Θεοδώρα Καντακουζηνή (σύζυγος του Αλεξίου Δ΄ Μεγάλου Κομνηνού)

Θεοδώρα Καντακουζηνή
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1382 (περίπου); Κωνσταντινούπολη
Θάνατος	12 Νοεμβρίου 1426;
Χώρα πολιτογράφησης	Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Πληροφορίες ασχολίας
Οικογένεια
Σύζυγος	Αλέξιος Δ' Μέγας Κομνηνός (1395–1426)
Τέκνα	Δαβίδ Μέγας Κομνηνός; Ιωάννης Δ΄ Μέγας Κομνηνός; Μαρία Μεγάλη Κομνηνή Καντακουζηνή Παλαιολογίνα; Αλέξανδρος Κομνηνός; Despina Khatun; Eudokia Komnene, Princess of Trebizond; unknown daughter Comnene
Γονείς	Θεόδωρος Καντακουζηνός
Αδέλφια	Γεώργιος Καντακουζηνός
	δεδομένα

Η Θεοδώρα Καντακουζηνή Μεγάλη Κομνηνή (π. 1382 - 12 Νοεμβρίου 1426) από τον Οίκο των Καντακουζηνών ήταν σύζυγος του Αλεξίου Δ΄ αυτοκράτορα της Τραπεζούντας. Ήταν περιώνυμη για των ομορφιά της· σύμφωνα με τον χρονικογράφο Λαόνικο Χαλκοκονδύλη κατηγορήθηκε από τον γιο της Ιωάννη Δ΄, ότι είχε σχέση με τον πρωτοβεστιάριο της Αυλής της Τραπεζούντας. Αυτό ήταν η αφορμή για να εξεγερθεί ο Ιωάννης Δ΄ εναντίον του πατέρα του· όμως δεν επικράτησε και εξορίστηκε στη Γεωργία. Η Θεοδώρα μεσολαβούσε και συγκρατούσε την ένταση μεταξύ του Ιωάννη Δ΄ και του πατέρα του, όταν όμως απεβίωσε, ο Ιωάννης Δ΄ επέστρεψε και εξεγέρθηκε πάλι. Πάντως άλλες αναφορές την περιγράφουν ως πιστή και αγαπητή σύζυγο, που κράτησε την ειρήνη μεταξύ του Αλεξίου Δ΄ και των γιών του.

Καταγωγή

Οι καταγωγή της είναι, κατά τον ιστορικό Ντόναλντ Νίκολ, συγκεχυμένη. Η Χρονική Έκθεσις αναφέρει, ότι ήταν κόρη ενός πρωτοστράτορα (στρατιωτικού διοικητή). Ένας τέτοιος είναι ο Μανουήλ Καντακουζηνός, ο οποίος εστάλη σε διπλωματική αποστολή στον σουλτάνο Μεχμέτ Α΄ τον χειμώνα του 1420-21, αλλά ο Ντ. Νίκολ ισχυρίζεται, ότι υπάρχουν χρονολογικοί λόγοι, που να μην επιτρέπουν την ταύτιση με αυτόν.^[4]

Πάντως ο ιστορικός Τιερρύ Γκανσού βρήκε αποδείξεις, που δείχνουν, ότι η Θεοδώρα ήταν η μεγαλύτερη κόρη του Θεοδώρου Παλαιολόγου Καντακουζηνού -θείου του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου- και της Ευφροσύνης Παλαιολογίνας· αναφέρει τα αδέλφια της κατά σειρά γέννησης: Δημήτριος, Μανουήλ πρωτοστράτορας, Γεώργιος, Ανδρόνικος μέγας δομέστικος και Θωμάς. Υποστηρίζει, ότι το στοιχείο αυτό αγνοήθηκε λόγω της μεγάλης εξάρτησης από τα γραπτά του Θεοδώρου Σπανδούνη, που έγραψε αρκετό καιρό μετά, αποσιωπώντας την καταγωγή της, ενώ οι σύγχρονες πηγές που βρήκε, είναι πιο αξιόπιστες.^[5]

Η ζωή της

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη περί το 1382 και ήταν μόλις 13 ετών, όταν έγινε η σύζυγος του τότε διαδόχου Αλεξίου Δ΄ της Τραπεζούντας· αυτός θα ήταν περίπου της ίδιας ηλικίας. Το 1417 απεβίωσε ο Μανουήλ Γ΄ Μέγας Κομνηνός και τον διαδέχθηκε ο μόνος γιος του Αλέξιος Δ΄, έτσι η Θεοδώρα έγινε αυτοκράτειρα-σύζυγος.^[4]

Ένα εδάφιο στην Ιστορία του Χαλκοκονδύλη λέει, ότι η Θεοδώρα έγινε η ερωμένη του πρωτοβεστιαρίου της Αυλής της Τραπεζούντας· η μοιχεία έκανε τον Ιωάννη Δ΄ να σκοτώσει τον αξιωματούχο και να φυλακίσει τους γονείς του στο ανάκτορο. Τότε οι άρχοντες της πόλης έσωσαν τους γονείς του και έστειλαν τον Ιωάννη Δ΄ εξόριστο στη Γεωργία.^[6] Ωστόσο το εδάφιο θεωρείται ένα από τα εμβόλιμα στην Ιστορία του Χαλκοκονδύλη. Μάλιστα ένας αντιγραφέας, που παρατήρησε τη διαφορά στο στυλ, σημείωσε στην αρχή του εδαφίου, ότι "αυτό μοιάζει γραμμένο από κάποιον άλλο, εκτός του Λαόνικου", ενώ στο τέλος του εδαφίου σημείωσε, πως "από εδώ συνεχίζει το κείμενο του Λαόνικου".^[7] Επιπλέον η ιστορία αντίκειται από τις χρονολογίες και άλλες πηγές. Ίσως ο γραφέας της ιστορίας έκανε σύγχυση με ένα προηγούμενο συμβάν, μεταξύ της συζύγου τού Μανουήλ Γ΄ και ενός πρωτοβεστιαρίου:^[8] το σκάνδαλο αναφέρει ο Ρούυ Γκονθάλεθ δε Κλαβίχιο, που επισκέφθηκε την Τραπεζούντα το 1404, όχι πολύ μετά το γεγονός. Μάλιστα προσθέτει, ότι αυτό έγινε αιτία να εξεγερθεί ο Αλέξιος Δ΄ εναντίον του πατέρα του Μανουήλ Γ΄.^[9] Αλλά αυτό έγινε μία γενιά πριν την εποχή της Θεοδώρας.

Όταν ο Μανουήλ Γ΄ απεβίωσε το 1417, τον διαδέχθηκε ο Αλέξις Δ΄ και έτσι η Θεοδώρα έγινε αυτοκράτειρα-σύζυγος. Η θεοδώρα έμεινε στη θέση αυτή για σχεδόν δέκα έτη, ώσπου απεβίωσε το 1426 και ετάφη στο ναό της Θεοτόκου της Χρυσοκεφάλου, στο κοιμητήριο του Γίδωνα, μαζί με άλλους αυτοκράτορες της Τραπεζούντας^[10].

Όσο ζούσε η Θεοδώρα, μεσολαβούσε στην αυξανόμενη αντιπαλότητα μεταξύ του Αλεξίου Δ΄ και του γιου τους Ιωάννη Δ΄. Μόλις η Θεοδώρα απεβίωσε, ο Ιωάννης Δ΄ εξεγέρθηκε εναντίον του πατέρα του. Η αρετές της, η ευλάβειά της, η πίστη στον άνδρα της εξυμνήθηκαν από τον συμπατριώτη της, τον λόγιο Βασίλειο Βησσαρίωνα στις τρεις μονωδίες (λόγους), που αφιέρωσε στην ευεργέτιδά του και σε μία ειδική, παρηγορητική ομιλία που απηύθυνε στον απαρηγόρητο Αλέξιο Δ΄. Όταν ο Ιωάννης Δ΄ ανήλθε στον θρόνο το 1429, τίμησε τις αρετές της αποβιωσάσης μητέρας του σε ένα χρυσόβουλο με δωρεές προς τη μονή, που είχε εκείνη ιδρύσει.^[11]

Οικογένεια

Παντρεύτηκε τον Αλέξιο Δ΄ Μεγάλο Κομνηνό αυτοκράτορα της Τραπεζούντας και είχε τέκνα:^[12]

Ιωάννης Δ΄ π. 1403-1460, αυτοκράτορας της Τραπεζούντας.
Μαρία απεβ. 1439, παντρεύτηκε τον Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγο Αυτοκράτορα των Ρωμαίων.
Αλέξανδρος απεβ. πριν το 1460, συν-αυτοκράτορας της Τραπεζούντας.
Δαυίδ π. 1408-1463, αυτοκράτορας της Τραπεζούντας.
(κόρη), παντρεύτηκε τον Γιαχάν Σαχ ηγέτη των Μαυροπροβατάδων Τούρκων (Καρά Κογιουνλού).

Παραπομπές

↑ p21918.htm#i219178.
↑ p21918.htm#i219178. Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2020.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 Darryl Roger Lundy: (Αγγλικά) The Peerage.
↑ ^4,0 ^4,1 Donald M. Nicol, The Byzantine family of Kantakouzenos (Cantacuzenus) ca. 1100-1460: a genealogical and prosopographical study (Washington, DC: Dumbarton Oaks, 1968), p. 168
↑ Ganchou Thierry, "Une Kantakouzènè, impératrice de Trébizonde: Théodôra ou Héléna?", Revue des études byzantines, 58 (2000), pp. 215-229 doi:10.3406/rebyz.2000.1993
↑ William Miller, Trebizond: The last Greek Empire of the Byzantine Era: 1204-1461, 1926 (Chicago: Argonaut, 1969), p. 81
↑ Anthony Kaldellis, "The Interpolations in the Histories of Laonikos Chalkokondyles", Greek, Roman, and Byzantine Studies, 52 (2012), p. 260
↑ Nicol, Byzantine Family, p. 170 n. 22
↑ Clavijo, Narrative of the Embassy of Ruy Gonzalez de Clavijo..., translated by Clements R. Markham (London: Hakluyt Society, 1859), p. 62
↑ Nicol, Byzantine Family, p. 169
↑ Th. Ganchou, "Théodôra Kantakouzènè Komnènè de Trébizonde (°~ 1382/†1426) ou la vertu calomniée", Geschehenes und Getriebenes: Studien zu Ehren von G. S. Einrich und K.-P. Matschke (Leipzig, 2005), pp. 337-350
↑ Michel Kuršanskis, "La descendance d'Alexis IV, empereur de Trébizonde. Contribution à la prosopographie des Grands Comnènes", Revue des études byzantines, 37 (1979), p. 247

[54f31ea2e107fc6762220a2018a429f978be14d8-1] 21918.htm#i219178.

[e60a22eaf3b5aecb2355d41e1d11f1fa253c0f7c-2] 21918.htm#i219178. Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2020.

[3913844e06e055e8cd81608f22bad0e604d89d2d-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 Darryl Roger Lundy: (Αγγλικά) The Peerage.

[Donald_M._Nicol_1968_p._168-4] 4,0 ^4,1 Donald M. Nicol, The Byzantine family of Kantakouzenos (Cantacuzenus) ca. 1100-1460: a genealogical and prosopographical study (Washington, DC: Dumbarton Oaks, 1968), p. 168

[5] Ganchou Thierry, "Une Kantakouzènè, impératrice de Trébizonde: Théodôra ou Héléna?", Revue des études byzantines, 58 (2000), pp. 215-229 doi:10.3406/rebyz.2000.1993

[6] William Miller, Trebizond: The last Greek Empire of the Byzantine Era: 1204-1461, 1926 (Chicago: Argonaut, 1969), p. 81

[7] Anthony Kaldellis, "The Interpolations in the Histories of Laonikos Chalkokondyles", Greek, Roman, and Byzantine Studies, 52 (2012), p. 260

[8] Nicol, Byzantine Family, p. 170 n. 22

[9] Clavijo, Narrative of the Embassy of Ruy Gonzalez de Clavijo..., translated by Clements R. Markham (London: Hakluyt Society, 1859), p. 62

[10] Nicol, Byzantine Family, p. 169

[11] Th. Ganchou, "Théodôra Kantakouzènè Komnènè de Trébizonde (°~ 1382/†1426) ou la vertu calomniée", Geschehenes und Getriebenes: Studien zu Ehren von G. S. Einrich und K.-P. Matschke (Leipzig, 2005), pp. 337-350

[12] Michel Kuršanskis, "La descendance d'Alexis IV, empereur de Trébizonde. Contribution à la prosopographie des Grands Comnènes", Revue des études byzantines, 37 (1979), p. 247

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]