Κρανιά Αγίων Σαράντα

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Κρανιά (αποσαφήνιση).

Κρανιά Αγίων Σαράντα
Κρανιά Αγίων Σαράντα 39°53′29″N 20°5′23″E
Χώρα	Αλβανία
Διοικητική υπαγωγή	Φοινίκη
Υψόμετρο	65 μέτρα
Ζώνη ώρας	UTC+01:00 (επίσημη ώρα) UTC+02:00 (θερινή ώρα) ώρα Κεντρικής Ευρώπης θερινή ώρα Κεντρικής Ευρώπης

Η Κρανιά (αλβανικά: Kranë) είναι χωριό της Β. Ηπείρου. Βρίσκεται 7,5 χμ ανατολικά της πόλης των Αγίων Σαράντα και διοικητικά υπάγεται στην επαρχία Μεσοποτάμου Δήμος Φοινίκαιων.

Είναι χτισμένο επάνω σε ένα λόφο, σε 65 μ. υψόμετρο, σε σχήμα ακανόνιστου αστεριού, όπου κάθε ακτίνα του αστεριού αποτελεί και μια συνοικία. Οι κάτοικοί του είναι όλοι ελληνικής καταγωγής και χριστιανοί ορθόδοξοι και η μητρική τους γλώσσα είναι η ελληνική.

Ιστορία

[...] οἱ δὲ κατελεήσαντες τὰς συμφορὰς αὐτῶν ὑπήκουσαν καὶ μετὰ ταῦτα παραβοηθοῦντες ἧκον εἰς Ἑλίκρανον. οἱ δὲ τὴν Φοινίκην κατασχόντες τὸ μὲν πρῶτον, παραγενόμενοι μετὰ Σκερδιλαΐδου πρὸς τὸ χωρίον, παρεστρατοπέδευσαν τοῖς βεβοηθηκόσι, βουλόμενοι συμβαλεῖν. [...]

Πολύβιου Ιστορίαι, Βιβλίο Β'

Από τους αρχαίους ιστορικούς αναφέρεται ως πόλη με το όνομα Ελίκρανον. Ακόμα και σήμερα βρίσκονται τα ερείπιά του. Ο Γερμανός ιστορικός Φρίντλερ Χάους στη μελέτη του "Η Ήπειρος στην αρχαιότητα" μεταξύ άλλων αναφέρει πως κοντά στη Φοινίκη πρέπει να ήταν και το Ελίκρανον, όπου αναφέρει και ο Πολύβιος το 477. Ακόμα το Ελίκρανον αναφέρεται ως το σημείο που τον 3o αιώνα π.Χ. οι σύμμαχοι των Ηπειρωτών, οι Αιτωλοί, ήρθαν σε βοήθεια τους, για να αντισταθούν ενάντια στην εκστρατεία των Αρδιανών. Οι στρατιές ήρθαν ως το Ελίκρανον, που όπως λέει ο Ευαγγελίδης στο βιβλίο του "Οι αρχαίοι κάτοικοι της Ηπείρου", μαζί με το Βουθρωτό και τη Φοινίκη, είναι γνήσιες αρχαίες ελληνικές λέξεις. Είναι γνωστό το γεγονός ότι το 205 π. Χ. στην Κρανιά έχουν συγκρουστεί ο ρωμαϊκός στρατός με τους υποστηριχτές της Φοινίκης.

Το όνομα ΚΡΑΝΙΑ το συναντάμε για πρώτη φορά στο «Χρονικό των Τόκκων» το 1412, όταν ο Κόντος κατέβη στην Κρανέα (Κρανιά) σε πόλεμο με τον Γκιν Ζενεβίτσι. Το 1856 ο Αραβαντινός για την Κρανιά αναφέρει:

[..] «χωριό με 15 σπίτια, με καταγωγή ελληνική, η γλώσσα που ομιλείται ελληνική και υπάγεται στην επισκοπή του Δελβίνου».

Τον 15ο αιώνα επί Τουρκοκρατίας το βρίσκουμε ως Κράγιαν, αλλά και Κράϊαν. Όλες οι μορφές του έχουν στη ρίζα το: Κρανέα, Κρανεία, Κρανιά. Για την ελληνικότητα του χωριού μιλούν και όλα τα τοπωνύμια που σώζονται μέχρι σήμερα (γύρω στα 157) όπως: Δέκατα, Γραβίλλα, Παλιοκόπρι, Άγιος Μάρκος, Γκρέμιθας, Πλακογέφυρο, Παλιόπυργος, Παπαράχη, Βουλίστρα, Καμίνια κ.ά.

Σύμφωνα με τους τούρκικους φορολογικούς καταλόγους το 1431 το χωριό ήταν τιμάριο Τούρκου στρατιωτικού φεουδάρχη. Το 1583, το σύστημα των τιμαριών αντικαθίσταται από το σύστημα των τσιφλικιών, ενώ τον 18ο αιώνα οι νέοι τσιφλικάδες είναι ντόπιοι από την πόλη του Δελβίνου και του Αργυροκάστρου, όλοι αλλοεθνείς.

Το 1431 το χωριό είχε 23 οικογένειες, το 1506 13 οικογένειες και το 1852 έγινε τσιφλίκι με 15 οικογένειες. Τον 20ό αιώνα έχουμε μια αύξηση του πληθυσμού. Το 1913 είχε 175 κατοίκους και το 1927 είχε 203 κατοίκους. Το 1939 φθάνει τους 300. Σήμερα αριθμεί 140 σπίτια, με 156 οικογένειες και άνω των 1000 κατοίκων, ένα μεγάλο μέρος των οποίων έχουν μεταναστεύσει στην Ελλάδα, με το άνοιγμα των συνόρων το 1990.

Το Δεκέμβριο του 1912 καταστράφηκε (κάηκε) ολοκληρωτικά από τον οθωμανικό στρατό και τους ισλαμιστές φανατικούς

Στην Κρανιά λειτούργησε σχολείο για πρώτη φορά το 1895, με πρώτο δάσκαλο το Φώτο Σακελάρη από τη Δίβρη, σ’ ένα κτίριο κοντά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, με διακοπή το 1912-14 λόγω του Βαλκανικού Πολέμου, το 1934-35 λόγω αποχής για την αλβανοποίησή του από τον βασιλιά Ζογ και την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1962 άνοιξε εφτάχρονο και το 1971 μεσαία γεωργική σχολή. Το χωριό σήμερα έχει μόνον δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο. Το εννιάχρονο έκλεισε το 2003 λόγω έλλειψης μαθητών.

Μεγάλη είναι η συμβολή των Κρανιωτών στον Ελληνο-ιταλικό πόλεμο. Τρεις από το χωριό πήραν ενεργό μέρος στο πλευρό των Ελλήνων φαντάρων και πολέμησαν μέχρι τη λήξη του πολέμου: ο Αναστάσης Θ. Καΐσης, ο Γεώργιος Σ. Καΐσης και ο Θεόδωρος Γ. Θανάσης.

Οι κάτοικοί του έλαβαν μέρος στον Αντιφασιστικό Αγώνα και τιμούν την μνήμη τριών μαρτύρων που σκότωσαν οι Γερμανοί, τους: Θύμιο Τσάβο, Χρήστο Μούκα και Βασίλη Θανάση. Το χωριό έπαθε ζημιές από τις ναζιστικές ορδές, ενώ τον Ιανουάριο του 1944, από τους Γερμανούς, 60 σπίτια έγιναν στάχτη και σκότωσαν επί τόπου ή άρπαξαν 500 γελαδινά, 700 αιγοπρόβατα, 100 άλογα και 200 γουρούνια.

Η Κρανιά έχει παράδοση στην παραγωγή των σιτηρών και των κηπευτικών. Έχει μαγαζιά, εργαστήρια ξυλουργικής, αλουμινίου, οικοδομικές εταιρείες κ.ά. Τις δυο τελευταίες δεκαετίες έχουν χτιστεί πάρα πολλά καινούργια σπίτια -βίλες- που μαρτυρούν για ένα σύγχρονο τρόπο ζωής.

Από το χωριό της Κρανιάς είναι το πρωτοπαλίκαρο του Βούρκου, ο ατρόμητος και μυθικός Καπετάνιος Θύμιος Λιώλης. Τον Ιούλιο του 2019, ένα μνημείο αφιερωμένο στον Λιώλη ανατινάχθηκε από αγνώστους, οι οποίοι μάλιστα στην συνέχεια έγραψαν πάνω στα απομεινάρια την λέξη "Τσαμουριά" στην αλβανική γλώσσα. Το μνημείο υψωνόταν στο κέντρο του χωριού, δίπλα στην νεόχτιστη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, δώρο του Μακαριοτάτου Αναστασίου.