Εύδημος ο Ρόδιος

Εύδημος ο Ρόδιος
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Εύδημος ο Ρόδιος (Αρχαία Ελληνικά)
Γέννηση	350 π.Χ. (περίπου) Ρόδος
Θάνατος	290 π.Χ. (περίπου) Ρόδος
Χώρα πολιτογράφησης	Ρόδος
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	αρχαία ελληνικά
Ομιλούμενες γλώσσες	αρχαία ελληνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	μαθηματικός αστρονόμος ιστορικός των μαθηματικών φιλόσοφος ιστορικός της επιστήμης ιστορικός
Σχετικά πολυμέσα

Ο Εύδημος της Ρόδου (έζησε γύρω στο 370 με 300 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, ο οποίος θεωρείται πατέρας της ιστορίας της επιστήμης. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους μαθητές του Αριστοτέλη. Επιμελήθηκε τα έργα του Αριστοτέλη για να τα κάνει πιο προσβάσιμα στο ευρύ κοινό. Ο ανιψιός του Εύδημου, Πασικλής, ασχολήθηκε και εκείνος με την επιμέλεια των έργων του Αριστοτέλη.

Ζωή

Ο Εύδημος γεννήθηκε στο νησί της Ρόδου, αλλά πέρασε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στην Αθήνα, όπου σπούδασε φιλοσοφία στην Περιπατητική Σχολή του Αριστοτέλη . Η συνεργασία του Εύδημου με τον Αριστοτέλη ήταν μακροχρόνια και στενή. Θεωρείται ένας από τους πιο λαμπρούς μαθητές του Αριστοτέλη, ενώ ο Θεόφραστος ο Λέσβος και ο Εύδημος ήταν γνωστοί στις φιλοσοφικές σχολές και τους Αθηναίους όχι τόσο σαν «μαθητές» του Αριστοτέλη, αλλά σαν «σύντροφοί» του (ἑταῖροι) Αριστοτέλη.

Φαίνεται ότι ο Θεόφραστος ήταν η μεγαλύτερη ιδιοφυία από τους δύο μαθητές του Αριστοτέλη που αναφέρθηκαν παραπάνω. Ο Θεόφραστος και ο Εύδημος συνέχισαν τις μελέτες του Αριστοτέλη και τα κείμενα του σε μια ευρεία ποικιλία από θέματα. Αν και ο Εύδημος έκανε και αυτός πρωτότυπη έρευνα συνεχίζοντας την παράδοση της αριστοτελικής διδασκαλίας, ο Εύδημος ήταν ανώτερος στην συστηματοποίηση της κληρονομιάς του Αριστοτέλη και στην έξυπνη διδακτική παρουσίαση των ιδεών του Αριστοτέλη. Οι μεταγενέστεροι συγγραφείς που έγραψαν σχόλια για τον Αριστοτέλη έκαναν συχνά καλή χρήση του προκαταρκτικού έργου του Εύδημου. Γι' αυτόν τον λόγο, αν και τα πρωτότυπα έργα του Εύδημου έχουν χαθεί, γνωρίζουμε τον Εύδημο από τους δεκάδες σχολιαστές του Αριστοτέλη και τις μαρτυρίες που έχουν γραφτεί για το έργο του ίδιου του Εύδημου. Επομένως είμαστε ικανοί να δημιουργήσουμε μια εικόνα για το ποιος ήταν ο Εύδημος και ποιο το έργο του.

Ο Αριστοτέλης, λίγο πριν πεθάνει το 322 π.Χ., όρισε τον Θεόφραστο διευθυντή της Περιπατητικής Σχολής. Στη συνέχεια ο Εύδημος επέστρεψε στη Ρόδο. Εκεί ίδρυσε μια δική του φιλοσοφική σχολή, συνέχισε να γράφει φιλοσοφικά έργα και να επεξεργάζεται το έργο του δασκάλου του.

Ιστορικός της επιστήμης

Χάρις στην επιμονή του Αριστοτέλη, ο Εύδημος έγραψε την ιστορία της ελληνικής αστρονομίας και μαθηματικών. Αν και από αυτά τα γραπτά του Εύδημου έχουν σωθεί τα αποσπάσματα αυτών των έργων που ενσωματώθηκαν σε γραπτά μεταγενέστερων συγγραφέων, η αξία τους είναι τεράστια. Μόνο και μόνο επειδή οι μεταγενέστεροι συγγραφείς χρησιμοποίησαν τα γραπτά του Ευδήμου στα κείμενα τους, γνωρίζουμε αρκετά πράγματα για την πρώιμη ιστορία και ανάπτυξη της ελληνικής επιστήμης. Στα ιστορικά του κείμενα ο Εύδημος έδειξε ότι η πρακτική γνώση και δεξιότητες λαών όπως οι Αιγύπτιοι και οι Βαβυλώνιοι βελτιώθηκαν από τους Έλληνες, αποκτώντας έτσι μια θεωρητική βάση, αλλά και μια συνολική φιλοσοφική κατασκευή και μεταφορά τους.

• Σχετικά με την Άριθμητικὴ ἱστορία, η οποία διαπραγματεύεται την ιστορία της αριθμητικής, έχουμε πολύ λίγες διασωμένες πληροφορίες: υπάρχει μόνο μία μαρτυρία σε ένα έργο, η οποία γράφει ότι ο Εύδημος περιγράφει μια ανακάλυψη των Πυθαγορείων: ότι είναι δυνατή η σύνδεση των μουσικών διαστημάτων με ακέραιους αριθμούς.
• Η Γεωμετρικὴ ἱστορία ασχολείται με τη γεωμετρία και αποτελεί πηγή για πολλούς συγγραφείς, όπως ο Πρόκλος, ο Σιμπλίκιος και ο Πάππος της Αλεξάνδρειας. Από αυτούς γνωρίζουμε ότι το βιβλίο διαπραγματεύτηκε το έργο του Θαλή του Μιλήτου, των Πυθαγορείων, του Οινοπίδη από τη Χίο και του Ιπποκράτη του Χίου και άλλων. Μεταξύ άλλων ο Εύδημος συζήτησε σχετικά με την ανακάλυψη γεωμετρικών θεωρημάτων και κατασκευών (ο Ευκλείδης στα Στοιχεία του συστηματοποίησε τα παραπάνω) και τα κλασικά προβλήματα της ελληνικής γεωμετρίας, όπως ο τετραγωνισμός του κύκλου και ο διπλασιασμός του κύβου.
• Γνωρίζουμε πολλά για την Άστρολογικὴ ἱστορία του Ευδήμου που μιλά για την αστρονομία, χάρις στην ενσωμάτωση κειμένου του από τον Θέοντα της Σμύρνης, τον Σιμπλίκιο, τον Διογένης Λαέρτιος, τον Κλήμη τον Αλεξανδρινό και άλλους. Με βάση αυτά τα δεδομένα μπορούμε να ανακατασκευάσουμε με κάποια ακρίβεια τις αστρονομικές ανακαλύψεις που έγιναν στην Ελλάδα στην περίοδο 600 με 350 π.Χ., αλλά και τις θεωρίες που αναπτύχθηκαν εκείνη την περίοδο σχετικά με τη γη, τις εκλείψεις ηλίου και σελήνης, τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων αλλά και άλλων πραγμάτων. Οι φιλόσοφοι και οι αστρονόμοι που μελετά ο Εύδημος περιλαμβάνουν τον Θαλή, τον Αναξίμανδρο, τον Αναξιμένη, τον Οινοπίδη, τον Εύδοξο και άλλους.

Υπάρχουν δύο έργα ιστορικού περιεχομένου που έχουν αποδοθεί στον Εύδημο αλλά είναι αμφισβητούμενο ότι τα έγραψε αυτός. Πρώτον, λέγεται ότι έγραψε μια Ιστορία της Θεολογίας, η οποία συζητούσε τις Βαβυλωνιακές, Αιγυπτιακές και Ελληνικές ιδέες σχετικά με την προέλευση του σύμπαντος. Δεύτερον, λέγεται ότι ήταν ο συγγραφέας της Ιστορίας της Λίνδου, ενός βιβλίου που μιλάει για την ιστορία της Λίνδου στη Ρόδο.

Στον Εύδημο αποδίδεται επίσης η συγγραφή ενός βιβλίου με θαυματουργές ιστορίες για τα ζώα και τις ανθρώπινες ιδιότητές τους (π.χ. υποδειγματική γενναιότητα, ηθική ευαισθησία και παρόμοια). Ωστόσο, καθώς ο χαρακτήρας αυτού του έργου δεν ταιριάζει καθόλου με τη σοβαρή επιστημονική προσέγγιση που έχει ο συνηθισμένος Εύδημος της Ρόδου, θεωρείται αρκετά πιθανό ότι το έγραψε κάποιος άλλος Εύδημος από την Ρόδο. Άλλωστε υπήρχαν πολλοί Εύδημοι στην αρχαία Ελλάδα.

Επιμέλεια του έργου του Αριστοτέλη

Ο Εύδημος, ο Θεόφραστος και άλλοι μαθητές του Αριστοτέλη φρόντισαν ώστε η πνευματική κληρονομιά του δασκάλου τους μετά τον θάνατό του να παραμείνει προσβάσιμη σε αξιόπιστη μορφή. Κατέγραψαν μάλιστα τα έργα του Αριστοτέλη σε πολλά έργα τους. Οι πηγές των έργων των μαθητών του Αριστοτέλη είναι οι διδασκαλίες του ίδιου του Αριστοτέλη, σημειώσεις που κράτησαν από τις διαλέξεις του, προσωπικές αναμνήσεις κ.λπ.

Έτσι, ένα από τα γραπτά του Αριστοτέλη εξακολουθεί να ονομάζεται Ηθικά Ευδήμεια, πιθανώς επειδή ο Εύδημος επεξεργάστηκε (αν και πολύ λίγο) αυτό το κείμενο. Ο Εύδημος έγραψε μια σειρά από σημαντικά βιβλία που αναλύουν τα έργα του Αριστοτέλη:

• Τα Φυσικά του Ευδήμου ήταν μια συμπαγής και πιο διδακτική εκδοχή του ομώνυμου έργου του Αριστοτέλη.
• Ο Εύδημος έγραψε δύο ή τρία βιβλία που αφορούσαν τη λογική: Αυτά είναι τα Αναλυτικά, οι Κατηγορίες (θεωρούνται ίδιο βιβλίο από κάποιους) και το Περί λέξεως που μάλλον επεκτείνει τις αριστοτελικές ιδέες.
• Τέλος έγραψε το έργο Περί γωνίας για τη γεωμετρία.

Μια σύγκριση μεταξύ των διαθέσιμων θραυσμάτων από τα έργα του Εύδημου και των αντίστοιχων μερών τους στα έργα του Αριστοτέλη αποδεικνύουν ότι ο Εύδημος ήταν ένας ταλαντούχος δάσκαλος: συστηματοποιεί τη θεματική, αφήνει έξω παρεκκλίσεις που αποσπούν την προσοχή από το κύριο θέμα, προσθέτει συγκεκριμένα παραδείγματα για να επεξηγήσει αφηρημένες δηλώσεις, διατυπώνει νέες φράσεις, και περιστασιακά εισάγει ένα αστείο στο κείμενο ώστε να παραμείνει προσεκτικός ο αναγνώστης και να συνεχίσει να διαβάζει το κείμενο.

Παραπομπές

• Istvan Bodnar, William W. Fortenbaugh (eds.), Eudemus of Rhodes, New Brunswick, Transactions Publishers, 2002
• Ivor Bulmer-Thomas, 'Eudemus of Rhodes', in: Dictionary of Scientific Biography, Charles Coulston Gillispie, ed. (18 Volumes, New York 1970-1990) Volume IV (1971) pp. 460–465.
• Fritz Wehrli (ed.) Die Schule des Aristoteles. Eudemus von Rhodos. Texte und Kommentar Basel, Schwabe & Co., 1969 (critical edition of the extant fragments, with commentary in German)
• F[ritz] Wehrli, 'Eudemos von Rhodos', in: Paulys Realencyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft, G. Wissowa, ed. (51 Volumes; 1894-1980) Vol. Suppl. XI (1968) col. 652-658.
• Leonid Zhmud, The Origin of the History of Science in Classical Antiquity. Berlin, Walter de Gruyter, 2006 (Trans. from Russian by A Chernoglazov)
• Leonid Zhmud, 'Eudemus’ History of Mathematics', In the Rutgers University Series in the Classical Humanities. V. 11. Ed. by I. Bodnar, W. W. Fortenbaugh. New Brunswick 2002, 263–306

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., «Εύδημος ο Ρόδιος», MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews, http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Eudemus.html .
• Περιπατητική λογική: Το έργο του Εύδημου της Ρόδου και του Θεόφραστου της Ερέσου