Εργονομία

Εργονομία είναι η εφαρμοσμένη επιστήμη που έχει ως αντικείμενο τη βελτίωση της ανθρώπινης απόδοσης, υγείας και ευεξίας μέσω της συμβολής στο σχεδιασμό εργαλείων, μηχανών, μεθόδων και περιβάλλοντος εργασίας. Η Εργονομία έχει ως βασική αρχή να θέτει τις ανάγκες και τις δυνατότητες του ανθρώπου-χρήστη στο επίκεντρο του σχεδιασμού. Ως εφαρμογή μπορεί να αφορά έναν εργαζόμενο σε μια γραμμή συναρμολόγησης, έναν ταξιδιώτη μπροστά σε ένα μηχάνημα πώλησης εισιτηρίων, ή μια ομάδα ανθρώπων που ελέγχουν από κοινού μια περίπλοκη χημική διεργασία. Τα αποτελέσματα μιας εργονομικής παρέμβασης αφορούν, κατά περίπτωση, τη μορφολογία (π.χ. κάθισμα οδήγησης αυτοκινήτου), την τεχνολογία (π.χ. συναγερμοί, ενδεικτικά όργανα, λογισμικό), τις φυσικές παραμέτρους (π.χ. φωτισμός, θόρυβος), και αποσκοπούν στο να βελτιώσουν την αποδοτικότητα και την αξιοπιστία του συνολικού συστήματος.

Επίσημος ορισμός

Η Διεθνής Ένωση Εργονομίας (International Ergonomics Assossiation) ορίζει την εργονομία ως εξής:

«Η Εργονομία (ή ανθρώπινοι παράγοντες) είναι η επιστημονική περιοχή που ασχολείται με τη μελέτη της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων και των λοιπών στοιχείων ενός συστήματος. Ως επάγγελμα εφαρμόζει θεωρητικές αρχές, δεδομένα και μεθόδους για τον σχεδιασμό, με στόχο την προαγωγή του καλώς έχειν των ανθρώπων και τη βελτιστοποίηση της συνολικής απόδοσης του συστήματος.»

Οι εργονόμοι συμβάλουν στον προγραμματισμό, σχεδιασμό και αξιολόγηση των εργασιών, των προϊόντων, της οργάνωσης, των εργαλείων, των διαμεσολαβητών ανθρώπου-μηχανής, του εργασιακού περιβάλλοντος και γενικότερα των συστημάτων, με στόχο να τα καταστήσουν συμβατά με τις ανάγκες, δυνατότητες και περιορισμούς των ανθρώπων.

Ετυμολογία

Ο όρος Εργονομία προέρχεται από τη σύνδεση των αρχαίων ελληνικών λέξεων «Έργον» και «Νόμος». Πρωτοεμφανίστηκε σε επιστημονικό άρθρο το 1857 από τον Πολωνό Φυσιολόγο Wojciech Jastrzębowski. Με τη σύγχρονή της έννοια, ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη αμέσως μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο από μια ομάδα Βρετανών επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων (Ψυχολόγοι, Φυσιολόγοι, Κοινωνικοί Επιστήμονες, Μηχανικοί κτλ) που είχαν εργαστεί κατά τη διάρκεια του πολέμου πάνω στην ανθρώπινη επίδοση και την αλληλεπίδραση με την πλειάδα τεχνολογικών εφαρμογών που εμφανίστηκαν κατά τον Πόλεμο. Το 1949, ύστερα από μια συνάντηση στο αρχηγείο του Βασιλικού Ναυτικού, αυτή η ομάδα ίδρυσε την πρώτη "Ερευνητική Εταιρία Εργονομίας" (Ergonomics Research Society). Ο πρώτος πρόεδρός της, Hywell Murrell θεωρείται και ο "νονός" της σύγχρονης Εργονομίας. Σχεδόν παράλληλα, μια ομάδα επιστημόνων στις ΗΠΑ, οι οποίοι εργάζονταν πάνω στο ίδιο αντικείμενο, άρχισαν να χρησιμοποιούν τον όρο «Ανθρώπινοι Παράγοντες» (Human Factors) για να περιγράψουν το πλαίσιο της εργασίας τους - η "Εταιρία Ανθρωπίνων Παραγόντων" (Human Factors Society) ιδρύθηκε λίγα χρόνια αργότερα. Σήμερα οι όροι χρησιμοποιούνται επίσημα ως ταυτόσημοι. Η "Ερευνητική Εταιρία Εργονομίας" εξελίχθηκε στο "Ινστιτούτο Εργονομίας και Ανθρώπινων Παραγόντων" (Institute of Ergonomics and Human Factors) και η "Εταιρία Ανθρωπίνων Παραγόντων" εξελίχθηκε στην "Εταιρία Ανθρωπίνων Παραγόντων και Εργονομίας" (Human Factors and Ergonomics Society). Παρά ταύτα, κλάδοι στο περιβάλλον της Εργονομίας είναι συνήθως εξοικειωμένοι με τη μία ή την άλλη έννοια (π.χ. "Ανθρώπινοι Παράγοντες" για τους μηχανολόγους συστημάτων και "Εργονομία" για τους σχεδιαστές).

Τομείς της Εργονομίας

Η ανθρώπινη δράση δεν μπορεί να διαιρεθεί απόλυτα σε σωματική, διανοητική, κοινωνική κλπ. Στην πράξη κάθε παρατηρούμενη ανθρώπινη εργασία φέρει μέσα της όλες τις συνιστώσες (φυσική, διανοητική, ψυχική, κοινωνική, πολιτισμική) σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Για το λόγο αυτό και οι επαγγελματίες εργονόμοι πρέπει να κατέχουν επαρκώς όλους τους τομείς και να εφαρμόζουν μια ολιστική προσέγγιση στις παρεμβάσεις τους. Παρόλα αυτά στον ακαδημαϊκό κυρίως χώρο για λόγους εξειδίκευσης της έρευνας είθισται να γίνεται η παρακάτω κατηγοριοποίηση σε τομείς γνώσης.

Φυσική Εργονομία

Η φυσική εργονομία αφορά την φυσική συνιστώσα της ανθρώπινης εργασίας. Συγκεκριμένα ασχολείται με τα ανατομικά, ανθρωπομετρικά, φυσιολογικά και εμβιομηχανικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου σε σχέση με μια φυσική δραστηριότητα. Τυπικά παραδείγματα αποτελούν οι :στάσεις κατά την εργασία, ο χειρισμός και η μεταφορά φορτίων, οι συχνά επαναλαμβανόμενες κινήσεις, κλπ. Οι παρεμβάσεις συχνά :αφορούν αλλαγές στο χώρο ή και βοηθήματα που μειώνουν τον μυοσκελετικό και φυσιολογικό φόρτο.

Γνωστική εργονομία

Η γνωστική εργονομία (ή εναλλακτικά γνωσιακή ή και νοητική εργονομία) αφορά την διανοητική συνιστώσα της ανθρώπινης εργασίας. Συγκεκριμένα ασχολείται με την αντίληψη, τη σημασιοδότηση, τη μνήμη, την επεξεργασία πληροφοριών και απόκριση πάντα σε σχέση με μια διανοητική δραστηριότητα. Τυπικά παραδείγματα θεμάτων αποτελούν η εκτίμηση του νοητικού φόρτου, η ανάλυση λαθών, η μελέτη λήψης αποφάσεων, η μελέτη της ανθρώπινης αξιοπιστίας ή η επικοινωνία ανθρώπου – μηχανής (συμπεριλαμβανομένων και των Η/Υ).

Οργανωσιακή εργονομία

Η οργανωσιακή εργονομία (ή εναλλακτικά μακρο-εργονομία) αφορά την οργανωσιακή συνιστώσα της ανθρώπινης εργασίας που την :αντιμετωπίζει μέσα από μια κοινωνικο-τεχνική οπτική παρεμβαίνοντας στην οργανωτική δομή και στις επιχειρησιακές διεργασίες. :Συγκεκριμένα ασχολείται με την επικοινωνία, τη διαχείριση του φόρτου εργασίας μεταξύ ομάδων, τις διαδικασίες και τις άτυπες :πρακτικές, κλπ. τυπικά παραδείγματα θεμάτων αποτελούν η συμβολή στο σχεδιασμό ροών εργασίας, συνεργατικών πληροφοριακών :συστημάτων, ωραρίων εργασίας, συστημάτων αξιολόγησης της απόδοσης, συστημάτων διασφάλισης ποιότητας, καθώς και αναλύσεις :επιχειρησιακής κουλτούρας.

Οργανισμοί

• International Ergonomics Association. Η Διεθνής Ένωση Εργονομίας ιδρύθηκε το 1961 αποτελεί την ομοσπονδία των εθνικών εταιρειών Εργονομίας ανά τον κόσμο.

• Federation of European Ergonomics Societies Αρχειοθετήθηκε 2020-06-30 στο Wayback Machine.. Η Ομοσπονδία Ευρωπαϊκών Εταιρειών Εργονομίας αποτελεί δίκτυο Ευρωπαϊκών Εταιρειών Εργονομίας, σύμφωνα με το σχήμα δικτύωσης της ΙΕΑ, με στόχο την προώθηση της Εργονομίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

• Centre for the Registration of European Ergonomists Αρχειοθετήθηκε 2009-09-19 στο Wayback Machine.. Το Κέντρο Πιστοποίησης Ευρωπαίων Εργονόμων αποτελεί ανεξάρτητο οργανισμό πιστοποίησης επάρκειας επαγγελματικών προσόντων. Τα μέλη του ορίζονται από τις εθνικές επιτροπές αξιολόγησης των χωρών της Ευρώπης.

• Ελληνική Εταιρεία Εργονομίας. Η Ελληνική Εταιρεία Εργονομίας ιδρύθηκε το 1988 και έγινε ομόσπονδο μέλος της Διεθνούς Ένωσης Εργονομίας το 1994.

Βιβλιογραφία

• Αβούρης, Ν. (2000). Εισαγωγή στην Επικοινωνία Ανθρώπου - Υπολογιστή. Εκδόσεις Δίαυλος.
• Λάιος, Λ. και Γιαννακούρου, Μ. (2003). Σύγχρονη Εργονομία. Εκδόσεις Παπασωτηρίου.
• Μαρμαράς, Ν. και Ναθαναήλ Δ. (2015). Εισαγωγή στην Εργονομία / 2η έκδοση [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/513
• Μαρμαράς, Ν. και Παπαδόπουλος, Σ. (1997). Δουλεύοντας με Ηλεκτρονικό Υπολογιστή: Βοήθημα για Εργονομική Αξιολόγηση Θέσεων Εργασίας με Η/Υ Εκδόσεις Παπασωτηρίου.
• Συρμακέσης, Σ. Αλληλεπίδραση Ανθρώπου - Υπολογιστή. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
• Τσακλής, Π. (2005). Γενικές Αρχές Εργονομίας και Προληπτική Φυσικοθεραπεία. University Studio Press.