Μάχη του Δορυλαίου (1097)

Η Μάχη του Δορύλαιου πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της Πρώτης Σταυροφορίας την 1η Ιουλίου 1097, μεταξύ των Σελτζούκων Τούρκων και των Σταυροφόρων, κοντά στο Δορύλαιο της Μικράς Ασίας. Αν και οι τουρκικές δυνάμεις του Κιλίτς Αρσλάν είχαν σχεδόν καταστρέψει το σταυροφορικό τάγμα του Βοημούνδου, άλλοι Σταυροφόροι κατέφθασαν στην ώρα και η μάχη εξελίχθηκε σε σταυροφορική νίκη.

Παρασκήνιο

Οι Σταυροφόροι έφυγαν από τη Νίκαια στις 26 Ιουνίου 1097, έχοντας βαθιά δυσπιστία για τους Βυζαντινούς, οι οποίοι είχαν καταλάβει την πόλη μετά από μια μακρά πολιορκία. Προκειμένου να απλοποιήσει το πρόβλημα των προμηθειών, ο στρατός των Σταυροφόρων χωρίστηκε σε δύο ομάδες. Ο Βοημούνδος του Τάραντα ηγούταν της αδύναμης πλευράς, ο Ταγκρέδος, ο Ροβέρτος Β΄ της Νορμανδίας, ο Ροβέρτος της Φλάνδρας, και ο βυζαντινός στρατηγός Τατίκιος βρίσκονταν στην εμπροσθοφυλακή, και ο Γοδεφρείδος του Μπουγιόν, ο αδελφός του Βαλδουίνος της Βουλώνης, ο Ραϋμόνδος Δ΄ της Τουλούζης, ο Στέφανος Β΄, και ο Ούγος του Βερμαντουά στο πίσω μέρος.

Στις 29 Ιουνίου, έμαθαν ότι οι Τούρκοι σχεδίαζαν ενέδρα κοντά στο Δορύλαιο (ο Βοημούνδος σημείωσε ότι στον στρατό είχαν εισχωρήσει τούρκοι κατάσκοποι). Η τουρκική δύναμη, αποτελούμενη από τον Κιλίτς Αρσλάν Α΄ και τον σύμμαχο του Χασάν της Καππαδοκίας, μαζί με τη βοήθεια των Δανισμεντίδων, με επικεφαλής τον Τούρκο Πρίγκιπα Γαζή Γκιουμουστιγκίν. Οι σύγχρονοι αριθμοί τοποθετούν αυτόν τον αριθμό μεταξύ 25.000-30.000 ανδρών, ενώ οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις είναι μεταξύ 6.000 και 8.000 ανδρών. Ωστόσο, αρκετές πηγές δίνουν παράλογα υψηλούς αριθμούς τούρκων στρατιωτών στη μάχη: 150.000 άνδρες σύμφωνα με τον Ραϋμόνδο της Αγκιλέρ και 360.000 άνδρες σύμφωνα με τον Φυλσέρ της Σαρτρ. Τέτοια νούμερα ήταν απίθανα λόγω της έλλειψης προμηθειών για τόσο μεγάλο αριθμό στρατιωτών και λόγω της τουρκικής τακτικής των τοξοβόλων-ιππέων που στόχευαν και έτρεψαν, έδειχναν προς την κατεύθυνση ότι υπήρχε μικρότερος τουρκικός στρατός.

Η δύναμη του Βοημούνδου προφανώς αντιμετώπισε περίπου 10.000 στρατιώτες (χωρίς να υπολογίζεται ένας μεγάλος αριθμός μη μαχητών), η πλειοψηφία με τα πόδια. Οι στρατιωτικές μορφές της εποχής συχνά υποδηλώνουν ότι ο στρατός του αποτελούνταν από αρκετούς οπλισμένους άνδρες, λογχοφόρους, τοξότες ή βαλλιστροφόρους ανά ιππότη (δηλαδή, μια δηλωμένη δύναμη 500 ιπποτών υποτίθεται ότι περιείχε επιπλέον 1.500 στρατιώτες), οπότε φαίνεται λογικό ότι ο Βοημούνδος είχε μαζί του περίπου 2.000 ιππικό και 8.000 στρατιώτες.

Το βράδυ της 30ής Ιουνίου, μετά από μια τριήμερη πορεία, ο στρατός του Βοημούνδου στρατοπέδευσε σε ένα λιβάδι στη βόρεια όχθη του ποταμού Θύμβρη, κοντά στην ερειπωμένη πόλη του Δορύλαιου (πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι αυτή είναι η τοποθεσία της σύγχρονης πόλης του Εσκίσεχιρ στη σημερινή Τουρκία.

Μάχη

Μάχη του Δορυλαίου (Γκυστάβ Ντορέ).

Την 1η Ιουλίου, η δύναμη του Βοημούνδου περικυκλώθηκε έξω από το Δορύλαιο από τον Κιλίτς Αρσλάν. Ο Γοδεφρείδος και ο Ραϋμόνδος είχαν διαχωριστεί από την εμπροσθοφυλακή στη Λεύκη, ενώ ο τουρκικός στρατός επιτέθηκε την αυγή εκπλήσσοντας τους στρατιώτες του Βοημούνδου (δεν περίμεναν μια τέτοια γρήγορη επίθεση), ρίχνοντας βέλη στο στρατόπεδο. Οι ιππότες συγκροτήθηκαν γρήγορα αλλά οι σποραδικές αντεπιθέσεις τους δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν τους Τούρκους. Οι Τούρκοι έτρεχαν στο στρατόπεδο, κόβοντας τους μη μαχητές και τους άοπλους πεζούς στρατιώτες, οι οποίοι δεν μπορούσαν να ξεπεράσουν τα τουρκικά άλογα και ήταν πολύ αποπροσανατολισμένοι και πανικόβλητοι για να σχηματίσουν γραμμές μάχης. Για την προστασία των μη θωρακισμένων πεζών και άμαχων, ο Βοημούνδος διέταξε τους ιππότες του να κατεβούν και να σχηματίσουν μια αμυντική γραμμή. Με κάποια προβλήματα συγκέντρωσε τους πεζούς στρατιώτες και τους άμαχους στο κέντρο του στρατόπεδου και οι γυναίκες μετέφεραν το νερό κατά τη μάχη. Ενώ αυτό σχημάτισε μια γραμμή μάχης και προστάτευε τους πιο ευάλωτους άνδρες και άμαχους, έδωσε επίσης στους Τούρκους την ελευθερία να ελιχτούν στο πεδίο της μάχης.

Το Τούρκοι τοξότες επιτίθονταν με το συνηθισμένο τρόπο τους, ετοιμάζονταν και έριχναν τα βέλη τους και υποχωρούσαν γρήγορα μη αφήνοντας περιθώρια στους σταυροφόρους να αντεπιτεθούν. Οι τοξότες έκαναν μικρή ζημιά στους βαριά οπλισμένους ιππότες, αλλά προκάλεσε μεγάλες απώλειες στα άλογά τους και τους άοπλους πεζούς στρατιώτες. Ο Βοημούνδος είχε στείλει αγγελιοφόρους στον άλλο στρατό των Σταυροφόρων και τώρα αγωνίζονταν να διατηρήσουν το μέτωπο μέχρι να έρθει βοήθεια, ενώ ο στρατός του απωθήθηκε στον ποταμό Θύμβρη. Οι ελώδεις όχθες του ποταμού προστατεύουν τους Σταυροφόρους από μια συγκροτημένη έφοδο καθώς το χώμα ήταν πολύ μαλακό για τα άλογα, και οι θωρακισμένο ιππότες σχημάτιζαν ένα κύκλο που προστάτευε τους πεζούς στρατιώτες και αμάχους από βέλη, αλλά οι Τούρκοι κράτησαν τους τοξότες συνεχώς τροφοδοτημένους και ο αριθμός των βελών που έφτασαν τον στόχο τους ήταν αρκετός. Οι ιππότες ήταν ορμητικοί-αν και τους δόθηκε η διαταγή να παραμείνουν στο έδαφος, μικρές ομάδες ιπποτών έσπαζαν τη διαταγή και έκαναν έφοδο, με αποτέλεσμα να σκοτώνονται ή να υποχωρήσουν προς τα πίσω καθώς οι Τούρκοι εξακολουθούσαν να ρίχνουν βέλη σκοτώνοντας πολλά άλογα των ιπποτών. Και παρόλο που η πανοπλία των Ιπποτών τους προστάτευε καλά (οι Τούρκοι τους αποκαλούσαν "σιδερένιους άνδρες"), ο τεράστιος αριθμός βελών σήμαινε ότι κάποιοι θα έβρισκαν απροστάτευτα σημεία στους ιππότες και τελικά, μετά από τόσα χτυπήματα, ένας ιππότης θα κατέρρεε από τις πληγές του.

Μικρά Ασία το 1097, πριν από την Πολιορκία της Νίκαιας και τη Μάχη του Δορυλαίου

Λίγο μετά το μεσημέρι, ο Γοδεφρείδος έφτασε με μια δύναμη 50 ιπποτών, αγωνιζόμενος μέσα από τις τουρκικές γραμμές για να ενισχύσει τον Βοημούνδο. Εντός της ημέρας έφτασαν μικρές ομάδες ενισχύσεων (επίσης από τον Ραϋμόνδο, τον Ούγο, καθώς και τον Γοδεφρείδο), μερικοί σκοτώθηκαν από τους Τούρκους, άλλοι αγωνίστηκαν για να φτάσουν στο στρατόπεδο του Βοημούνδου. Καθώς οι απώλειες των Σταυροφόρων αυξήθηκαν, οι Τούρκοι έγιναν πιο επιθετικοί και ο στρατός των Σταυροφόρων βρέθηκε αναγκασμένος από τις ελώδεις όχθες του ποταμού και μετέβησαν στα ρηχά. Αλλά οι Σταυροφόροι διατηρήθηκαν και μετά από περίπου 7 ώρες μάχης, οι ιππότες του Ραϋμόνδου έφτασαν (δεν είναι σαφές αν ο Ραϋμόνδος ήταν μαζί τους ή αν έφτασαν μπροστά από τον Ραϋμόνδο), ξεκινώντας μια φαύλη αιφνιδιαστική επίθεση στο τουρκικό πλευρό, αποδιοργανώνοντας του και επιτρέποντας στους Σταυροφόρους να συσπειρωθούν.

Οι Σταυροφόροι είχαν σχηματίσει μια γραμμή μάχης με τον Βοημούνδο, τον Ταγκρέδο, τον Ροβέρτο της Νορμανδίας, και τον Στέφανο στην αριστερή πτέρυγα, τον Ραϋμόνδο, τον Ροβέρτο της Φλάνδρας στο κέντρο και τον Γοδεφρείδο, τον Ροβέρτο της Φλάνδρας, και τον Ούγο στα δεξιά, και συσπειρώθηκαν εναντίον των Τούρκων, διακηρύσσοντας "hodie omnes divites si Deo placet effecti eritis" ("σήμερα, αν ευχαριστεί τον Θεό, όλοι θα γίνετε πλούσιοι"). Παρά το γεγονός ότι η αγριότητα της επίθεσης των σταυροφόρων εξέπληξε τους Τούρκους, δεν κατάφεραν να αποσπάσουν τους Τούρκους μέχρις ότου έφτασε μια δύναμη με επικεφαλής τον παπικό απεσταλμένο, τον Επίσκοπο Αδεμάρο του λε Πυί, στα μέσα του απογεύματος, ίσως με τον Ραϋμόνδο, κινούμενη γύρω από τη μάχη μέσα από τους λόφους και πέρα από τον ποταμό, ξεπερνώντας τους τοξότες στα αριστερά και εκπλήσσοντας τους Τούρκους από πίσω. Η δύναμη του Αδεμάρου έφτασε στο τουρκικό στρατόπεδο και επιτέθηκε στους Τούρκους από πίσω. Οι Τούρκοι τρομοκρατήθηκαν από τη θέα του στρατοπέδου τους το οποίο καιγόταν, από την αγριότητα και την αντοχή των ιπποτών, δεδομένου ότι η πανοπλία των Ιπποτών τους προστατεύει από τα βέλη και ακόμη και από σπαθιά. Οι Τούρκοι αμέσως έφυγαν, εγκαταλείποντας το στρατόπεδό τους και αναγκάζοντας τον Κιλίτς Αρσλάν να αποχωρήσει από το πεδίο της μάχης.

Επακόλουθα

Οι Σταυροφόροι έγιναν πράγματι πλούσιοι, τουλάχιστον για μικρό χρονικό διάστημα, αφού κατέλαβαν το θησαυροφυλάκιο του Κιλίτς Αρσλάν. Οι Τούρκοι έφυγαν και ο Αρσλάν στράφηκε σε άλλα θέματα στο ανατολικό του έδαφος. Ο Κιλίτς Αρσλάν συνέλαβε τιμωρητικά αρσενικά Ελληνόπουλα από μια περιοχή που ξεκινούσε από το Δορύλαιο και έφτανε στο Ικόνιο, στέλνοντας πολλά ως σκλάβους στην Περσία. Αφετέρου, οι Σταυροφόροι είχαν τη δυνατότητα να βαδίσουν σχεδόν χωρίς αντίπαλο μέσα από τη Μικρά Ασία στο δρόμο τους προς Αντιόχεια. Χρειάστηκαν σχεδόν τρεις μήνες για να διασχίσουν την Ανατολία στη ζέστη του καλοκαιριού και τον Οκτώβριο άρχισαν την πολιορκία της Αντιόχειας.

Με τον στρατό των Σταυροφόρων να κινείται προς την Αντιόχεια, ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ πέτυχε μέρος της αρχικής του πρόθεσης να καλέσει τους Σταυροφόρους στην πρώτη θέση: με στόχο της επανάκτηση των σελτζουκικών εδαφών στη Μικρά Ασία. Ο Γιάννης Δούκας αποκατέστησε τη βυζαντινή κυριαρχία στη Χίο, τη Ρόδο, τη Σμύρνη, την Έφεσο, τις Σάρδεις και τη Φιλαδέλφεια το 1097–1099. Η επιτυχία αυτή αποδίδεται από την Άννα Κομνηνή στη διπλωματία και την πολιτική του, αλλά από τους Λατίνους ιστορικούς της Σταυροφορίας στην προδοσία και την ψευδαίσθηση του.

Το Gesta Francorum επαίνεσε τη γενναιότητα και τις υπεράνθρωπες προσπάθειες του τουρκικού στρατού στο Δορύλαιο. Ανέφερε:

• Αν οι Τούρκοι ήταν Χριστιανοί, θα ήταν το καλύτερο από τα έθνη.

Πηγές

• Αλβέρτος του Αιξ, Historia Hierosolymitana
• Φυλσέρ της Σαρτρ, Historia Hierosolymitana
• Gesta Francorum
• Χανς Ε. Μάγιερ, The Crusades. Οξφόρδη, 1965.
• Ραϋμόνδος του Αγκιλέρ, Historia francorum qui ceperunt Jerusalem
• Τζόναθαν Ρίλεϊ-Σμιθ, The First Crusade and the Idea of Crusading. Φιλαδέλφεια, 1999.
• Πρότυπο:Runciman-A History of the Crusades
• Setton, Kenneth M.· Baldwin, Marshall W., επιμ. (1969). A History of the Crusades, Volume I: The First Hundred Years (Second έκδοση). Madison, Milwaukee, and London: University of Wisconsin Press. ISBN 0-299-04834-9. 
• Τζον Φρανς, Victory in the East: A Military History of the First Crusade, Cambridge University Press, 1996.
• Τζον Φρανς, The Crusades And The Expansion Of Catholic Christendom, 1000–1714, Routledge, 2005.
• Μάθιου Μπένετ, The Hutchinson Dictionary of Ancient & Medieval Warfare, Helicon Publishing Ltd, 1998.