από την αφρικανική ή ευρωπαϊκή αγριόγατα, τοποθετείται χρονικά το 4000 ΠΚΕ, στο γεωγραφικό χώρο της Αιγύπτου ή ενδεχομένως αιώνες νωρίτερα στην Περσία[8]. Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν για την προστασία σιταποθηκών από τρωκτικά. Αργότερα εξημερώθηκαν και τα άλογα[1] για μεταφορές και ως πηγή τροφής και τα γαϊδούρια[2]. Ύστερα τα άλογα χρησιμοποιήθηκαν και για πολεμικούς σκοπούς.

Τα άλογα εξημερώθηκαν κυρίως κατά την εποχή του Χαλκού στη νότια της Ρωσίας περιοχή και κυρίως στον πολιτισμό Σρεντίστογκ της Ουκρανίας[1], ενώ τα βοειδή και τα αιγοπρόβατα στη Μεσοποταμία[1]. Η εξημέρωση του αλόγου συνοδεύτηκε από την ανάπτυξη της ιππασίας, των μεταφορών και του εμπορίου, αποτελώντας σημαντική καινοτομία στις χερσαίες μεταφορές, πριν τον τροχό[1].

Τα περιστέρια εξημερώθηκαν για μεταφορά μηνυμάτων και άλλα πουλιά.

Η εξημέρωση ίσως άρχισε για χρηστικούς λόγους, αλλά εξελίχθηκε και πλέον οι άνθρωποι δένονται συναισθηματικά με τα εξημερωμένα ζώα, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις που εξημερωμένα ζώα γίνονται κατοικίδια χωρίς να υπάρχει χρηστική αξία.

Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η εξημέρωση της όρκας Γουίλι η οποία μετά την εξημέρωσή της δεν έφυγε στον ωκεανό, όταν την ελευθέρωσαν.

Αναφορές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Μαυρίδης, Θεοφάνης. «Η εξημέρωση του αλόγου και η παρουσία του στην Προϊστορική περίοδο του Αιγαίου» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (pdf) στις 17 Ιουλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 2010. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Pascal PICQ (κωδικό όνομα). «Η εξημέρωση με τον Cro-Magnon». Centre d'information des Vinades (παράρτημα στα ελληνικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Νοεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2010. 
  3. ↑ Γιαννίκας, Γιάννης (24 Φεβρουαρίου 2010). «Η εξημέρωση του σκύλου». ΑΛΦΑ ΩΜΕΓΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 2010. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Κωνσταντίνου, Τατιάνα (2008). Η εγκυκλοπαίδεια για τους Δεινόσαυρους και την Προϊστορία. Ελλάδα: Κώστας Γιαννίκος. σελ. σ. 155. ISBN 978-960-441-986-9. 
  5. ↑ Roots, 11
  6. ↑ 6,0 6,1 Clutton-Brock, 164
  7. ↑ Ingold, Tim. Hunters, Pastoralists and Ranchers: Reindeer Economies and their Transformations, Cambridge University Press, 1980, σ. 125
  8. ↑ Roots, 13

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Roots, Clive. Domestication, Greenwood Press, 2007
  • Clutton-Brock, Juliet. A natural history of domesticated mammals, Cambridge University Press, 1999

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Εξημέρωση&oldid=10681346"