Κίτσος Μαλτέζος

Κίτσος Μαλτέζος
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	14  Αυγούστου 1921
Θάνατος	1  Φεβρουαρίου 1944
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	φοιτητής

Ο Κίτσος Μαλτέζος-Μακρυγιάννης (14 Αυγούστου 1921 - 1 Φεβρουαρίου 1944) ήταν Έλληνας φοιτητής Νομικής, με εμβληματική προσωπικότητα.

Απόγονος του στρατηγού της ελληνικής επανάστασης Ιωάννη Μακρυγιάννη, την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας, έγινε μέλος της ΕΟΝ. Κατά τη διάρκεια της κατοχής εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ, στο ΕΑΜ νέων και μετέπειτα στην ΕΠΟΝ αλλά αποχώρησε το 1943 διαφωνώντας με τη λειτουργία της. Το ίδιο έτος, εντάχθηκε στην εθνικιστική οργάνωση Ρ.Α.Ν.

Αρχές του 1944 συμμετείχε στον Ε.Σ.Α.Σ συνεργαζόμενος μαζί με άτομα που συνεργάζονταν με τις κατοχικές δυνάμεις παρότι είχε συγκρουστεί σε κάποιο βαθμό μαζί τους.

Εκτελέστηκε την 1η Φεβρουαρίου του 1944 από μέλη του ΕΛΑΣ Σπουδάζουσας, κίνηση που επικρίθηκε σφοδρά από τον αστικό χώρο.

Βιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του Γιάννη Μαλτέζου - Μακρυγιάννη και της Φούλας Κωνσταντινίδου. Από την πλευρά του πατέρα του ήταν εγγονός του καθηγητή του Πολυτεχνείου, Γεώργιου Μαλτέζου, τρισέγγονος του στρατηγού Ιωάννη Μακρυγιάνη, καθώς και απόγονος της παλαιάς οικογένειας Σκουζέ. Ως μαθητής εντάχθηκε στην ΕΟΝ ως βαθμοφόρος. Περάτωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στα εκπαιδευτήρια Μακρή.

Πολιτική δράση

Το 1942, ως φοιτητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ και μετέπειτα στο ΕΑΜ νέων, όπου ανήλθε στην ιεραρχία. Σύντομα όμως μεταπήδησε στην Ρ.Α.Ν, θεωρώντας τις πρακτικές που εφάρμοζαν οι εαμικές οργανώσεις, ως αηδιαστικές και ειδικότερα αναφερόμενος στις πράξεις της ΕΠΟΝ «για να κρατήσει τον έλεγχο του Ταμείου Απόρων Φοιτητών».

Η ΡΑΝ συμμετείχε στη δημιουργία του αντιεαμικού μετώπου Εθνικού Σύνδεσμου Ανωτάτων Σχολών (ΕΣΑΣ), οργάνωση στην οποία συμμετείχαν άτομα τα οποία οπλοφορούσαν με άδεια από την κατοχική κυβέρνηση (π.χ τα μέλη της Οργάνωσης Χ) και συνεργάζονταν με τα τάγματα ασφαλείας και την ειδική ασφάλεια. Μέσα στα πλαίσια του ΕΣΑΣ γίνονταν στους χώρους του πανεπιστημίου στρατιωτικά γυμνάσια υπό τη διοίκηση αξιωματικών. Παράλληλα, η βασική περιφρούρηση των δράσεων της οργάνωσης γινόταν από άτομα με ταυτότητες της ειδικής ασφάλειας.

Ευρύτερα όμως, με την ολοένα και μεγαλύτερη καταστολή που εφάρμοζαν οι κατοχικές δυνάμεις εναντίον των μελών της ΕΠΟΝ, καταστολή που γινόταν με τη συνεργασία μελών του ΕΣΑΣ, η κατάσταση δυναμιτίστηκε, κάτι το οποίο αργότερα θα είχε ως αποτέλεσμα και τη δολοφονία του Μαλτέζου. Συγκεκριμένα , μέλη της Χ συνέλαβαν και παρέδωσαν στην Ασφάλεια, μετά από βασανιστήρια, τα μέλη της ΕΠΟΝ που έλεγχαν το Ταμείο Απόρων Φοιτητών, τα οποία μεταφέρθηκαν τελικά στις φυλακές Χαϊδαρίου. Την επόμενη μέρα ο ΕΣΑΣ διαβεβαίωνε την κυβέρνηση ότι «το πλείστον των φοιτητών επιθυμεί την ησυχία εν τω πανεπιστημίω». Κατά την διάρκεια του Ιανουαρίου, η κατοχική κυβέρνηση ενέτεινε την πίεση και τις επιθέσεις απέναντι στους Επονίτες φοιτητές ενώ παράλληλα αυξάνονταν τα φαινόμενα συνεργασίας του ΕΣΑΣ με αυτή.

Σύγκρουση εντός του ΕΣΑΣ

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο στα τέλη Ιανουαρίου του 1944 σε συνάντηση του ΕΣΑΣ, ο Μαλτέζος συγκρούστηκε με μια μερίδα αντικομμουνιστών φοιτητών και ειδικότερα λογοφέραν με μια νεα ομάδα που είχε ταυτότητες απο την ειδική ασφάλεια η οποία του καταλόγισε "φιλοκομμουνισμό". Ενώ η μετριοπαθής πτέρυγα του ΕΣΑΣ ζητούσε την απελευθέρωση των φοιτητών της ΕΠΟΝ που είχαν συλληφθεί από τις πράξεις των ακραίων της οργάνωσης.

Εκτέλεση

Ο ΕΛΑΣ σπουδάζουσας σχεδίασε την εκτέλεση του, αναθέτοντάς την σε τέσσερα άτομα: στα αδέλφια Μικέ (υπεύθυνο Οικονομικού ΕΠΟΝ Πειραιά) και Διονύσιο( Νιόνιο ή Νίκο) Κουρουνιώτη, στον Γιώργο Αντωνόπουλο και στον Δημοσθένη Χλιόβα, όλοι στελέχη του ΕΛΑΣ Σπουδάζουσας. Η ενέδρα πραγματοποιήθηκε την 1η Φεβρουαρίου 1944, ακριβώς την επόμενη μέρα μετά τη πρώτη ένοπλη δημόσια αντιεαμική εμφάνισή του. Την εκτέλεση ανέλαβαν οι αδελφοί Κουρουνιώτη. Δολοφονήθηκε στη στάση του τραμ, Αμαλίας και Φιλελλήνων, από τον Νίκο Κουρουνιώτη. Μετά την εκτέλεση, ο Μίκε Κουρουνιώτης προσπαθώντας να διαφύγει, συνελήφθη από ταγματασφαλίτες, οι οποίοι τον μετέφεραν αρχικά στο Β' Αστυνομικό τμήμα για εξακρίβωση στοιχείων, και μετέπειτα στη Γενική ασφάλεια για ανάκριση.

Ερμηνείες του λόγου της εκτέλεσης

Κατά την Αναστασία Λυγούρα η εκτέλεση του Μαλτέζου έλαβε χώρα είτε για παραδειγματισμό και εκδίκηση για την αποχώρησή του από την ΕΠΟΝ, είτε ως οφειλόμενη σε προσωπικά κίνητρα, καθώς οι εκτελεστές ήταν προσωπικοί του φίλοι, ή σε συνδυασμό αυτών των δύο. Αντιθέτως, ο Τάσος Κωστόπουλος αναφέρει πως αποτέλεσε μία «πλήρως δικαιολογημένη κίνηση αυτοάμυνας της αντίστασης» ενώπιον του ενδεχομένου κατάδοσης από τον Μαλτέζο πρώην συντρόφων του στην Ειδική Ασφάλεια, με την οποία συνεργαζόταν από τον Ιανουάριο του 1944 ο ΕΣΑΣ.

Επακόλουθα

Υστεροφημία

Στην κηδεία του παρευρέθηκε ο κατοχικός πρωθυπουργός όπου μίλησε εναντίον του ΕΑΜ. Η δολοφονία του συγκλόνισε αρκετούς συμφοιτητές και συντρόφους του, ενώ υπήρξαν αντίποινα εναντίον ΕΑΜιτών που συνελήφθησαν και παραδόθηκαν στους Γερμανούς, καθώς και απόπειρα δολοφονίας του Άδωνι Κύρου, από μέλη του ΕΣΑΣ και της Ειδικής Ασφάλειας, ο οποίος τραυματίστηκε στη σπονδυλική στήλη και διασώθηκε μετά από προσωπική παρέμβαση του Ιωάννη Ράλλη. Λόγω της εκτέλεσης, εντός της ΕΠΟΝ συνέβησαν αποχωρήσεις μελών.

Οι αντιεαμικές οργανώσεις (ΠΕΑΝ,ΡΑΝ,Εθνική Δράσις, Ιερή Ταξιαρχία) καταδίκασαν τη δολοφονία του Μαλτέζου και κατηγόρησαν τους αντιπάλους τους ως «εχθρούς της πατρίδας». Αντιθέτως, οι επονίτες φοιτητές υπερασπίστηκαν την πράξη του Κουρουνιώτη καθώς «απάλλαξε τον τόπο από ένα ελληνόφωνο κάθαρμα». Από τους δράστες, οι Αντωνόπουλος και Χλιόβας βρήκαν αργότερα μαρτυρικό θάνατο στην Ειδική Ασφάλεια ως μέλη της αντίστασης, ενώ ο συλληφθέντας Μικές Κουρουνιώτης εκτελέστηκε στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.

Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών, στις 13 του μήνα με πρωτοβουλία του ΓΕΣ, 29 μέλη του ΕΣΑΣ στελέχωσαν την ομάδα πληροφοριών «ΚΙΤΣΟΣ», ως φόρος τιμής στον Μαλτέζο.

Λογοτεχνικές αναφορές

Ο συγγραφέας Ρόδης Ρούφος εξέδωσε την δεκαετία του 1950 το ιστορικό μυθιστόρημα Το Χρονικό μιας σταυροφορίας (τριλογία), ενώ ο Θεόφιλος Δ. Φραγκόπουλος την Τειχομαχία. Και τα δύο μυθιστορήματα είναι αφιερωμένα στη μνήμη του Μαλτέζου, από τον οποίο εμπνεύστηκαν οι συγγραφείς. Ο ποιητής Νίκος Πολίτης του αφιέρωσε το ποίημα Μοιρολόγι της Λεωφόρου Αμαλίας.

Το 1999 ο Πέτρος Μακρής - Στάικος κυκλοφόρησε τη βιογραφία του Μαλτέζου υπό τον τίτλο ο αγαπημένος των θεών.

Βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές

• Πεπονής, Αναστάσιος (2001). Προσωπική μαρτυρία. Αθήνα: Προσκήνιο. 

Δευτερογενείς πηγές

• Κωστόπουλος, Τάσος (2000). «Ο νέος αναθεωρητισμός. Δωσίλογοι όλων των αποχρώσεων, δικαιωθείτε!». Μανιφέστο. https://www.academia.edu/34494323/%CE%9F_%CE%BD%CE%AD%CE%BF%CF%82_%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B8%CE%B5%CF%89%CF%81%CE%B7%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82._%CE%94%CE%BF%CF%83%CE%AF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CE%B9_%CF%8C%CE%BB%CF%89%CE%BD_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%87%CF%81%CF%8E%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD_%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%89%CE%B8%CE%B5%CE%AF%CF%84%CE%B5_. 
• Κωστόπουλος, Τάσος (2016). Κόκκινος Δεκέμβρης: Το ζήτημα της επαναστατικής βίας. Βιβλιόραμα. ISBN 978-960-9548-28-1. 
• Λυγούρα, Αναστασία (2010). Πανεπιστημιακά ιδρύματα και φοιτητική δράση κατά τα έτη 1940-1944 (Διδακτορική διατριβή). Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. 
• Χανδρινός, Ιάσονας (2012). Το τιμωρό χέρι του λαού: Η δράση του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στην κατεχόμενη πρωτεύουσα. Αθήνα: Θεμέλιο. ISBN 978-960-310-356-1.