Επιχείρηση Kίτα
| Επιχείρηση Κίτα | |||
|---|---|---|---|
| Μέρος του Πολέμου του Ειρηνικού | |||
 Ιαπωνικό θωρηκτό της τάξης Ise, 1943 | |||
| Χρονολογία | 10 Φεβρουαρίου 1945 – 20 Φεβρουαρίου 1945 | ||
| Τόπος | Θάλασσα μεταξύ Σιγκαπούρης και Ιαπωνίας | ||
| Αποτέλεσμα | Ιαπωνική νίκη | ||
| Αντιμαχόμενοι | |||
| |||
| Ηγετικά πρόσωπα | |||
| |||
| Δυνάμεις | |||
| |||
| Απώλειες | |||
| |||
H επιχείρηση Κίτα διεξήχθη από το Αυτοκρατορικό Ιαπωνικό Ναυτικό (Imperial Japanese Navy - IJN) κατά τη διάρκεια του πολέμου του Ειρηνικού τον Φεβρουάριο του 1945. Σκοπός του ήταν να επιστρέψει δύο υβριδικά θωρηκτά αεροπλανοφόρα της τάξης Ise και τέσσερα πλοία συνοδείας, από την Σιγκαπούρη στην Ιαπωνία όπου είχαν ως έδρα μέχρι και τον Νοέμβριο του προηγούμενου έτους. Η κίνηση της Ιαπωνικής δύναμης εντοπίστηκε από τους Συμμάχους, αλλά όλες οι απόπειρες τους να της επιτεθούν με υποβρύχια και αεροσκάφη απέτυχαν. Παρ 'όλα αυτά, ως αποτέλεσμα των συνεχών μπλόκων των Συμμάχων στην Ιαπωνία, τα θωρηκτά αεροπλανοφόρα της τάξης Ise και η συνοδεία τους ήταν από τα τελευταία πολεμικά πλοία IJN που έφτασαν με ασφάλεια στην Ιαπωνία μέσω του Νοτιοδυτικού Ειρηνικού, πριν από το τέλος του πολέμου.
Πριν αναχωρήσουν από τη Σιγκαπούρη, τα Ιαπωνικά πλοία, τα οποία ορίστηκαν ως Δύναμη Ολοκλήρωσης, φορτώθηκαν με προμήθειες λαδιού και άλλων σημαντικών πρώτων υλών. Αυτό αποτελούσε μέρος μιας προσπάθειας να μεταφέρουν μεγάλες ποσότητες προμηθειών μέσα απο τον αποκλεισμό (μπλόκο) των Συμμάχων στην Ιαπωνία, προτού η χώρα αποκοπεί από την αυτοκρατορία της. Οι Σύμμαχοι είχαν μάθει για την σύνθεση και τους στόχους της Δύναμης Ολοκλήρωσης μέσω των πληροφοριών που αποκτήθηκαν από την αποκρυπτογράφηση ιαπωνικών ραδιοφωνικών σημάτων και ανέπτυξαν σχέδια για συντονισμένες επιθέσεις εναντίον τους με υποβρύχια και αεροσκάφοι της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ. Στο πλαίσιο αυτών των προετοιμασιών, 26 υποβρύχια τοποθετήθηκαν τελικά κατά μήκος της αναμενόμενης διαδρομής των Ιαπωνικών πλοίων.
Η δύνημη ολοκλήρωσης ξεκίνησε στις 10 Φεβρουαρίου του 1945 και εθεάθει να φεύγει απο το λιμάνι απο ένα υποβρύχιο του Βασιλικού Ναυτικού. Παρόλα αυτά οι προσπάθειες του υποβρυχίου και μερικών ακόμα υποβρυχίων του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ να επιτεθούν μεταξύ 11 και 14 Φεβρουαρίου ήταν ανεπιτυχείς. Πάνω απο 88 αεροσκάφοι προσπάθησαν να βομβαρδίσουν την Δύναμη Ολοκλήρωσης, αλλά δεν τα κατάφεραν λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων. Μία ακόμα επίθεση υποβρυχίου στις 16 Φεβρουαρίου δεν έβλαψε κανένα απο τα Ιαπωνικά πλοία. Ως αποτέλεσμα, η Δύναμη Ολοκλήρωσης έφτασε τον προορισμό της στο Κούρε της Ιαπωνίας στις 20 Φεβρουαρίου χωρίς καμία απώλεια. Παρ'όλη την επιτυχία, η Ιαπωνική Κυβέρνηση αναγκάστηκε να σταματήσει τις προσπάθειές της για μεταφορά πετρελαίου απο την Νοτιοανατολική Ασία στην Ιαπωνία τον Μάρτιο, εξαιτίας των μεγάλων απωλειών που προκαλούσαν τα υποβρύχια της Συμμαχίας στα πετρελαιοφόρα, και όλα τα πλοία της Δύναμης Ολοκλήρωσης βυθίστηκαν εντός Ιαπωνικών θαλάσσιων υδάτων πριν το τέλος του πολέμου.
Υπόβαθρο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το 1944, οι επιθέσεις των υποβρυχίων της Συμμαχίας σταμάτησαν επιτυχώς τις μεταφορές λαδιού και πετρελαίου απο την Νοτιοανατολική Ασία στην Ιαπωνία και μείωσαν σημαντικά τις μεταφορές και άλλων πρώτων υλών. Τα αποθέματα πετρελαίου της Ιαπωνίας σχεδών εξαντλήθηκαν. Τα υποβρύχια του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ βύθισαν πολλά πλοία της Ιαπωνίας το έτος 1944, συμπεριλαμβανομένων του θωρηκτού Kongō, επτά αεροπλανοφόρα και εννιά φρεγατών.[1] Αρχές του 1945, η Ιαπωνική Κυβέρνηση έθεσε πως όλες οι διαδρομές των νηοπομπών απο τον νότο σύντομα θα σταματούσαν, και προσπάθησε να μεταφέρει προμήθειες πετραλαίου χρησιμοποιώντας πετρελαιοφόρα χρησιμοποιώντας φορτηγα πλοία. Μερικά Ιαπωνικά αεροπλανοφόρα επίσης χρησιμοποιήθηκαν για να μεταφέρουν δεξαμενές λαδιού απο την Σιγκαπούρη προς την Ιαπωνία.[2]
11 Νοεμβρίου του 1944, τα δύο θωρηκτά υβριδικά αεροπλανοφόρα της τάξης Ise και Hyūga, υπο τις διαταγές του Υποναύαρχου Μάτσουντα Τσιάκι ξεκίνησαν απο την πατρίδα τους Ιαπωνία για τον Νοτιοδυτικό Ειρηνικό.[3][3] Αυτή η κίνηση έγινε ώστε να ενισχυθεί ο αριθμός των ήδη μαχώμενων Ιαπωνικών πλοίων αλλά και για να βρεθούν κοντά σε πηγή καυσίμων.[4] Κάθε θωρηκτό αεροπλανοφόρο ήταν φορτωμένο με 910 τόνους πυρομαχικών για τις μονάδες που υπερσπίζονταν την Μανίλα στις Φιλιππίνες.
Λόγω συνεχών επιθέσεων αεροσκαφών της Συμμαχίας στην Μανίλα, τα δυό θωρηκτά ξεφόρτωσαν τα εφόδια στα Νησιά Σπράτλυ στις 14 Νοεμβρίου. Οι Σύμμαχοι είχαν μάθει για την σύνθεση και τους στόχους της Δύναμης Ολοκλήρωσης μέσω των πληροφοριών που αποκτήθηκαν από την αποκρυπτογράφηση ιαπωνικών ραδιοφωνικών σημάτων. Τα υποβρύχια της Συμμαχίας πήραν εντολή να μην επιτεθούν στα δύο θωρηκτά ενω πήγαιναν προς Σιγκαπούρη.[5] Τα δύο πλοία επέστρεψαν στην Σιγκαπούρη 11 Νοεμβρίου του 1945. Ο στόλος των ΗΠΑ ανοίχτηκε στην Θάλασσα της νότιας Κίνας μεταξύ 10 και 20 Ιανουαρίου ψάχνοντας για τον Ιαπωνικό στόλο, αλλά δεν βρήκαν τα Ise και Hyūga.[6]
Προετοιμασίες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Αρχές Φεβρουαρίου του 1945, το Ise, και το Hyūga και μερικά μικρά συνοδευτικά πλοία έλαβαν εντολές να πλεύσουν προς την Ιαπωνία για αυτό που ονομάστηκε Επιχείρηση Kita. Στόχος αυτής της επιχείρησης ήταν να επιστραφούν πλοία της Ιαπωνίας απο τον Νοτιοδυτικό Ειρηνικό στην Ιαπωνία φορτωμένα με σημαντικά εφόδια.[7] Τα πλοία που επιλέχθηκαν να συνοδεύσουν τα θωρηκτα αεροπλανοφόρα ήταν η φρεγάτα Ōyodo και τα καταδρομικά Asashimo, Hatsushimo και Kasumi.[8] Η ομάδα των 2 θωρηκτών και των συνοδευτικών πλοίων ονομάστηκε Δύναμη Ολοκλήρωσης (Ιαπ. 完部隊 - Kan-butai).
Tα πλοία της Δύναμης Ολοκλήρωσης αναχώρησαν στις 6 Φεβρουαρίου και ξεκίνησαν να φορτώνουν στην Σιγκαπούρη την επόμενη μέρα. Κατά την παραμονή τους εκεί και τα 6 πλοία φορτώθηκαν με εφόδια.[9] Το Hyūga φορτώθηκε 4,944 βυτία καυσίμων αεροπλάνων αλλά και 326 βυτία απλής βενζίνης και 440 εργάτες. Το Ise φορτώθηκε με 5,200 βυτία καυσίμων αεροσκαφών και με 551 εργάτες. Η Ōyodo φορτώθηκε με 110 τόνους μπαρουτιού, 64 τόνους of βολφραμίου, 70 τόνους καυσίμων αεροσκαφών, 36 τόνους ψευδάργυρου και 18 τόνους υδράργυρου. Ακόμα 130 τόνοι μπαρουτιού μοιράστηκαν στα 3 καταδρομικά.[9]
Πληροφορίες απο την "Ultra" έδωσαν στην Συμμαχία λεπτομέρειες για τις κινήσεις της Δύναμης Ολοκλήρωσης.[10] Ο κυβερνήτης των υποβρυχίων της Συμμαχίας, ο Αντιναύαρχος James Fife, Jr, έθεσε σε προτεραιότητα το να σταματηθούν τα Ise και Hyūga απο το να φτάσουν την Ιαπωνία, και έβαλαν 15 υποβρύχια στην διαδρομή που γνώριζε πως θα ακολουθούσαν.[10]
Προς στιγμής, the ο 7ος στόλος των ΗΠΑ είχε θέσει 4 θωρηκτά σε νερά των Φιλιππίνων για να φυλάν τον κόλπο Lingayen στην Λουσόν απο τις επιθέσεις των Ιαπωνικών δυνάμεων.[11] Μία δυνατή εξτρατεία εναντίων των Ιαπωνικών ναυτικών δυνάμεων της Ιαπωνίας είχε σχεδιαστεί αλλά ακόμα δεν είχε ξεκινήσει.[12]
Ταξίδι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Δύναμη Ολοκλήρωσης ξεκίνησε το ταξίδι της το βράδυ της 10ης Φεβρουαρίου 1945. Η ώρα αναχώρησής της ορίστηκε έτσι λόγω των προβλέψεων των κακών καιρικών φαινομένων στον δρόμο για την Ιαπωνία.[14] Το Βρετανικό υποβρύχιο Tantalus είδε τα πλοία να φεύγουν και τελικά τους επιτέθηκε 11 Φεβρουαρίου, αλλά εκδιώχθηκε απο ένα Ιαπωνικί αεροσκάφος. Στην συνέχεια έστειλα σήμα στα κεντρικά προς ενημέρωση του Fiffe.[15] 4 θωρηκτά των ΗΠΑ βρίσκονταν στον κόλπο της Λουσόν. Τα πλοία έφυγαν απο τις Φιλιππινες στις 14 Φεβρουαρίου χωρίς να παίξουν κάποιον ρόλο στον εμποδισμό της Δύναμης Ολοκλήρωσης.[16][17]
12 Φεβρουαρίου υποβρύχια των ΗΠΑ ξανα επιχείρησαν επίθεση εναντίων της Δύναμης Ολοκλήρωσης αλλά ανεπιτυχώς. Περίπου στην 1:45 π.μ., δυνάμεις των ΗΠΑ εντώπυσαν την Δύναμη Ολοκλήρωσης 14 χλμ μακρυά. Μία ώρα αργότερα, το Αμερικανικό πλοίο Blackfin εντώπυσε στα ραντάρ του τα Ιαπωνικά πλοία 24 χιλιόμετρα μακρυά. Τις επόμενες 14 ώρες μία ομάδα υποβρυχίων απο τα βόρεια προσπάθησαν να φτάσουν τα Ιαπωνικά πλοία και να επιτεθούν αλλα δεν τα κατάφεραν να φτάσουν σε κατάλληλη απόσταση.[15]
Περισσότερα υποβρύχια προσπάθησαν να επιτεθούν την Δύναμη Ολοκλήρωσης στις 13 Φεβρουαρίου. Μία απο τις 3 βάρκες που συνόδευαν τα υποβρύχια ονόματι Bergall εντώπυσε τα Ιαπωνικά πλοία στις 12:30 πμ. Το υποβρύχιο ήταν βυθισμένο εκείνη την στιγμή και προσπάθησε να γυρίσει σε θέση επίθεσης, αλλά δεν μπόρεσε να πάει πιο κοντά στα πλοία απο περίπου 4,5 χλμ. Παρόλα αυτά έριξε έξι τορπίλες προς τα Ιαπωνικά πλοία, και όλες αστόχησαν. Το υποβρύχιο Blower προσπάθησε και αυτό με 5 τορπίλες να οδεύουν προς της Δύναμη Ολοκλήρωσης μα και αυτές αστόχησαν.[15] Τα υποβρύχια Bashaw και Flasher, υπο την εντολή του Υποναύαρχου Fife εντώπυσαν τα πλοία της Δύναμης Ολοκλήρωσης το απόγευμα της 13ης Φεβρουαρίου. Το Bashaw προσπάθησε να τους επιτεθεί μα ένα απο τα θωρηκτά το εντώπυσε και έστειλε αεροσκάφος να του επιτεθεί. Το Bashaw αναγκάστηκε να βυθιστεί όταν και το ίδιο το θωρηκτό άρχισε να πυροβολεί με το κεντρικό του κανόνι, και έτσι κανένα απο τα δυό υποβρύχια δεν κατάφερε να τους σταματήσει. Συγχρόνως τα άλλα υποβρύχια στην περιοχή προσπάθησαν να φτάσουν την Δύναμη Ολοκλήρωσης μα κανένα δεν τα κατάφερε.[18]
14 Φεβρουαριου έγινε προσπάθεια αεροπορικής επίθεσης κατά της Δύναμης Ολοκλήρωσης. Σύννεφα πάνω απο την Δύναμη όμως απέτρεψαν τα αεροσκάφοι να τους εντωπύσουν. Αυτή ήταν και η τελευταία προσπάθεια της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ να βομβαρδίσουν την Δύναμη Ολοκλήρωσης. Δύο Αυστραλιανά καταδρομικά αφέθηκαν απο την επιχείρηση για άλλα καθήκοντα στις 15 Φεβρουαρίου.[19][19]
Ο Αντιναύαρχος Τσαρλς A. Λόκγουντ μετά απο τις αποτυχημένες προσπάθειες των υποβρυχίων να σταματήσουν την Δύναμη Ολοκήρωσης στην Κινεζική Θάλασσα, έθεσε άλλα 11 υποβρύχια στην διαδρομή που ακολουθούσε η Δύναμη προς Ιαπωνία.[20] Η Δύναμη Ολοκλήρωσης έφτασε τα Νησιά Matsu το βράδυ της 15ης Φεβρουαρίου, και αγκυροβόλησε εκεί για 5 ώρες.[20] Τα Ιαπωνικά πλοία συνέχισαν το ταξίδι τους τα μεσάνυχτα μέσω του Πορθμού Κάνμον, και τα καταδρομικά Kamikaze και Nokaze γίναν μέρος της Δύναμης για κάποιες ώρες της μέρας.[21] Στις 16 Φεβρουαρίου, το υποβρύχιο των ΗΠΑ Rasher εντώπυσε την Δύναμη Ολοκλήρωσης και έριξε έξι τορπίλες με κατεύθυνση ένα απο τα συνοδευτικά της, αλλά όλες αστόχησαν. Εκείνη την ώρα τα πλοία ταξίδευαν με ταχύτητα 33 χλμ. Κανέναν απο τα άλλα Αμερικανικά υποβρύχια που είχε θέσει ο Λόκγουντ δεν ήρθαν σε επαφή με τα Ιαπωνικά πλοία καθώς ταξίδεψαν προς τον Νότο.[20]
Η Δύναμη Ολοκλήρωσης έκανε ολόκληρο το ταξίδι της σε περίπου 10 μέρες. Αφού ξέφυγε απο τις περιπόλους των Συμμάχων στις 16 Φεβρουαρίου αγγειροβόλεισε σε ένα νησί κοντά στην Σαγκάη και στις 18 Φεβρουαρίου έφτασε στο Sacheon στην Ανατολική ακτή της Κορέας. Η Δύναμη Ολοκλήρωσης έφυγε απο το λιμάνι της Sacheon στις 19 Φεβρουαρίου και έφτασε στο Ιαπωνικό νησί Mutsurejima στις 4 μμ της ίδιας μέρας. Έμεινε όλο το βράδυ και τελικά έφυγε για το Κούρε όπου και έφτασε στις 20 Φεβρουαρίου.[3] Τα θωρηκτά αεροπλανοφόρα της τάξης Ise και η συνοδεία τους ήταν από τα τελευταία πολεμικά πλοία που έφτασαν με ασφάλεια στην Ιαπωνία μέσω του Νοτιοδυτικού Ειρηνικού.[4]
Επακόλουθο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι ναυτικοί διοικητές των Συμμάχων απογοητεύτηκαν απο την αποτυχια των 26 υποβρυχίων που πήγαν κατά της Δύναμης Ολοκλήρωσης και δεν κατάφεραν να προκαλέσουν ζημιά σε κανένα απο τα πλοία.[20] Ο Fife ότι αυτό έγινε λόγω της υψηλής ταχύτητας των Ιαπωνικών πλοίων, των καιρικών συνθηκών την ώρα της επιχείρησης και το γεγονός ότι τα Ιαπωνικά πλοία είχαν τον κατάλληλο εξοπλισμό ώστε να ανιχνεύουν τα υποβρύχιά τους. Σε ένα γράμμα προς τον Λόκγουντ, έγραψε πως η αποτυχία των υποβρυχίων "ήταν ένα πικρό χάπι για εμένα και δεν έχω κανένα άλλοθι". Ο Λόκγουντ έφταιξε για την τοποθέτηση των 11 υποβρυχίων αρκετά πιο δυτικά απο την Δύναμη λόγω λάθος πληροφοριών, και είπε στον Fife πως "η ισχή μας στέρεψε την τελευταία στιγμή. ίσως εξαρτήθηκα πολύ σε αυτήν".[20]
Αφού έφτασαν στην Ιαπωνία, τα Ise και Hyūga στάλθηκαν να φυλάν τα αντιαεροπορικά στην ναυτική βάση της Κούρε. Λόγω έλειψης καυσίμων, τα πλοία δεν ξανα τοποθετήθηκαν στην θάλασσα, και βυθίστηκαν και τα δύο κατά την διάρκεια της επίθεσης του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ στην Κούρε μεταξύ 24 και 28 Ιουλίου του 1945.[21] Η φρεγάτα Ōyodo έγινε μέρος των εκπαιδευτικών πλοίων της Κούρε και παρέμεινε στο λιμάνι μέχρι που βυθιστηκε στις 28 Ιουλίου.[21] Τα τρία καταδρομικά επίσης δεν κατάφεραν να περάσουν τον πόλεμο. Τα Asashimo και Kasumi έπεσαν θύματα Αμερικανικού αεροπλανοφόρου ενώ συνόδευαν το θωρηκτό Yamato κατα την διάρκεια της Επιχείρησης Τεν Γκο στις 6 Απριλίου, και το Hatsushimo βυθίστηκε αφού έπεσε σε νάρκη κοντά στο ΜαΪζούρου στις 30 Ιουλίου.[22][22][22]
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Blair (2001), pp. 816–817
- ↑ Prados (1995), p. 703
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Whitley (1998), p. 199
- ↑ 4,0 4,1 Willmott (2002), p. 200
- ↑ Prados (1995), p. 701
- ↑ Hackett et al. (2011)
- ↑ Lacroix and Wells (1997), p. 650
- ↑ Lacroix and Wells (1997), pp. 650–651
- ↑ 9,0 9,1 Lacroix and Wells (1997), p. 651
- ↑ 10,0 10,1 Blair (2001), pp. 846–847
- ↑ Morison (1959), pp. 176–178
- ↑ Craven and Cate (1953), pp. 470, 491–492
- ↑ Blair (2001), pp. 826, 848
- ↑ Craven and Cate (1953), p. 492
- ↑ 15,0 15,1 15,2 Blair (2001), p. 847
- ↑ «Colorado». Dictionary of American Navy Fighting Ships. United States Navy Naval History & Heritage Command. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιουνίου 2011. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουλίου 2011.
- ↑ Morison (1959), p. 178
- ↑ Blair (2001), pp. 847–849
- ↑ 19,0 19,1 Gill (1968), p. 599
- ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 Blair (2001), p. 849
- ↑ 21,0 21,1 21,2 Lacroix and Wells (1997), p. 652
- ↑ 22,0 22,1 22,2 Nevitt (1998), IJN Asashimo: Tabular Record of Movement
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Blair, Clay (2001). Silent Victory: The U.S. Submarine War Against Japan. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 978-1-55750-217-9.
- Craven, Wesley, επιμ. (1953). The Pacific: Matterhorn to Nagasaki. The Army Air Forces in World War II. Chicago: The University of Chicago Press. ISBN 978-0-912799-03-2.
- Gill, G. Hermon (1968). Royal Australian Navy 1942–1945. Australia in the War of 1939–1945. Series 2 – Navy. Canberra: Australian War Memorial. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Σεπτεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2019.
- Hackett, Bob· Kingsepp, Sander· Ahlberg, Lars (2011). «IJN ISE: Tabular Record of Movement». CombinedFleet.com. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουλίου 2011.
- Holmes, W.J. (1979). Double-Edged Secrets: U.S. Naval Intelligence Operations in the Pacific during World War II. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 0-87021-162-5.
- Lacroix, Eric· Wells, Linton (1997). Japanese Cruisers of the Pacific War. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 0-87021-311-3.
- Morison, Samuel Eliot (2002) [1959]. The Liberation of the Philippines : Luzon, Mindanao, the Visayas, 1944–1945. History of United States Naval Operations in World War II. Urbana, Illinois: University of Illinois Press. ISBN 0-252-07064-X.
- Nevitt, Allyn D. (1998). «IJN Asashimo: Tabular Record of Movement». CombinedFleet.com. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2011.
- Nevitt, Allyn D. (1998). «IJN Hatsushimo: Tabular Record of Movement». CombinedFleet.com. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2011.
- Nevitt, Allyn D. (1998). «IJN Kasumi: Tabular Record of Movement». CombinedFleet.com. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2011.
- Prados, John (1995). Combined Fleet Decoded : The Secret History of American Intelligence and the Japanese Navy in World War II. New York: Random House. ISBN 0-679-43701-0.
- Whitley, M.J. (1998). Battleships of World War Two: An International Encyclopedia. London: Arms and Armour. ISBN 1-85409-386-X.
- Willmott, H.P. (2002). Battleship. London: Cassell Military. ISBN 0-304-35810-X.
- Worth, Richard (2001). Fleets of World War II. Cambridge, Massachusetts: Da Capo Press. ISBN 0-306-81116-2.