Καρύκης

Καρύκης
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	11ος αιώνας
Θάνατος	1092
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	στρατιωτικός

Ο Κωνσταντίνος Καρύκης (άκμασε 1090-1093) ήταν Ρωμαίος κυβερνήτης της Κρήτης, ηγέτης μίας εξέγερσης που ξεκίνησε το 1090/91 και κράτησε δύο έτη κατά τη βασιλεία του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού. Οι κύριες πηγές για την εξέγερση είναι η Άννα Κομνηνή και ο Ιωάννης Ζωναράς, αλλά δίνουν λίγες λεπτομέρειες. Ο ιστορικός Μιχαήλ Γλυκάς συγχέει την εξέγερση με τη στάση του Ραψομάτη, που έγινε την ίδια εποχή στην Κύπρο.

Ο Καρύκης είναι γνωστός μόνο από το επίθετό του στις πηγές της εποχής, που δείχνει ότι ήταν καλά γνωστός, αλλά δεν γνωρίζουμε τις συνδέσεις της οικογένειάς του. Έχει υποτεθεί, ότι είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Νικήτα Καρύκη, που ήταν [δούκας της Βουλγαρίας το διάστημα 1070-1090. Δύο άλλοι Καρύκαι είναι γνωστοί του 11ου και του 12ου αι., όπως ο Βασίλειος Καρύκης.

Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός, επί του οποίου εξεγέρθηκε ο Καρύκης δούκας της Κρήτης.

Η εξέγερση

Οι αιτίες

Η αιτία της εξέγερσης δεν είναι γνωστή στις πηγές της εποχής, που δίνουν λίγες πληροφορίες.

Οι Φερντινάν Σαλαντόν και Τζούντιθ Χέρριν υποθέτουν ότι ήταν μία εξέγερση ένεκα φόρων για την οικονομική πολιτική του Αλεξίου Α΄. Η Χέρριν αποδίδει το ίδιο κίνητρο και στη στάση του Ραψομάτη και εκτιμά ότι και οι δύο έγιναν ταυτόχρονα για να έχουν το πλεονέκτημα του ότι η Ρωμανία ήταν απασχολημένη με τον Τζαχά εμίρη της Σμύρνης. Ακόμη προτείνει ότι οι εξεγερθέντες, ίσως έδρασαν σε ένωση με τον εμίρη. Ο Δημήτριος Τσουγκαράκης θεωρεί πως ο Καρύκης μοιάζει περισσότερο με τον ηγέτη ενός πραξικοπήματος, παρά μίας λαϊκής εξέγερσης. Σίγουρα δεν είχε αρκετή λαϊκή υποστήριξη ώστε να αντέξει μία στρατιωτική απάντηση από την κεντρική κυβέρνηση, πράγμα που δεν συνάδει με μία εξέγερση ευρείας βάσης ένεκα φόρων. Επίσης έρχεται σε αντίθεση με τη στάση στην Κύπρο, που αντιστάθηκε στις κυβερνητικές δυνάμεις για ένα διάστημα.

Οι εξεγέρσεις στην Κρήτη και την Κύπρο είναι μάλλον ανεξάρτητες, αν και αναφέρονται μαζί τόσο από την Άννα Κομνηνή, όσο και από τον Ζωναρά καθώς και στην ομιλία του Ιωάννη του Οξείτη. Η απασχόληση της κεντρικής κυβέρνησης στον πόλεμο με τους Πετσενέγους και τους Σελτζούκους ίσως έκανε τους δύο αυτούς τοπικούς κυβερνήτες να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους, αντιπαρατιθέμενοι με την Κωνσταντινούπολη.

Τα συμβάντα

Το ότι ο Καρύκης ήταν δούκας ή κατεπάνω της Κρήτης είναι σχεδόν σίγουρο, αν και οι πηγές αφήνουν ανοικτό το ενδεχόμενο ότι ήρθε από αλλού και ανέλαβε τον έλεγχο της Κρήτης. Η εξέγερσή του ξεκίνησε στα τέλη του 1090 ή στις αρχές του 1091, μια και ο Βασιλικός Λόγος του Ιωάννη Οξείτη που απευθύνεται στον Αλέξιο Α΄ και χρονολογείται τον Φεβρουάριο ή τον Μάρτιο 1091, αναφέρεται στις εξεγέρσεις της Κρήτης και της Κύπρου ως εν εξελίξει. Αυτό έγινε λίγο πριν τη νίκη του Αλεξίου επί των Πετσενέγκων στο Λεβούνιον τον Απρίλιο.

Για ένα διάστημα ο Καρύκης επέτυχε να επιβάλει την εξουσία του επί της νήσου, αντιτιθέμενος με την Αυτοκρατορική εξουσία. Το 1092 ή το 1093 ο Αλέξιος Α΄ έστειλε έναν στόλο υπό τον μέγα δούκα Ιωάννη Δούκα για να καταστείλει την εξέγερση. Υπάρχουν αντικρουόμενες αναφορές των κινήσεων του Δούκα. Σύμφωνα με τον Βίο του Αγ. Μελετίου του Νεότερου, ο Δούκας επισκέφθηκε την Εύβοια πρώτα, όπου έμαθε πως οι Κρήτες είχαν εξεγερθεί και είχαν σκοτώσει τον Καρύκη. Έπειτα προχώρησε στο νησί, όπου ειρηνικά αποκατέστησε την Αυτοκρατορική διακυβέρνηση και άφησε πίσω φρουρές. Υπάρχει μία επιστολή του Θεοφύλακτου της Οχρίδος, που απευθύνεται στον Δούκα στη Χαλκίδα, η οποία μάλλον χρονολογείται από την εποχή εκείνη, που επαληθεύει την εξιστόρηση του Βίου του Μελετίου. Σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή ήταν μόνο αφού ο Δούκας είχε φτάσει στο νησί της Καρπάθου κοντά στην Κρήτη, όταν οι Κρήτες σκότωσαν τον Καρύκη και παραδόθηκαν στον Δούκα χωρίς αντίσταση. Η ιστορικός τοποθετεί την εκστρατεία του Δούκα αμέσως μετά την ήττα τού εμίρη της Σμύρνης. Αυτό σημαίνει ότι έγινε το θέρος ή το φθινόπωρο του 1093. Μία επιγραφή στα Δίδυμα σε ανάμνηση της αποκατάστασης του φρουρίου στο Ιερόν συνδέεται από την Ελένη Γλύκατζη - Αρβελέρ με την εκστρατεία του Δούκα εναντίον της Κρήτης, μια και το Ιερόν ήταν ένα παραδοσιακό λιμάνι εκκίνησης για την Κρήτη και την Κύπρο, αλλά η ερμηνεία της δεν είναι ευρέως αποδεκτή.

Υστεροφημία

Η εξέγερση του Καρύκη ήταν ένα από τα τελευταία γεγονότα με σημασία για όλη τη Ρωμανία, που έλαβαν χώρα στη Ρωμαϊκή Κρήτη. Από τότε και μετά ως τη Βενετική κατάκτηση του 1205 τα πράγματα στο νησί έμειναν στάσιμα.

Τα γεγονότα με τον Καρύκη ίσως σχετίζονται με τις απαρχές των 12 Κρητικών ευγενών οικογενειών των Αρχοντόπουλων, που ισχυρίζονται ότι είχαν πλεονεκτική θέση τον 13ο αι. Αυτοί είναι μάλλον απόγονοι των αρχοντόπουλων (στρατιωτών ενός Τάγματος που ιδρύθηκε από τον Αλέξιο Α΄) που εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη ως προνοιάριοι. Υπάρχει ένα πλαστό έγγραφο του 13ου αι., που καταγράφει πώς ένας Αυτοκράτορας ονόματι Αλέξιος έστειλε μία δύναμη 100 πλοίων για να αναγκάσει την εξεγερμένη Κρήτη να υποταχθεί στον γιο του και τις 12 οικογένειες. Το έγγραφο συγχέει -μεταξύ άλλων- τον Αλέξιο Α΄ με τον Αλέξιο Β΄, αλλά εμφανίζεται να αναφέρεται σε μία ιστορική εξέγερση στην Κρήτη. Περιγράφει τους Κρήτες να αρνούνται να πληρώσουν φόρους και να διώχνουν τους αυτοκρατορικούς αξιωματούχους, αλλά η εξέγερση δεν μπορεί σίγουρα να ταυτοποιηθεί με την εξέγερση του Καρύκη.

Πηγές

• Cheynet, Jean-Claude (1996). Pouvoir et contestations à Byzance (963–1210). Publications de la Sorbonne.
• Frankopan, Peter (2004). "Challenges to Imperial Authority in Byzantium: Revolts on Crete and Cyprus at the End of the 11th C.". Byzantion. 74 (2): 382–402. JSTOR 44172968.
• Gautier, Paul (1977). "Défection et soumission de la Crète sous Alexis Ier Comnène". Revue des études byzantines. 35: 215–227. doi:10.3406/rebyz.1977.2071.
• Savvides, Alexis G. C. (2000). "Can we refer to a concerted action among Rapsomates, Caryces and the Emir Tzachas between AD 1091 and 1093?". Byzantion. 70 (1): 122–134. JSTOR 44172366.
• Tsougarakis, Dimitris (1988). Byzantine Crete: From the 5th Century to the Venetian Conquest. Athens: Historical Publications St. D. Basilopoulos.