Η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία
Η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία (Αγγλικά: Form follows function) είναι μια Αρχή σχεδιασμού που σχετίζεται με την αρχιτεκτονική του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα και το βιομηχανικό σχεδιασμό γενικά, η οποία δηλώνει ότι το σχήμα ενός κτιρίου ή αντικειμένου πρέπει να σχετίζεται κυρίως με την προτεινόμενη λειτουργία ή σκοπό του.
Η προέλευση της φράσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο αρχιτέκτονας Λούις Σάλιβαν διατύπωσε τη φράση, η οποία συνοψίζει τις θεωρίες του Βιολέ-λε-Ντυκ: «μία ορθολογικά σχεδιασμένη κατασκευή μπορεί να μην είναι απαραίτητα όμορφη, αλλά κανένα κτίριο δεν μπορεί να είναι όμορφο εάν δεν διαθέτει ορθολογικά σχεδιασμένη κατασκευή.»[1] Η φράση αποδίδεται συχνά λανθασμένα στον γλύπτη Οράτιο Γκρίνοου (1805–1852),[2] του οποίου οι απόψεις κατά κύριο λόγο προηγήθηκαν της μετέπειτα λειτουργιστικής προσέγγισης στην αρχιτεκτονική. Τα γραπτά του Γκρίνοου είχαν για μεγάλο χρονικό διάστημα ξεχαστεί και ανακαλύφθηκαν ξανά μόνο τη δεκαετία του 1930. Το 1947, μια επιλογή από τα δοκίμιά του δημοσιεύτηκε με τίτλο Μορφή και Λειτουργία: Παρατηρήσεις για την Τέχνη από τον Οράτιο Γκρίνοου.
Η πρώτη διατύπωση της ιδέας ως «στην αρχιτεκτονική μόνο εκείνο πρέπει να δείχνει που έχει συγκεκριμένη λειτουργία» δεν ανήκει σε έναν αρχιτέκτονα, αλλά σε έναν μοναχό, τον Κάρλο Λοδόλι (1690-1761), ο οποίος διατύπωσε τη φράση επηρεασμένος από τη θετική σκέψη (τα λόγια του Λοδόλι δημοσιεύτηκαν από τον μαθητή του, Φραντσέσκο Αλγαρότι, το 1657).[3]
Ο Σάλιβαν ήταν πολύ νεότερος συμπατριώτης του Γκρίνοου και θαύμαζε ορθολογιστές στοχαστές όπως ο Θορώ, ο Έμερσον, ο Ουίτμαν και ο Μέλβιλ, καθώς και τον ίδιο τον Γκρίνοου. Το 1896, ο Σάλιβαν διατύπωσε τη φράση σε ένα άρθρο με τίτλο The Tall Office Building Artistically Considered,[4] αν και αργότερα απέδωσε την κύρια ιδέα στον Ρωμαίο αρχιτέκτονα, μηχανικό και συγγραφέα Μάρκο Βιτρούβιο Πολλίωνα, ο οποίος είχε υποστηρίξει πρώτος στο βιβλίο του Περί αρχιτεκτονικής ότι ένα κτίριο πρέπει να έχει τρεις ιδιότητες: firmitas (ανθεκτικότητα), utilitas (χρησιμότητα) και venustas (ομορφιά).[5][χρειάζεται καλύτερη πηγή] Ο Σάλιβαν έγραψε αρχικά «η μορφή πάντοτε ακολουθεί τη λειτουργία», αλλά η απλούστερη και λιγότερο εμφατική φράση είναι αυτή που θυμόμαστε πιο συχνά. Για τον Σάλιβαν, αυτή η φράση αποτελούσε συμπυκνωμένη σοφία, ένα αισθητικό πιστεύω, τον μοναδικό «κανόνα που δεν επιδέχεται καμία εξαίρεση».
Ολόκληρη η φράση είναι η εξής: «Είτε πρόκειται για τον αετό που σαρώνει στον αέρα με την πτήση του, είτε για το ανοιχτό άνθος της μηλιάς, το εργατικό άλογο, τον εύθυμο κύκνο, τη διακλαδισμένη βελανιδιά, το ποτάμι που ρέει στη βάση του, τα σύννεφα που παρασύρονται, τον ήλιο που τα διατρέχει όλα, η μορφή πάντοτε ακολουθεί τη λειτουργία, και αυτός είναι ο νόμος. Όπου η λειτουργία δεν αλλάζει, η μορφή δεν αλλάζει. Οι γρανιτένοι βράχοι, οι αειθαλείς λόφοι, παραμένουν για αιώνες· η αστραπή ζει, παίρνει μορφή και πεθαίνει σε μια στιγμή.»
«Είναι ο διάχυτος νόμος όλων των οργανικών και ανόργανων πραγμάτων, όλων των φυσικών και μεταφυσικών πραγμάτων, όλων των ανθρώπινων και υπερανθρώπινων πραγμάτων, όλων των αληθινών εκδηλώσεων του νου, της καρδιάς, της ψυχής, ότι η ζωή είναι αναγνωρίσιμη στην έκφρασή της, ότι η μορφή πάντοτε ακολουθεί τη λειτουργία. Αυτός είναι ο νόμος.»[6]
Ο Σάλιβαν ανέπτυξε το σχήμα του ψηλού χαλύβδινου ουρανοξύστη στο τέλος του 19ου αιώνα στο Σικάγο, σε μια εποχή που η τεχνολογία, η αισθητική και οι οικονομικές δυνάμεις συνέκλιναν και κατέστησαν αναγκαία την απόρριψη των καθιερωμένων στυλ. Εάν το σχήμα του κτιρίου δεν επρόκειτο να επιλεγεί από το παλιό βιβλίο προτύπων, κάτι έπρεπε να καθορίσει τη μορφή, και σύμφωνα με τον Σάλιβαν, αυτό θα ήταν ο σκοπός του κτιρίου. Έτσι, «η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία», σε αντίθεση με το «η μορφή ακολουθεί το προηγούμενο». Ο βοηθός του Σάλιβαν, Φρανκ Λόιντ Ράιτ, υιοθέτησε και υποστήριξε την ίδια αρχή σε μια ελαφρώς διαφορετική μορφή.
Συζήτηση για την λειτουργικότητα της διακόσμησης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το 1910, ο Αυστριακός αρχιτέκτονας Άντολφ Λος έδωσε μια διάλεξη με τίτλο «Στολίδι και Έγκλημα», αντιδρώντας στην περίτεχνη διακόσμηση που χρησιμοποιούσαν οι αρχιτέκτονες της Απόσχισης της Βιέννης. Οι μοντερνιστές υιοθέτησαν το ηθικό επιχείρημα του Λος, καθώς και το ρητό του Σάλιβαν. Ο Λος είχε εργαστεί ως ξυλουργός στις ΗΠΑ και εξήρε την αποτελεσματικότητα της υδραυλικής και τα βιομηχανικά έργα, όπως τα σιλό καλαμποκιού και τις ατσάλινες δεξαμενές νερού, ως παραδείγματα λειτουργικού σχεδιασμού.[7][χρειάζεται μη πρωτογενή πηγή]
Εφαρμογή σε διαφορετικούς τομείς
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Αρχιτεκτονική
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η φράση «η μορφή (πάντα) ακολουθεί τη λειτουργία» έγινε το σύνθημα των μοντερνιστών αρχιτεκτόνων μετά τη δεκαετία του 1930. Το δόγμα αυτό ερμηνεύτηκε ως απόρριψη των διακοσμητικών στοιχείων, τα οποία οι αρχιτέκτονες αποκαλούν «στολίδια», ως περιττά σε σύγχρονα κτίρια. Η καλύτερη εφαρμογή αυτής της φράσης στο σχεδιασμό επιτυγχάνεται με το ερώτημα «Λειτουργεί;».[8] Ο σχεδιασμός στην αρχιτεκτονική που ακολουθεί αυτό το δόγμα βασίζεται στη λειτουργικότητα και τον σκοπό του κτιρίου. Για παράδειγμα, ένα οικογενειακό σπίτι θα σχεδιαζόταν γύρω από οικογενειακές και κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και τη ζωή, με στόχο την πρακτικότητα, χωρίς περιττές λεπτομέρειες. Η ομορφιά ενός κτιρίου προέρχεται από τη λειτουργία που εξυπηρετεί και όχι από τον οπτικό του σχεδιασμό. Ένας από τους στόχους των μοντερνιστών μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των μαζών. Πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ζούσαν σε συνθήκες κάτω από το ιδανικό, επιδεινωμένες από τον πόλεμο. Οι μοντερνιστές επιδίωξαν να προσφέρουν σε αυτούς τους ανθρώπους πιο βιώσιμους και ανθρώπινους χώρους που, αν και δεν ήταν συμβατικά όμορφοι, ήταν εξαιρετικά λειτουργικοί. Ως αποτέλεσμα, η αρχιτεκτονική που ακολουθούσε το «η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία» έγινε σύμβολο ελπίδας και προόδου.[9]
Παρόλο που ο Λούις Σάλιβαν διατύπωσε τον όρο, ο ίδιος δεν σκεφτόταν ούτε σχεδίαζε πάντα με αυτόν τον τρόπο στο αποκορύφωμα της καριέρας του. Πράγματι, ενώ τα κτίριά του μπορεί να ήταν απλά και καθαρά στις κύριες μάζες τους, συχνά στόλιζε τις απλές τους επιφάνειες με πλούσιες διακοσμήσεις σε στυλ Art Nouveau και Κελτική Αναγέννηση, συνήθως από χυτοσίδηρο ή τερακότα, που κυμαίνονταν από οργανικές μορφές όπως κληματσίδες και κισσούς μέχρι πιο γεωμετρικά σχέδια και περιπλεγμένα σχέδια, εμπνευσμένα από την ιρλανδική του κληρονομιά. Πιθανώς το πιο διάσημο παράδειγμα είναι τα στριφογυριστά πράσινα διακοσμητικά από σίδερο που καλύπτουν τις εισόδους του κτιρίου Carson, Pirie, Scott and Company στο South State Street στο Σικάγο. Αυτά τα στολίδια, που συχνά σχεδιάζονταν από ταλαντούχους νέους σχεδιαστές στην υπηρεσία του Σάλιβαν, έγιναν τελικά το χαρακτηριστικό του Σάλιβαν· για τους σπουδαστές της αρχιτεκτονικής, είναι η αμέσως αναγνωρίσιμη υπογραφή του.
Σχεδιασμός αυτοκινήτων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Όταν ο σχεδιασμός ενός αυτοκινήτου ανταποκρίνεται στη λειτουργία του — για παράδειγμα, το σχήμα του Fiat Multipla, το οποίο εν μέρει οφείλεται στην επιθυμία να φιλοξενήσει έξι άτομα σε δύο σειρές — τότε λέγεται ότι η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία του.[10]
Σχεδιασμός προϊόντος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ένα επεισόδιο στην ιστορία της ενδογενούς σύγκρουσης μεταξύ λειτουργικού σχεδιασμού και των απαιτήσεων της αγοράς έλαβε χώρα το 1935, μετά την παρουσίαση του αεροδυναμικού Chrysler Airflow, όταν η αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία διέκοψε προσωρινά τις προσπάθειες για την εισαγωγή βέλτιστων αεροδυναμικών μορφών στη μαζική παραγωγή. Ορισμένοι κατασκευαστές αυτοκινήτων πίστευαν ότι η αεροδυναμική απόδοση θα οδηγούσε σε μία βέλτιστη μορφή αμαξώματος, ένα σχήμα «σταγόνας», το οποίο δεν θα ήταν καλό για τις πωλήσεις.[11] Η General Motors υιοθέτησε δύο διαφορετικές θέσεις για την αεροδυναμική, μία για την εσωτερική κοινότητα των μηχανικών της και μία για τους πελάτες της. Ο λεγόμενος αεροδυναμικός σχεδιασμός συχνά δεν έχει τεχνική σημασία όσον αφορά την απόδοση. Στη συνέχεια, ο συντελεστής οπισθέλκουσας έγινε εργαλείο μάρκετινγκ και μέσο βελτίωσης της εμπορευσιμότητας ενός αυτοκινήτου μειώνοντας την κατανάλωση καυσίμου ελαφρώς και αυξάνοντας την τελική ταχύτητα σημαντικά.
Οι Αμερικανοί βιομηχανικοί σχεδιαστές της δεκαετίας του 1930 και του 1940, όπως ο Ρέιμοντ Λόουι, ο Νόρμαν Μπελ Γκέντες και ο Χένρι Ντρέιφους, πάλεψαν με τις εσωτερικές αντιφάσεις του «η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία» καθώς επανασχεδίαζαν μπλέντερ, ατμομηχανές και μηχανές αντιγραφής για την μαζική αγορά. Ο Λόουι διατύπωσε την αρχή του "MAYA" (Most Advanced Yet Acceptable) για να εκφράσει ότι ο σχεδιασμός προϊόντων περιορίζεται από τους λειτουργικούς περιορισμούς των μαθηματικών, των υλικών και της λογικής, αλλά η αποδοχή τους περιορίζεται από τις κοινωνικές προσδοκίες. Η συμβουλή του ήταν ότι για πολύ νέες τεχνολογίες, πρέπει να τις κάνουμε όσο το δυνατόν πιο οικείες, ενώ για οικείες τεχνολογίες, πρέπει να τις κάνουμε εκπληκτικές.
Ο Βίκτορ Παπανέκ (1923–1998) ήταν ένας σημαντικός σχεδιαστής και φιλόσοφος του σχεδιασμού του 20ού αιώνα, που δίδασκε και έγραφε ως υποστηρικτής του «η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία».
Με την ειλικρινή εφαρμογή του «η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία», οι βιομηχανικοί σχεδιαστές είχαν τη δυνατότητα να θέσουν τους πελάτες τους εκτός επιχείρησης. Ορισμένα απλά αντικείμενα με μία μοναδική λειτουργία, όπως κατσαβίδια, μολύβια και τσαγιέρες, ενδέχεται να περιορίζονται σε μία βέλτιστη μορφή, εμποδίζοντας τη διαφοροποίηση των προϊόντων. Ορισμένα αντικείμενα κατασκευασμένα για να είναι πολύ ανθεκτικά θα μπορούσαν να εμποδίσουν τις πωλήσεις αντικατάστασης. Από τη σκοπιά της λειτουργικότητας, ορισμένα προϊόντα είναι απλώς περιττά.
Μια εναλλακτική προσέγγιση, γνωστή ως «η μορφή προηγείται της λειτουργίας» ή «η λειτουργία ακολουθεί τη μορφή», ξεκινά με ασαφή, αφηρημένα ή ασαφώς καθορισμένα σχέδια. Αυτά τα σχέδια, μερικές φορές δημιουργούμενα με εργαλεία όπως μοντέλα κειμένου-σε-εικόνα, μπορούν να λειτουργήσουν ως έναυσμα για τη δημιουργία νέων ιδεών για το σχεδιασμό προϊόντων.[12]
Μηχανική λογισμικού
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Έχει υποστηριχθεί ότι η δομή και τα εσωτερικά χαρακτηριστικά ποιότητας ενός λειτουργικού, μη ασήμαντου λογισμικού αντικειμένου θα αντιπροσωπεύουν πρωτίστως τις τεχνικές απαιτήσεις της κατασκευής του, με την επίδραση της διαδικασίας να είναι περιθωριακή, αν υπάρχει καθόλου. Αυτό δεν σημαίνει ότι η διαδικασία είναι άσχετη, αλλά ότι διαδικασίες που είναι συμβατές με τις απαιτήσεις ενός αντικειμένου οδηγούν σε λίγο-πολύ παρόμοια αποτελέσματα.[13]
Η αρχή αυτή μπορεί επίσης να εφαρμοστεί στις αρχιτεκτονικές επιχειρησιακών εφαρμογών των σύγχρονων επιχειρήσεων, όπου η «λειτουργία» περιλαμβάνει τις επιχειρηματικές διαδικασίες που πρέπει να υποστηρίζονται από την επιχειρησιακή αρχιτεκτονική ή τη «μορφή». Αν η αρχιτεκτονική υπαγορεύει τον τρόπο λειτουργίας της επιχείρησης, τότε είναι πιθανό η επιχείρηση να υποφέρει από ακαμψία και αδυναμία προσαρμογής στις αλλαγές. Η αρχιτεκτονική προσανατολισμένη στις υπηρεσίες επιτρέπει στον αρχιτέκτονα μιας επιχείρησης να αναδιατάξει τη «μορφή» της αρχιτεκτονικής για να ανταποκριθεί στις λειτουργικές απαιτήσεις της επιχείρησης, υιοθετώντας πρωτόκολλα επικοινωνίας βασισμένα σε πρότυπα που επιτρέπουν τη διαλειτουργικότητα. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τον νόμο του Κόνγουεϊ, ο οποίος δηλώνει από κοινωνική άποψη ότι «η μορφή ακολουθεί την οργάνωση».
Επιπλέον, ο σχεδιασμός με βάση τον τομέα (domain-driven design) διατυπώνει ότι η δομή (αρχιτεκτονική λογισμικού, σχέδιο σχεδιασμού, υλοποίηση) πρέπει να προκύπτει από τους περιορισμούς του τομέα που μοντελοποιείται (λειτουργικές απαιτήσεις).
Ενώ η «μορφή» και η «λειτουργία» μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο σαφείς και αμετάβλητες έννοιες για πολλά δόγματα μηχανικής, ο μεταπρογραμματισμός (metaprogramming) και το παραδειγματικό μοντέλο προγραμματισμού (functional programming) προσφέρονται πολύ καλά για την εξερεύνηση, τη θόλωση και την αντιστροφή της ουσίας αυτών των δύο εννοιών.
Το κίνημα της ευέλικτης ανάπτυξης λογισμικού (agile software development) προωθεί τεχνικές όπως η ανάπτυξη με καθοδηγούμενο έλεγχο (test-driven development), όπου ο μηχανικός ξεκινά με μια ελάχιστη μονάδα λειτουργικότητας προσανατολισμένη στον χρήστη, δημιουργεί έναν αυτοματοποιημένο έλεγχο για αυτήν και στη συνέχεια υλοποιεί τη λειτουργικότητα και επαναλαμβάνει τη διαδικασία. Το αποτέλεσμα και το επιχείρημα για αυτή την πρακτική είναι ότι η δομή ή η «μορφή» προκύπτει από την πραγματική λειτουργία και, στην πραγματικότητα, επειδή γίνεται οργανικά, κάνει το έργο πιο προσαρμόσιμο μακροπρόθεσμα, καθώς και υψηλότερης ποιότητας λόγω της λειτουργικής βάσης των αυτοματοποιημένων ελέγχων.
- Αλήθεια στα υλικά
- Η αισθητική
- Επιστήμη σχεδιασμού (μεθοδολογία)
- Διαχωρισμός περιεχομένου και παρουσίασης
- Σχεδιασμός επικεντρωμένος στον χρήστη
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ «Viollet le Duc». Northern Architecture. 6 Αυγούστου 2023.
- ↑ Horatio Greenough, Form and Function: Remarks on Art, edited by Harold A. Small (Berkeley, Univ. of California Press, 1947), although the theory of inherent forms, of which the phrase is a loose summary, informs all of Greenough's writing on art, design, and architecture. Greenough was in his architectural writings influenced by the transcendentalist thinking and the Unitarian protestantism of Ralph Waldo Emerson.
- ↑ Gelernter, Mark (1995). Sources of Architectural Form: A Critical History of Western Design Theory. Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-4129-7. Ανακτήθηκε στις 12 Φεβρουαρίου 2024.
- ↑ Sullivan, Louis H. (1896). The tall office building artistically considered. Getty Research Institute.
- ↑ Autobiography of an Idea. New York City: Press of the American institute of Architects, Inc. 1924. σελ. 108.
- ↑ Sullivan, Louis H. (1896). «The Tall Office Building Artistically Considered». Lippincott's Magazine (March 1896): 403–409. https://archive.org/details/tallofficebuildi00sull.
- ↑ Loos, A. (1908). Ornament and Crime (PDF). Vienna.
- ↑ Geddes, Robert (2013). Fit: An Architect's Manifesto (στα Αγγλικά). Princeton University Press. ISBN 978-0-691-15575-3.
- ↑ What Caused Modernist Architecture?, Princeton University Press, 2020-11-10, σελ. 33–44, doi:, http://dx.doi.org/10.2307/j.ctv173f28d.8, ανακτήθηκε στις 2023-04-11
- ↑ «MULTIPLA DESIGNER SHOWS THAT FORM FOLLOWS FUNCTION» (στα αγγλικά). Automotive News. http://europe.autonews.com/article/19990719/ANE/907190815/multipla-designer-shows-that-form-follows-function. Ανακτήθηκε στις 2018-01-08.
- ↑ Jeffrey Meikle's "Twentieth Century Limited: Industrial Design in America, 1925 – 1939"
- ↑ «How Generative AI Can Augment Human Creativity». Harvard Business Review. 2023-06-16. ISSN 0017-8012. https://hbr.org/2023/07/how-generative-ai-can-augment-human-creativity. Ανακτήθηκε στις 2023-06-20.
- ↑ Spinellis, Diomidis (May 2008). «A Tale of Four Kernels». Leipzig, Germany: Association for Computing Machinery, pp. 381–390. doi:. http://www.dmst.aueb.gr/dds/pubs/conf/2008-ICSE-4kernel/html/Spi08b.html. Ανακτήθηκε στις 2011-10-19.