Μάχη του Μακρυνόρους

Μάχη του Μακρυνόρους
Β' Παγκόσμιος Πόλεμος
Χρονολογία	14 Ιουλίου/22 Ιουλίου 1943
Τόπος	Οδική Αρτηρία Αμφιλοχίας-Άρτας
Έκβαση	Νίκη για τον ΕΔΕΣ Βάλτου
Αντιμαχόμενοι
Αρχηγείο Βάλτου (ΕΔΕΣ) Μεραρχία Μπρενέρο Μεραρχία Έντελβαϊς
Ηγετικά πρόσωπα
Οπλαρχηγός Στυλιανός Χούτας Στρατηγός Άλντο Πριντσίβαλε
Δυνάμεις
Περίπου 450 αντάρτες του ΕΔΕΣ. Ιταλική μεραρχία Brenero, Τμήματα Γερμανικής μεραρχίας Edelweiss σύνολο 7000 στρατιώτες περίπου και 680 οχήματα.
Απώλειες
5 Νεκροί, 37 τραυματίες. 2 Άρματα μάχης, 9 οχήματα, 100 περίπου στρατιώτες νεκροί και τραυματίες εκ των οποίων 32 αξιωματικοί.

Η Μάχη του Μακρυνόρους (Μέρος της Συμμαχικής επιχείρησης Animals) ήταν μία από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες μάχες που έδωσε η αντιστασιακή οργάνωση του ΕΟΕΑ - ΕΔΕΣ εναντίον της αυτοκινητοπομπής της ιταλικής μεραρχίας Μπρενέρο (Brennero) και τμήματα της γερμανικής μεραρχίας Έντελβαϊς (Edelweiss), κατά τη διάρκεια της Συμμαχικής επιχείρησης Animals, από τις 14 έως τις 22 Ιουλίου 1943, στη στενωπό της οδικής αρτηρίας Αμφιλοχίας-Άρτας στο όρος Μακρυνόρος. Η μάχη έληξε με νίκη για τον ΕΔΕΣ που προκάλεσε αρκετές απώλειες στις εχθρικές μονάδες. Θεωρήθηκε καθοριστικής σημασίας για την έκβαση του πολέμου στην Ευρώπη και μία από τις σημαντικότερες μάχες της περιόδου.

Μάχη

Την 30ή Ιουνίου, το Συμμαχικό Στρατηγείο εξέδωσε διαταγή προς τον ΕΔΕΣ να παρεμποδιστεί οποιαδήποτε κίνηση του εχθρού επί της οδικής αρτηρίας Αμφιλοχίας - Άρτας. Αρχικώς, στις 4 Ιουλίου, εξαπολύθη από το Αρχηγείο Βάλτου επίθεση προς την οχυρωμένη Ιταλική στρατιωτική βάση της γέφυρας Αχελώου η οποία καταλήφθη μετά από νυκτερινή έφοδο στην προκεχωρημένη θέση του εχθρού. Η εχθρική δύναμη αποτελούνταν από 200 στρατιώτες. Οι απώλειες του ΕΔΕΣ ανέρχονται σε 2 νεκρούς αξιωματικούς και 32 τραυματίες. Από την 7η Ιουλίου 1943, τα ανταρτικά τμήματα των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ Βάλτου υπό τον οπλαρχηγό και ιατρό, Στυλιανό Χούτα, έφθασαν στην περιοχή και αναπτύχθηκαν στα υψώματα του Μακρυνόρους. Άρχισαν να καταστρέφουν τις τηλεφωνικές και τηλεγραφικές γραμμές, ενώ, τη νύχτα της 9ης Ιουλίου, συνεργείο καταστροφών με επικεφαλής τον ταγματάρχη της βρετανικής αποστολής, Θέμη Μαρίνο, και τους Υπολοχαγό Γ. Μούτσο, Ανθ/γό Σωτ. Ματαντό, ανατίναξε όλες τις γέφυρες από το Μακρυνόρος ως την Άρτα και συγκεκριμένα τις γέφυρες Αννίνου, Κομποτίου, Αγ. Νικολάου και Ζούτου.

Έως τη νύχτα της 13ης Ιουλίου, ουδεμία εχθρική κίνηση είχε παρατηρηθεί. Τότε, η μεραρχία “Μπρένερο” εμφανίστηκε με 680 οχήματα και 7.000 Ιταλούς και Γερμανούς στρατιώτες, με στρατηγό τον Άλντο Πριντσίβαλε. Σύνδεσμος πληροφοριών ήταν ο πρόεδρος πολιτικής επιτροπής του ΕΔΕΣ, Τσιρογιάννης Σπυρίδων, ο οποίος βρισκόταν στην Αμφιλοχία και ενημέρωνε με σχετικές αναφορές τις δυνάμεις του Μακρυνόρους. Το Αρχηγείο του Βάλτου στο Μακρυνόρος αντέταξε 450 άνδρες και αξιωματικούς, 12 οπλοπολυβόλα, 4 αρματικά τυφέκια, δύο νάρκες κατά οχημάτων και ένα γερμανικό πυροβόλο. Ο Διοικητής της Ιταλικής φρουράς Αμφιλοχίας ενημέρωσε τον Στρατηγό και επικεφαλής της αυτοκινητοπομπής, Άλντο Πριντσίβαλε, ότι το Μακρυνόρος κατεχόταν από αντάρτες, αλλά εκείνος έκρινε ότι η διαδρομή θα ήταν σχετικά εύκολη.

Στις 14 έως 15 Ιουλίου, στο χωριό Κατάφουρκο Αιτωλοακαρνανίας, είχε ετοιμαστεί η πρώτη ενέδρα των ανταρτών. Στην εμπροσθοφυλακή της πομπής πορεύονταν ομάδες μοτοσυκλετιστών που δέχθηκαν τα πρώτα πυρά και καταστράφηκε ένα άρμα μάχης από νάρκη. Ιταλικό πεζικό με αρχηγό τον Τ/ρχη Felice Arthuro προσπάθησε να επιτεθεί επί του όρους αλλά υπέστη βαριές απώλειες. Στις 16 Ιουλίου, στο χωριό Ανοιξιάτικο, οι Ιταλοί αιχμαλώτισαν 20 χωρικούς ώστε να χρησιμοποιηθούν ως ασπίδα της πομπής με προπορευόμενο όχημα. Τρεις εξ αυτών εκτελέστηκαν. Ανάμεσα στις θέσεις "Χάνι Κατσούλη" και "Χάνι Τολιά" ήταν, σε θέση μάχης, η επόμενη ενέδρα των ανταρτών. Στην επίθεση αυτή ανατινάχτηκε 1 φορτηγό και 2 ακόμη κατρακύλισαν στον γκρεμό. Οι όμηροι διασώθηκαν όλοι. Την ίδια ημέρα, ανατινάχτηκε από νάρκη ένα άρμα μάχης στο Μενίδι Αιτωλοακαρνανίας.

Στις 17 Ιουλίου, οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ περιορίστηκαν σε ανάπαυλα και οι Ιταλοί ανασυγκροτήθηκαν. Καμία μεγάλη συμπλοκή δεν υπήρξε. Στις 18 Ιουλίου, οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ ενισχύθηκαν από τις ομάδες του Κ. Βασιλάκη, του Ανθ/γού Οικονόμου Ι. και Κ. Μπούρο.

Στις 19 Ιουλίου, οι Ιταλοί επιτίθονταν από Κατάφουρκο προς Αννίνου - Λαγκαδά, αλλά όλες οι προπαρασκευασμένες επιθέσεις αποκρούστηκαν. Στο Χάνι Κατσούλη, 2 ακόμη οχήματα καταστράφησαν και οι επιθέσεις του ΕΔΕΣ συνεχίζονταν και τη νύχτα λεηλατώντας και καταστρέφοντας. Την 20ή Ιουλίου, κατέφθασαν από τη Βόνιτσα και τη Λευκάδα, Γερμανικές δυνάμεις (Edelweiss) προς ενίσχυση των Ιταλών. Ιταλογερμανικό πεζικό επιτέθηκε στην περιοχή "Μαύρο Κούτσουρο" στη ράχη του Μακρυνόρους πετυχαίνοντας την ανάσχεση των ανταρτών. Το κενό που δημιουργήθηκε έφτιαξε ένα θύλακα αντίστασης του εχθρού, για μικρό χρονικό διάστημα, έως ότου οι δυνάμεις των ανταρτών αντεπιτέθηκαν, μετά από ανασύνταξη, και οι εχθρικές δυνάμεις αποχώρησαν. Την ίδια νύχτα, το Μακρυνόρος βομβαρδίστηκε.

Στις 21 Ιουλίου, εχθρικό πεζικό επιτιθόταν, με τη σύμπραξη πυροβολικού, επί του όρους χωρίς να καταφέρει τη διάλυση των ελληνικών τμημάτων. Οι Ιταλοί είχαν χάσει το ηθικό τους και περιορίζονταν μόνο σε βολές πυροβολικού και μόνο γερμανικά τμήματα επιτίθονταν, χωρίς κάποια επιτυχία. Στον οικισμό Μενιδίου οι εκεί ελληνικές δυνάμεις κατέστρεψαν 2 ακόμη οχήματα και ένα ανετράπη. Την 22α Ιουλίου, οι αντάρτικες δυνάμεις είχαν ολοκληρώσει την αποστολή τους, αφού το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής εζήτησε την κατάπαυση του πυρός διότι ο αντικειμενικός σκοπός της επιθέσεως είχε επιτευχθεί. Οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν αποβιβαστεί στη Σικελία. Με το τέλος της επιχείρησης, οι αντάρτικες δυνάμεις αποχώρησαν εγκαθιστώντας φυλάκια και παρατηρητήρια για λόγους αντιποίνων στις περιοχές του Μακρυνόρους. Η Ιταλική δύναμη, στις 22 Ιουλίου, κινήθηκε προς Άρτα όπου παρέμεινε για ανασυγκρότηση. Συνέπεια της επιχείρησης ήταν να καθυστερήσει για τον τελικό προορισμό της 17 μέρες.

Ανακοινωθέν της Εθνικής Αντίστασης ΕΟΕΑ - ΕΔΕΣ

Στις 18 Ιουλίου, ο Ναπολέων Ζέρβας εξέδωσε ανακοινωθέν βάσει πληροφοριών που συγκέντρωνε στο αρχηγείο του, στο Βουλγαρέλι Τζουμέρκων:

Ελευθέρα Ορεινή Ελλάς Εθνικαί Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών Γενικόν Αρχηγείον - Γραφ. ΙΙΙ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΘΕΝ

"Την 14ην Ιουλίου εχθρική μηχανοκίνητος φάλαγξ εξ 680 αυτοκινήτων μεταφέρουσα δύναμιν μιας μεραρχίας και προστατευομένη υπό 4 τανκς και ισχυράς πλαγιοφυλακής πεζών επιχείρησε να διέλθη εξ Αμφιλοχίας προς Αρταν, διά της οδού Μακρυνόρους, κατερχομένης παρ' ημετέρων τμημάτων εις μεγάλην έκταση. Η πρώτη επίθεσις του εχθρού συνετρίβη, ανατιναχθέντος ενός τανκ και καταστρεφομένων 4 φορτηγών πλήρων στρατού και πυρομαχικών. Αι πλαγιοφυλακαί, υποστάσαι σοβαράς απωλείας, ήρχισαν συμπτυσσόμεναι και η όλη εχθρική δύναμις καθηλώθη παρά την θέσιν Ανοιξιάτικο, προ των γραμμών αντιστάσεώς μας. Αι επιθέσεις μας κατ' αυτής εξηκολούθησαν έκτοτε μέχρι της 16ης Ιουλίου, οπότε ο εχθρός επετέθη διά νέων ισχυρών πλαγιοφυλακών και τανκς, κατόπιν σφοδράς βολής πυροβολικού. Ολαι αι απόπειραι του εχθρού να καταλάβει τα ανατολικά της οδού υψώματα απέτυχον με σοβαράς δι' αυτόν απωλείας. Τέσσαρα αυτοκίνητα κατεστράφησαν, έτερον ανετινάχθη. Ο εχθρός έμεινε καθηλωμένος εις την θέσιν αυτήν επί δύο ημέρας, υφιστάμενος μεγάλας φθοράς εις άνδρας και υλικόν.

Την 16ην Ιουλίου, προστατευόμενος υπό αεροπλάνων και πυροβολικού και συλλαβών ομήρους εκ των πέριξ χωρίων, ους ετοποθέτησε προ των δυσχερώς κινουμένων φαλάγγων του, ήρχισε να προωθήται προς Αρταν, βαλλόμενος εκ των πλαγίων υπό των ανταρτών μας. Αι επιθέσεις μας εξηκολούθησαν μέχρι των προθύρων της Αρτης, εντός της οποίας κατώρθωσεν εν τέλει να εισέλθει μετά τριήμερον μάχην, καθ' ην υπέστη ο εχθρός τεραστίας ζημίας. Δύο τανκς κατεστράφησαν πεσόντα εις παγίδας μας, 9 μεγάλα αυτοκίνητα πλήρη στρατευμάτων και πολεμικού υλικού, και έσχεν υπέρ τους 100 νεκρούς και τραυματίας εκ των δυνάμεων των πλαγιοφυλακών του εχθρού. Εν πυροβόλον των 47/32, πολλαί οβίδες, οπλοπολυβόλα, άφθονος ιματισμός περιήλθον εις χείρας μας. Η περισυλλογή των λαφύρων συνεχίζεται. Ημέτεραι απώλειαι, είς νεκρός και πέντε τραυματίαι. Απαντες οι Ελληνες όμηροι απηλευθερώθησαν".

Απώλειες

Σύμφωνα με έκθεση του Τ/ρχη Μ. Παντελίδη, μέλους του ΕΔΕΣ, οι απώλειες του εχθρού ήταν τεράστιες. Οι νεκροί κυμαίνονταν στους 800 μαζί με τους τραυματίες (κατά προσέγγιση), εκ των οποίων 32 αξιωματικοί, 2 άρματα μάχης, 47 οχήματα παντός είδους και άλλα 100 με σοβαρές βλάβες. Οι απώλειες του εχθρού είναι σαφώς υπερεκτιμημένες.

Κριτική της Μάχης

Εξηγώντας την καθοριστική σημασία της Μάχης του Μακρυνόρους, ο Κρις Γουντχάουζ μιλώντας σε εκδήλωση της ΕΜΠΡΟΣ στην Αθήνα, στις 31 Οκτωβρίου 1984, με αφορμή την 40ή επέτειο της απελευθέρωσης, είπε : "Η επιχείρηση Ζώα ήλθε σε πέρας. Υπήρξε απολύτως επιτυχής - πιο επιτυχής από τον Γοργοπόταμο, γιατί η χρονική εφαρμογή της ήταν πιο ακριβής. Εκ των υστέρων ξέρουμε ότι ήταν επιτυχής γιατί οι επιχειρησιακές οδηγίες του Χίτλερ που διασώθηκαν δείχνουν αποφασιστικά ότι ήταν πεπεισμένος πως η Ελλάδα ήταν ο συμμαχικός στόχος. Διέταξε να μεταφερθούν έξι μεραρχίες από το ρωσικό μέτωπο στα Βαλκάνια και έστειλε τον στρατηγό Ρόμελ να αναλάβει την ανώτατη διοίκηση στη Θεσσαλονίκη".

Στην ίδια ομιλία του, ο εκ των επικεφαλής της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής στην Ελλάδα είχε επισημάνει: "Σε μια μάχη που κράτησε περισσότερο από μία εβδομάδα στη διάβαση του Μακρυνόρους γερμανικές και ιταλικές δυνάμεις που προσπαθούσαν να φθάσουν στην Άρτα από την Αμφιλοχία στην ουσία ακινητοποιήθηκαν από μια δύναμη 450 ανθρώπων υπό τον Στυλιανό Χούτα και υπέστησαν απώλειες σχεδόν χιλίων ανδρών. Στην περιοχή του ΕΔΕΣ πέντε συνολικά μεγάλες οδικές γέφυρες καταστράφηκαν και δύο εχθρικές μεραρχίες, μία γερμανική και μία ιταλική, από περίπου 7.000 άνδρες".

Στο σημείο της μάχης, επί της Εθνικής Οδού Αμφιλοχίας - Άρτας κοντά στο Μενίδι Αιτωλοακαρνανίας, βρίσκεται το μνημείο του ΕΔΕΣ.

Ευρύτερο Πλαίσιο

Αξίζει να αναφερθεί ότι στην ίδια περιοχή δόθηκε μία ακόμη μάχη στην περιοχή Άγ. Γεώργιος - Τσακνοχώρι με τη Γερμανική φρουρά Μενιδίου (3 Οκτωβρίου 1943) στην οποία εξολοθρεύτηκαν 35 Γερμανοί στρατιώτες και σκοτώθηκαν οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ, Τολιάς και Ρίγανης Ευ. και ο Υπολοχαγός Παπακωνσταντίνου.

Πηγές

• Ο Εφιάλτης της Εθνικής Αντίστασης, Θέμης Μαρίνος
• Η Μάχη Του Μακρυνόρους 14 - 22 Ιουλίου 1943, Χούτας Στυλιανός, Εκδότης Σιδέρης Ι. 1983