Μετάβαση στο περιεχόμενο

Κλάρα Πέιτερς

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Κλάρα Πέιτερς
Γέννηση1587[1]
Αμβέρσα[2]
Θάνατος1657[3]
Αμβέρσα[4]
ΕθνικότηταΦλαμανδοί[5]
Χώρα πολιτογράφησηςΚάτω Χώρες των Αψβούργων
Ιδιότηταζωγράφος[5][6]
ΚίνημαΦλαμανδική ζωγραφική μπαρόκ
Είδος τέχνηςΝεκρή φύση[5]
Καλλιτεχνικά ρεύματαΦλαμανδική ζωγραφική μπαρόκ
Σημαντικά έργαStill life with fish, oysters and shrimps και Still life with flowers
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η Κλάρα Πέιτερς (φλαμανδικά: Clara Peeters, γενν. Αμβέρσα, 15 Μαΐου 1594 (βάπτιση) - 1657;) ήταν Φλαμανδή ζωγράφος νεκρών φύσεων, η οποία εκπαιδεύτηκε με την παράδοση του φλαμανδικού μπαρόκ, αλλά πιθανότατα πέρασε μεγάλο μέρος της σταδιοδρομίας της στην νεοϊδρυθείσα τότε Ολλανδική Δημοκρατία, συμμετέχοντας στην χρυσή εποχή της ολλανδικής ζωγραφικής. Πολλές πλευρές του βίου και του έργου της, παραμένουν ολοσχερώς ασαφείς, ειδικά σε ό,τι αφορά τις περιόδους εκτός του χρονικού διαστήματος 1607 - 1621, περιόδου κατά την οποία είναι γνωστά και χρονολογημένα έργα της.[7] Όπως το θέτει ο ιστορικός τέχνης Σέιμουρ Σλάιβ "δεν υπάρχει ούτε ένα αδιαμφισβήτητο τεκμήριο σχετικά με τη ζωή της αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι είχε δραστηριοποιηθεί τόσο στη Φλάνδρα όσο και στην Ολλανδία".[8]

Νεκρή φύση με Τυριά, Αμύγδαλα και Πρέτζελς, περ. 1615, με μαχαίρι με την υπογραφή της και ανάκλαση της καλλιτέχνιδας στο στεφάνι της κανάτας. Αποκτήθηκε από το Mauritshuis το 2012

Ήταν ασυνήθιστο για την εποχή να υπάρχει γυναίκα ζωγράφος και είναι η πρώτη σημαντική ζωγράφος θηλυκού γένους στην περίοδο της "Χρυσής ολλανδικής εποχής". Αν θεωρηθεί Φλαμανδή, ήταν η πλέον διάσημη Φλαμανδή του 17ου αιώνα.[9] Οι περισσότερες γυναίκες ζωγράφους στην Ολλανδία ειδικεύονταν επίσης στις νεκρές φύσεις, καθώς δεν χρειάζονταν γνώσεις ανατομίας, εκτός από άλλα πλεονεκτήματα που προσέφερε η θεματολογία στις γυναίκες. Αντίθετα από τις Μαρία φαν Οοστερβάικ (Maria van Oosterwyck) και Ράχελ Ρόις (Rachel Ruysch), οι οποίες ειδικεύονταν στη ζωγραφική ανθέων, η Πίετερς ζωγράφιζε θέματα στα οποία υπήρχαν τρόφιμα και ήταν εξέχουσα ανάμεσα στους καλλιτέχνες που ζωγράφιζαν "αντικείμενα πρωινού" με φαγητά και απλά σκεύη ή "αντικείμενα συμποσίων" με ακριβά φλιτζάνια και σκεύη από πολύτιμα μέταλλα.[10] Περισσότερο από κάθε άλλου καλλιτέχνη, στα έργα της συχνά απεικονίζονται προσεκτικές αναπαραστάσεις διαφορετικών ειδών τυριών, το οποίο είναι τρόφιμο που εκτιμάται πολύ ακόμη και σήμερα στην Ολλανδία.

Βιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Νεκρή φύση, 1607, με υπογραφή "CLARA P 1607", με πρέτζελ σε σχήμα P
Νεκρή φύση με άνθη και χρυσά τιμητικά κύπελλα, 1612, με ανακλάσεις της καλλιτέχνιδας στις εξοχές του φλιτζανιού στα δεξιά

Λίγα είναι γνωστά για τη ζωή της Κλάρα. Παραδοσιακά, οι ιστορικοί τέχνης συμφωνούν ότι το έργο της φαίνεται να καταδεικνύει ότι προερχόταν από την επαρχία της Αμβέρσας. Στα αρχεία της Αμβέρσας υπάρχει καταγραφή κάποιας Κλάρα Πέιτερς, θυγατέρας του Ζαν (Γιαν) Πέιτερς που βαπτίστηκε στις 15 Μαΐου 1594 στην εκκλησία της Αγίας Βαλπουργίας (Sint-Walburgiskerk)..[11] Δεύτερο έγγραφο καταδεικνύει τον γάμο μιας Κλάρα Πέιτερς με τον Χενρίκους Γιόοσεν στις 31 Μαΐου 1639 στην ίδια εκκλησία.[12] Εν τούτοις, τόσο το "Κλάρα" όσο και το "Πέιτερς" ήταν κοινά ονόματα στην Αμβέρσα.[13] Αν η βάπτισή της έγινε το 1594, τότε πρέπει να έφτιαξε τους χρονολογημένους της πίνακες του 1607 σε ηλικία 12 ή 13 ετών και οι ιστορικοί τέχνης έχουν ισχυρές αμφιβολίες σχετικά με το αν παρόμοια έργα μπορούσαν να φιλοτεχνηθούν σε τόσο νεαρή ηλικία, καταλήγοντας ότι η γέννησή της πρέπει να τοποθετηθεί στη δεκαετία του 1580.[14][15]

Η Κλάρα εγκαταστάθηκε στο Άμστερνταμ γύρω στο 1611 και καταγράφεται στη Χάγη το 1617.[16] Ορισμένοι προτείνουν ότι, υπό το πρίσμα ότι κανένα της έργο δεν εμφανίζεται καταγεγραμμένο μετά το 1621, σταμάτησε να ζωγραφίζει όταν παντρεύτηκε, όπως έκανε και η Γιούντιτ Λέιστερ. Λόγω του αριθμού των εμφανών αντιγράφων των πινάκων της από διάφορους καλλιτέχνες, ορισμένοι εικάζουν ότι πιθανόν να είχε μια μικρή σχολή καλλιτεχνών.[12] Δύο πίνακες της δεκαετίας του 1630, σχεδόν με τις ίδιες νεκρές φύσεις, στο ύφος της και με υπογραφή CP σήμερα θεωρούνται ανώνυμοι και όχι φτιαγμένοι από αυτήν.[17] Φέρεται καταγεγραμμένος πίνακας φιλοτεχνημένος από την Κλάρα και με χρονολογία 1657, αλλά αναφέρεται ως απωλεσθείς, αλλά είναι πολύ μεταγενέστερος των χρονολογιών των έργων της που έχουν διασωθεί. Δεν υπάρχει τεκμηρίωση ως προς την ημερομηνία θανάτου της, αλλά οι ιστορικοί τέχνης εικάζουν ποικίλες χρονολογίες: Κατά ή μετά το 1621,[15] μετά το 1657, 1659 ή 1676.[12]

Εκπαίδευση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Νεκρή φύση με καρύδια, γλυκό και άνθη', 1611, με την καλλιτέχνιδα να ανακλάται σε αρκετά σημεία των μεταλλικών σκευών
Νεκρή φύση με επάργυρο κύπελλο

Ο πρώτος γνωστός πίνακας της Πέιτερς χρονολογείται, με υπογραφή της, το 1607. Η τεχνική στίλβωση και η πολυπλοκότητα της σύνθεσης αυτού του πίνακα, όπως και άλλων πρώιμων έργων της, δείχνουν τη δεξιοτεχνία ενός καλά εκπαιδευμένου καλλιτέχνη.[11] Το έργο της υποδεικνύει εκπαίδευση στην Αμβέρσα, πόλη της οποίας οι καλλιτέχνες επεδείκνυαν μεγάλη σημασία στη λεπτομέρεια και στο προσεκτικό φινίρισμα των έργων τους.[11]

Δεν υπάρχει κανένα τεκμήριο ως προς το σε ποιον καλλιτέχνη μαθήτευσε. Οι περισσότεροι μαθητές καταγράφονταν στα αρχεία της Συντεχνίας, αλλά το όνομά της δεν υπάρχει σε αρχείο καμιάς Συντεχνίας ζωγράφων ούτε στην Αμβέρσα, ούτε στο Άμστερνταμ, το Χάαρλεμ, στο Ντελφτ, στη Χάγη ή στο Μίντελμπουρχ.[12] Οι ιστορικοί τέχνης εικάζουν ότι ότι πιθανόν ήταν θυγατέρα κάποιου ζωγράφου, οπότε δεν θα χρειαζόταν να καταγραφεί ως εκπαιδευόμενη. Ίσως η απάντηση στο ερώτημα να βρίσκεται στο ότι τα αρχεία της Συντεχνίας του Αγίου Λουκά της Αμβέρσας, κατά την περίοδο 1607 - 1628 έχουν χαθεί και ορισμένα ονόματα που υπήρχαν σε αυτά διασώζονται μόνον μέσω άλλων τεκμηρίων.[12]

Πολλοί ιστορικοί τέχνης πιστεύουν ότι το έργο της μοιάζει πολύ με αυτό του Οσίας Μπέερτ και υποθέτουν ότι με κάποιον τρόπο οι δύο καλλιτέχνες σχετίζονται - κάποιοι μάλιστα ισχυρίζονται ότι ήταν μαθήτριά του. Ο Μπέερτ ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως ζωγράφος νεκρών φύσεων και έγινε μέλος στη Συντεχνία της Αμβέρσας το 1602.[16] Ώστόσο, κανένα από τα έργα του δεν είναι χρονολογημένο, αν και ορισμένες από τις πλάκες χαλκού πάνω στις οποίες ζωγράφιζε φέρουν χρονολογική σφραγίδα από το 1606 ως το 1609 από τον προμηθευτή. Η σχέση τους παραμένει στο επίπεδο εικασιών.[11][18] Σχετιζόταν επίσης στενά με τους καλλιτέχνες από την Αμβέρσα Χανς φαν Έσσεν και Γιαν φαν ντερ Μπέικ.[19] Έχει επίσης προταθεί ως Δάσκαλός της ο Γιαν Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος.[12]

Αν και δεν βρισκόταν καταγεγραμμένη στους καταλόγους της, τουλάχιστον ένας πίνακάς της φέρει τη σφραγίδα της Συντεχνίας της Αμβέρσας στο πίσω του μέρος, δείχνοντας ότι ήταν όντως μέλος της ή τουλάχιστον ότι εργαζόταν σε πάνελς που είχαν κατασκευαστεί από μέλη της Συντεχνίας.[12]

Έργο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σχετικά με τα έργα της υπάρχουν πολύ περισσότερες πληροφορίες απ' ό,τι για τη ζωή της. Η Πέιτερς έχει με σαφήνεια υπογράψει τριάντα ένα έργα της ως "CLARA PEETERS" or "CLARA P." και χρονολόγησε πολλά από αυτά, αφήνοντας ισχυρή καταγραφή των έργων που φιλοτέχνησε κατά την περίοδο 1607 - 1621.[12] Δεκαοκτώ από αυτούς ολοκληρώθηκαν όταν είχε φθάσει σε ηλικία 18 ετών. Επιπλέον εβδομήντα έξι πίνακες εικάζεται ότι περιλαμβάνονται στο σύνολο του έργου της, αν και ελλείπει η τεκμηρίωση για τη βέβαιη απόδοσή τους σε αυτήν.[12] Μερικοί από τους πίνακές της φέρουν "υπογραφή" ως εγχάρακτη επιγραφή στη λαβή του μαχαιριού που απεικονίζεται. Το μαχαίρι αυτό φέρει δύο γυμνές γυναικείες μορφές, χωρίς αμφιβολία αλληγορικές, στην κύρια όψη της λαβής που είναι ορατή, και είναι τυπικό bruidmessen (=μαχαίρι της νύφης) που έφτιαχναν οι αργυροχόοι της Αμβέρσας περί τα 1590-100. Μπορεί να είναι μαχαίρι που όντως κατείχε η Πέιτερς ή απλά ένα φανταστικό μαχαίρι.[7]

Η Πέιτερς ανήκε στην ομάδα των πρώιμων δημιουργών νεκρών φύσεων και ανθέων[19] και ενώ αυτό το είδος ζωγραφικής ήταν ακόμη νέο. Λιγότεροι από δέκα πίνακες με άνθη και λιγότεροι από πέντε με τρόφιμα είχαν φιλοτεχνηθεί στις Κάτω Χώρες πριν το 1608, όταν ζωγράφισε το πρώτο της τεκμηριωμένο έργο.[11] Ζωγράφισε μια ομάδα από τέσσερις, μεγαλύτερους από το "κανονικό" (όλοι διαστάσεων 50-51 x 71-73 εκ.) πίνακες με νεκρές φύσεις, που βρίσκονταν στην ισπανική βασιλική συλλογή και σήμερα εκτίθενται στο Μουσείο Πράδο στη Μαδρίτη. Στην ομάδα περιλαμβάνεται μια από τις πρώτες νεκρές φύσεις με πτερωτά θηράματα, αν εξαιρεθεί η Νεκρή φύση με πέρδικα και γάντια πανοπλίας' του Τζάκοπο ντε' Μπάρμπαρι (1504, σήμερα στο Μόναχο), που προέρχεται από μια ολοσχερώς διαφορετική καλλιτεχνική παράδοση. Η ομάδα του Πράδο είχε διαμοιραστεί ανάμεσα σε ισπανικά ανάκτορα κατά τον 18ο αιώνα, με την παλαιότερη απογραφή να τα αναφέρει το 1734, όταν ένας από αυτούς διασώθηκε από την πυρκαγιά που κατέστρεψε το Ανάκτορο Αλκαζάρ στη Μαδρίτη.[20] Οι πίνακές της με τα ψάρια και τα αγρίμια του 1611 είναι κατά δέκα ως είκοσι χρόνια παλαιότεροι πριν εμφανιστούν τα ίδια θέματα από άλλους καλλιτέχνες.[12] Η επιρροή της σε άλλους Φλαμανδούς και Ολλανδούς καλλιτέχνες μαρτυρείται όχι μόνον από τη θεματολογία της, αλλά με την προοδευτική χρήση προς μονοχρωματική παλέτα, χαμηλή γωνία θέασης, περισσότερο συμπαγή μορφή και τον μειούμενο αριθμό των απεικονιζομένων αντικειμένων.

Ήδη από το 1607 στο έργο της εγκαταλείπει την υπερυψωμένη γωνία θέασης, τυπική του Μπέερτ, προς χαμηλότερες γωνίες και θα παραμείνει χαμηλή στα επόμενα έργα της και θα βρει μιμητές στα έργα σχεδόν όλων των επερχόμενων καλλιτεχνών. Στο έργο αυτό η πρόσοψη του τραπεζιού βρίσκεται σχεδόν στο κάτω μέρος της σύνθεσης, επίσης τυπική θέση στα έργα του Μπέερτ. Στα κατοπινά της έργα υπάρχει ευρύτερο περιθώριο στο κάτω μέρος του πίνακα και η κατώτερη άκρη του τραπεζιού κατεβαίνει χαμηλότερα σε σχέση με τον χώρο του πίνακα, παρά το ότι το σκούρο περιθώριο παραμένει ουδέτερο.[21]

Στα έργα της πριν το 1620, η Πέιτερς δείχνει ιδιαίτερα γοητευμένη με την πρόσπτωση του φωτός σε μεταλλικά αντικείμενα: νομίσματα, κύπελλα, πιατέλες από κασσίτερο κτλ, και τις ανακλάσεις τους. Με τον τρόπο που ο Γιαν βαν Άικ περιέλαβε το πορτρέτο του στην ανάκλαση του καθρέφτη στο πορτρέτο του Ο Γάμος των Αρνολφίνι του 1434, η Πέιτερς συχνά περιλάμβανε μικροσκοπικά της πορτρέτα στις ανακλάσεις που απεικόνιζε. Ζωγράφισε τον εαυτό της σε ανακλάσεις κυπέλλων και επίχρυσων σκευών και πιθανόν να είναι η καλλιτέχνις που κατέστησε την τεχνική αυτή δημοφιλή.[12] Ήταν, επίσης, πολύ επιδέξια στις διακρίσεις των υφών. Στη Νεκρή φύση με Γάτα και Ψάρια[22] μοιάζει σαν κάποιος να μπορεί να αγγίξει τη γούνα της γάτας και οι ανακλάσεις δημιουργούν την ψευδαίσθηση του βάθους. Ορισμένοι έχουν την αντίληψη ότι επικρατούσε στους πίνακές της ο θρησκευτικός συμβολισμός: τα ψάρια είναι σύμβολο του Χριστού και τοποθετούνται σε σταυρόσχημη θέση. Η Πέιτερς άλλαξε το ύφος της μετά το 1620, υιοθετώντας μονοχρωματικό χρωματικό σχήμα με ταπεινότερο θέμα την απεικόνιση τυριών και ψωμιού και απλούστερα σκεύη.

Αν και η ιδιαίτερα εξειδικευμένη μορφή νεκρών φύσεων που βοήθησε να αναπτυχθεί τελικά βγήκε εκτός μόδας στη Φλάνδρα, η συμβολή της στη διαμόρφωση των σκηνών συμποσίων και πρωινού στην Αμβέρσα στις αρχές του 17ου αιώνα, έχει εδώ και καιρό αναγνωριστεί.[11]

Πάτρονες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αν και δεν καταγράφεται κανείς ως πάτρονάς της, η Πέιτερς ήταν επιτυχημένη καλλιτέχνις. Από πολλές απόψεις τα έργα της δίνουν την εντύπωση ότι εργαζόταν για πλούσιους συλλέκτες: τα έργα της είναι μεγαλύτερα σε μέγεθος από το κανονικό, τυπικά απεικονίζουν ακριβά αντικείμενα, νομίσματα και κοσμήματα, ενώ πολλά έργα της έχουν βρεθεί σε συλλογές οικονομικά εύρωστων ιδιωτών. Τέσσερα έργα της, όπως προαναφέρθηκε, βρίσκονται στο Πράδο προερχόμενα από την ισπανική βασιλική συλλογή, ένα βρίσκεται καταγεγραμμένο σε ιδιωτική συλλογή το 1627 και άλλο ένα καταγράφεται σε έγγραφο συμβολαιογράφου το 1628.[12]

Το 1973 ένας από τους πίνακές της πωλήθηκε σε δημοπρασία στον οίκο Κρίστις έναντι £39.900.[23] Τον Απρίλιο του 2009 ο Κρίστις πώλησε πίνακά της, τον οποίο τιτλοφόρησε Μήλα, κεράσια, βερίκοκα και άλλα φρούτα σε καλάθι με αχλάδια, δαμάσκηνα, έναν κοκκινολαίμη, έναν τρυποκάρυδο, έναν παπαγάλο κι έναν πίθηκο που τρώει καρύδια σε τραπέζι έναντι $150.000 (Πώληση 7714 παρτίδα 24). Τον Ιούνιο του 2012 μια Νεκρή φύση με τυριά, αμύγδαλα και πρέτζελ, που είχε αγοραστεί το 2000 από αμερικανική ιδιωτική συλλογή έναντι $2.900.000 αγοράστηκε από το Mauritshuis της Χάγης έναντι αγνώστου τιμήματος.


Έργα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Τραπέζι με πορτοκάλια, ελιές και πίτα, πιθανόν 1611, με το "υπογεγραμμένο μαχαίρι" από την ομάδα του Μουσείου Πράδο [1]
    Τραπέζι με πορτοκάλια, ελιές και πίτα, πιθανόν 1611, με το "υπογεγραμμένο μαχαίρι" από την ομάδα του Μουσείου Πράδο [1]
  • 1611, από την ομάδα του Μουσείου Πράδο. Αναμφισβήτητα η πρώτη νεκρή φύση με νεκρά πτερωτά θηράματα. [2]
    1611, από την ομάδα του Μουσείου Πράδο. Αναμφισβήτητα η πρώτη νεκρή φύση με νεκρά πτερωτά θηράματα. [2]
  • Νεκρή φύση με κεράσια, αγκινάρα και τυριά, 1612-1618 [3]
    Νεκρή φύση με κεράσια, αγκινάρα και τυριά, 1612-1618 [3]
  • Νεκρή φύση με καβούρι, αστακό και γαρίδες, πίνακας που δεν έχει αποδοθεί αλλά με το ύφος της Κλάρα Πέιτερς, 1630–39 [4]
    Νεκρή φύση με καβούρι, αστακό και γαρίδες, πίνακας που δεν έχει αποδοθεί αλλά με το ύφος της Κλάρα Πέιτερς, 1630–39 [4]

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ kmska.be/collection/work/data/sftflk. Ανακτήθηκε στις 29  Απριλίου 2024.
  2. ↑ «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Clara-Peeters.
  3. ↑ kmska.be/collection/work/data/sftflk. Ανακτήθηκε στις 29  Απριλίου 2024.
  4. ↑ www.museodelprado.es/en/the-collection/artist/peeters-clara/c5fd7572-797d-4e5b-a20b-333b47099012.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 (Αγγλικά) Union List of Artist Names. 500029905.
  6. ↑ kmska.be/collection/work/data/sftflk. Ανακτήθηκε στις 29  Απριλίου 2024.
  7. ↑ 7,0 7,1 Gaze, p. 535
  8. ↑ Slive, 281
  9. ↑ Vlieghe, 10
  10. ↑ Gaze, p. 534-7
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 Harris, Ann Sutherland, Linda Nochlin. Los Angeles County Museum of Art. Women Artists, 1550-1950. Los Angeles; New York: Los Angeles County Museum of Art; Distributed by Random House, 1976.
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 Decoteau, Pamela Higgs. Clara Peeters, 1594- ca 1640, Germany, Lingen: Luca Verlag, 1992.
  13. ↑ Van Der Stichelen, K., Westen, M., Elck zijn waerom: Vrouwelijke kunstenaars in België en Nederland, 1500-1950, Ludion Antwerpen 1999, blz. 141-143, ISBN 9055442712
  14. ↑ Vlieghe, 217, and note 52 (p. 297).
  15. ↑ 15,0 15,1 Willigen, Adriaan van der· Meijer, Fred G. (2003). A dictionary of Dutch and Flemish still-life painters working in oils : 1525-1725. Leiden: Primavera. σελίδες 158–159. ISBN 90-74310-85-0. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Wilenski, R.H. Flemish Painters 1430–1830. New York: Viking Press, 1960.
  17. ↑ Breakfast still life and Still life with Shellfish and Eggs in the RKD
  18. ↑ Vlieghe, 217 for the plates
  19. ↑ 19,0 19,1 Chadwick, Whitney. Women, Art, and Society. New York, N.Y.: Thames and Hudson, 1990.
  20. ↑ Gaze, p. 535; Museo del Prado, Catálogo de las pinturas, 1996, p. 279, Ministerio de Educación y Cultura, Madrid, ISBN 8487317537; Slive, 288
  21. ↑ Vlieghe, 217-218
  22. ↑ Still-Life of Fish and Cat Αρχειοθετήθηκε 2012-03-06 στο Wayback Machine. in the National Museum of Women in the Arts
  23. ↑ Greer, Germaine. The Obstacle Race: The Fortunes of Women Painters and their Work. New York: Farrar, Straus, Giroux, 1979.

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • "Gaze": Hochstrasser, Julie Berger, in: Gaze, Delia, ed. "Peeters, Clara" in Concise Dictionary of Women Artists, 2013, Routledge, 1136599010, 9781136599019
  • Slive, Seymour, Dutch Painting, 1600–1800, Yale UP, 1995,ISBN 0300074514
  • Vlieghe, H. (1998), Flemish art and architecture, 1585–1700, Yale University Press Pelican history of art. New Haven: Yale University Press. ISBN 0300070381

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Κλάρα_Πέιτερς&oldid=10733572"