Μαύρη κωμωδία
Μαύρη κωμωδία ή σκοτεινή κωμωδία ή μαύρο χιούμορ είναι μια μορφή προσέγγισης, από την εύθυμη πλευρά, θεμάτων τα οποία θεωρούνται ταμπού, όπως ο θάνατος και η αρρώστια. Έχει σχέση με τη λογοτεχνία τρόμου, πλην όμως χρησιμοποιεί κωμικά στοιχεία. Οι λογοτεχνικοί κριτικοί έχουν συσχετίσει την μαύρη κωμωδία και το μαύρο χιούμορ ήδη με τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, όπως ο Αριστοφάνης.[1] Η μαύρη κωμωδία αντιστοιχεί στην προγενέστερη έννοια του gallows humor (χιούμορ της κρεμάλας).[2][3][4][5][6][7]
Ιστορία και ετυμολογία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Προέλευση του όρου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο όρος μαύρο χιούμορ (από το γαλλικό humour noir) επινοήθηκε από το θεωρητικό σουρεαλιστή Αντρέ Μπρετόν το 1935 ερμηνεύοντας τα γραπτά του Τζόναθαν Σουίφτ.[8][9] Η προτίμηση του Μπρετόν ήταν να αναγνωρίσει μερικά από τα γραπτά του Σουίφτ ως υποκατηγορία της κωμωδίας και της σάτιρας,[10][11] όπου το γέλιο προέρχεται από τον κυνισμό και τον σκεπτικισμό,[8][12] συχνά βασιζόμενοι σε θέματα όπως ο θάνατος.[13][14] Οι μελετητές έχουν συσχετίσει το μαύρο χιούμορ με συγγραφείς ήδη από τους αρχαίους Έλληνες με τον Αριστοφάνη.[1]
Ο Μπρετόν έγραψε τον όρο για το βιβλίο του Ανθολογία του μαύρου χιούμορ (Anthologie de l'humour noir, 1939),[15] στο οποίο αναγνώρισε τον Τζόναθαν Σουίφτ ως δημιουργό του μαύρου χιούμορ και περιέλαβε αποσπάσματα από 45 άλλους συγγραφείς. Ο Μπρετόν συμπεριέλαβε και τα δύο παραδείγματα στα οποία το πνεύμα προέρχεται από ένα θύμα με το οποίο το κοινό ταυτίζται, όπως είναι συνηθέστερο στην παράδοση του gallows humor, και παραδείγματα στα οποία η κωμωδία χρησιμοποιείται για να χλευάσει το θύμα. Ο πόνος αυτού του θύματος είναι ασήμαντος, πράγμα που οδηγεί σε συμπάθεια του θύτη, όπως βρέθηκε αναλογικά στον κοινωνικό σχολιασμό και την κοινωνική κριτική των γραπτών του μαρκησίου ντε Σαντ. Το μαύρο χιούμορ είναι επίσης σχετικό με αυτό του είδους γκροτέσκο.[16]
Ο Μπρετόν αναγνώρισε το Σουίφτ ως τον δημιουργό μαύρου χιούμορ, ιδιαίτερα στα κείμενά του: Οδηγίες προς υπηρέτες[17] (Directions to Servants, 1731), Σεμνή πρόταση ώστε να παύσουν τα τέκνα των φτωχών ν' αποτελούν βάρος για τους γονείς τους και τον τόπο και να καταστούν ωφέλιμα στην κοινωνία[18] (A Modest Proposal For preventing the Children of Poor People From being a Burthen to Their Parents or Country, and For making them Beneficial to the Public, 1729), A Meditation Upon a Broom-Stick (1710) και σε μερικούς αφορισμούς.[9][12]
Οι όροι μαύρη κωμωδία ή σκοτεινή κωμωδία αργότερα προέκυψαν ως εναλλακτικές ως προς τον όρο του Μπρετόν. Στο μαύρο χιούμορ, τα θέματα και τα γεγονότα που συνήθως θεωρούνται ταμπού αντιμετωπίζονται με ασυνήθιστα χιουμοριστικό ή σατιρικό τρόπο διατηρώντας τη σοβαρότητά τους. Η πρόθεση της μαύρης κωμωδίας, ως εκ τούτου, είναι συχνά το κοινό να βιώσει τόσο το γέλιο όσο και τον πόνο, μερικές φορές ταυτόχρονα.
Παραδείγματα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Κινηματογράφος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Χαρακτηριστικά παραδείγματα μαύρης κωμωδίας στον κινηματογράφο είναι οι ταινίες:
- Αρσενικό και παλιά δαντέλα (Arsenic and Old Lace, 1944). Η αναγγελίζ των αρραβώνων ενός θεατρικού κριτικού διακόπτεται από την αποκάλυψη ότι οι θείες του και ο αδελφός του έχουν διαπράξει, ο καθένας χωριστά, πολλαπλούς φόνους.
- Η εγκληματική ζωή του Αρτσιμπάλντο ντε λα Κρουζ (Ensayo de un Crimen, 1955). Η ιστορία ενός επίδοξου κατά συρροήν δολοφόνου του οποίου τα θύματα συνεχίζουν να πεθαίνουν προτού προλάβει να τα δολοφονήσει.[19]
- S.O.S Πεντάγωνο καλεί Μόσχα (Dr. Strangelove, 1964). Σάτιρα του Ψυχρού Πολέμου με θέμα τις προσπάθειες κυβερνητικών αξιωματούχων να αποφύγουν την πυρηνική καταστροφή.[20]
- MASH (1970). Οι περιπέτειες δύο νεαρών χειρουργών σε ένα κινητό νοσοκομείο στρατοπέδου κατά τον Πόλεμο της Κορέας.[21]
- Το δίκτυο (Network, 1976). Ένας τηλεοπτικός σταθμός εκμεταλλεύεται τα προβλήματα ενός παράφρονα παρουσιαστή με στόχο την τηλεθέαση και το κέρδος.
- Ο Σκαθαροζούμης (Beetlejuice, 1988). Ένα ζευγάρι που πέθανε πρόσφατα προσλαμβάνει έναν αντιπαθητικό πνεύμα για να τρομάξει μια οικογένεια που έχει μετακομίσει στο παλιό τους σπίτι.
- Pulp Fiction (1994). Οι ιστορίες δύο δολοφόνων, ενός ξεπεσμένου πυγμάχου, της συζύγου ενός γκάνγκστερ και ενός ζεύγους ληστών μπερδεύονται στο Λος Άντζελες της δεκαετίας του 1990.
- Φάργκο (Fargo, 1996). Το σχέδιο ενός πωλητή αυτοκινήτων να απαγάγει τη γυναίκα του στραβώνει.[20]
- Φόβος και παράνοια στο Λας Βέγκας (Fear and Loathing in Las Vegas, 1998). Ένας ναρκομανής δημοσιογράφος και ο παράφρων δικηγόρος του κινυγούν το Αμερικανικό Όνειρο στο Λας Βέγκας της δεκαετίας του 1970.
- Ευτυχία (Happiness, 1998). Τρεις αδερφές, ο διεστραμμένος γείτονάς τους και ένας παιδόφιλος ψυχοθεραπευτής ψάχνουν να βρουν ευχαρίστηση και νόημα στην άδεια ζωή τους.
- Πολύ μεγάλες κακίες (Very Bad Things, 1998). Ο θάνατος μιας ιερόδουλης σε ένα μπάτσελορ πάρτι στο Λας Βέγκας οδηγεί σε ακραίες καταστάσεις.[20]
- American Psycho (2000). Ένας νεαρός χρηματιστής της Γουόλ Στριτ ζει διπλή ζωή ως κατά συρροήν δολοφόνος.
- Ο αστακός (2015). Οι θαμώνες ενός ξενοδοχείου πρέπει να ζευγαρώσουν μέσα σε 45 μέρες, αλλιώς μετατρέπονται σε ζώο της επιλογής τους.[22]
- Ο Αϊ Βασίλης είναι λέρα (Bad Santa, 2003). Ένας μέθυσος και σεξομανής επαγγελματίας κλέφτης κάνει τον Αϊ Βασίλη σε ένα πολυκατάστημα και πιάνει φιλία με ένα μοναχικό αγόρι.
- Ο καλύτερος μπαμπάς του κόσμου (World's Greatest Dad, 2009). Ένας αποτυχημένος μυθιστοριογράφος κάνει τον θάνατο του γιου του από αυτοερωτική ασφυξία να μοιάζει με αυτοκτονία.
- Με σειρά εξαφάνισης (Kraftidioten, 2014). Ένας φιλήσυχος εκχιονιστής μιας νορβηγικής κωμόπολης αποφασίζει να εκδικηθεί τον θάνατο του γιου του από υπερβολική δόση ηρωίνης.[23]
- Ο θάνατος του Στάλιν (The Death of Stalin, 2017). Μια σατιρική απεικόνιση του αγώνα για εξουσία μετά τον θάνατο του ηγέτη της ΕΣΣΔ Ιωσήφ Στάλιν το 1953.
- Στα μαχαίρια (Knives Out, 2019). Ένας εκκεντρικός ντετέκτιβ ερευνά τον θάνατο ενός διάσημου συγγραφέα μυστηρίου.
- Δεν θέλω να γίνω δυσάρεστος αλλά πρέπει να μιλήσουμε για κάτι πολύ σοβαρό (2019). Ένας θανατηφόρος, σεξουαλικώς μεταδιδόμενος ιός λαμβάνει τρομακτικές διαστάσεις.[24]
- Η μπαλάντα της τρύπιας καρδιάς (2020). Σε μια κωμόπολη της Ελλάδας, το ερωτικό πάθος διασταυρώνεται με την απληστία και τα πτώματα στοιβάζονται το ένα μετά το άλλο.[25]
Τηλεόραση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Χαρακτηριστικά παραδείγματα μαύρης κωμωδίας στην τηλεόραση είναι οι εκπομπές:
- Οι αυθαίρετοι (1989-1991). Η ακραία αντιπαλότητα δύο οικογενειών που μένουν στο ίδιο κτήριο οδηγεί σε ακρότητες.[26]
- South Park (1997-σήμερα). Τέσσερις φίλοι, μαθητές του δημοτικού, έχουν σουρεαλιστικές ατυχίες σε μια όχι και τόσο ήσυχη ορεινή πόλη του Κολοράντο.
- Εγκλήματα (1998-2000). Η Σωσώ προσπαθεί να σκοτώσει τον άντρα της, Αλέκο, που την απατά με τη Φλώρα.[27]
- It's Always Sunny in Philadelphia (2005-σήμερα). Πέντε φίλοι έχουν διάφορες περιπέτειες, μεταξύ των οποίων αμβλώσεις, απαγωγές, καταδιώξεις και εκβιασμούς.
- The Thick of It (2005-2012). Παρωδία του βρετανικού πολιτικού συστήματος, με θέμα τις γκάφες του φανταστικού Υπουργείου Κοινωνικών Υποθέσεων και Ιθαγένειας.
- Μαύρα μεσάνυχτα (2007-2009). Ένας φιλήσυχος βιοπαλαιστής κληρονομεί την τεράστια περιουσία του αδελφού του, πρώην ιδιοκτήτη νυχτερινού κέντρου, και μπαίνει στον σκοτεινό κόσμο της νύχτας.[28]
- Wilfred (2011-2014). Μετά από μια απόπειρα αυτοκτονίας, ένας νεαρός βλέπει το σκυλί του γείτονά του ως έναν χυδαίο τύπο με στολή σκύλου.
- Κάτω Παρτάλι (2014-2015). Ένας επιτυχημένος διαφημιστής χάνει τη δουλειά του και καταλήγει στο χωριό της κοπέλας του, στο οποίο κανείς δε συμπεριφέρεται φυσιολογικά, και κρύβει μυστικά.
- Στο καλό, γλυκιά μου συμπεθέρα (2016-2017). Το δημοψήφισμα του 2015 γίνεται αφορμή για να φτάσουν στα άκρα οι σχέσεις δύο οικογενειών στα περίχωρα της Αττικής.[29]
- Φλίμπαγκ (Fleabag, 2016-2019). Μια ειλικρινής νέα γυναίκα στο Λονδίνο προσπαθεί να αντιμετωπίσει τη ζωή μετά από πολλές προσωπικές τραγωδίες.
- Ρωσική κούκλα (Russian Doll, 2019-σήμερα). Μια γυναίκα προσπαθεί να βγει από ένα χρονικό αδιέξοδο, αφού ξαναζεί την ημέρα του θανάτου της ξανά και ξανά.
- The Bear (2022-σήμερα). Ένας νεαρός σεφ από τον κόσμο της υψηλής μαγειρικής επιστρέφει στο Σικάγο για να διευθύνει το σαντουιτσάδικο της οικογένειάς του.
- Beef (2023). Ένα ασήμαντος καβγάς μεταξύ οδηγών αναλώνει τις ζωές δύο ανθρώπων, οδηγώντας σε μια κόντρα που ξεφεύγει από κάθε έλεγχο.
- The Curse (2023-σήμερα). Ένα ζευγάρι προσπαθεί να βελτιώσει μια μικρή κοινότητα, ενώ έχει να αντιμετωπίσε έναν αντιπαθητικό παραγωγό και μια υποτιθέμενη κατάρα.
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 Blake, Hobby. Dark humor. Chealsea House Press.
- ↑ «black humour | Britannica.com».
- ↑ Trauma treatment techniques: innovative trends. Garrick, Jacqueline and Williams, Mary Beth. 2006. σελίδες 175–6.
- ↑ Lipman, Steve (1991). Laughter in hell: the use of humor during the Holocaust. N.J:J Aronson Inc.
- ↑ Vonnegut, Kurt (Φθινόπωρο 1971). Running Experiments Off: An Interview. interview by Laurie Clancy. Meanjin Quarterly, 30. σελίδες 46–54.
The term was part of the language before Freud wrote an essay on it—'gallows humor.' This is middle European humor, a response to hopeless situations. It's what a man says faced with a perfectly hopeless situation and he still manages to say something funny. Freud gives examples: A man being led out to be hanged at dawn says, 'Well, the day is certainly starting well.' It's generally called Jewish humor in this country. Actually it's humor from the peasants' revolt, the forty years' war, and from the Napoleonic wars. It's small people being pushed this way and that way, enormous armies and plagues and so forth, and still hanging on in the face of hopelessness. Jewish jokes are middle European jokes and the black humorists are gallows humorists, as they try to be funny in the face of situations which they see as just horrible.
- ↑ Bloom, Harold (2010). «On dark humor in literature». Dark Humor. σελίδες 80–88.
- ↑ Freud (1927) Humor
- ↑ 8,0 8,1 Real, Hermann Josef (2005). The reception of Jonathan Swift in Europe. σελ. 90.
At least, Swift's text is preserved, and so is a prefactory note by the French writer André Breton, which emphasizes Swift's importance as the originator of black humor, of laughter that arises from cynicism and scepticism.
- ↑ 9,0 9,1 Lezard, Nicholas (2009-02-21). «From the sublime to the surreal». Guardian (London). https://www.theguardian.com/books/2009/feb/21/anthology-of-black-humour.
- ↑ «black humor - Dictionary definition of black humor | Encyclopedia.com: FREE online dictionary».
- ↑ «black humor - Hutchinson encyclopedia article about black humor». Encyclopedia.farlex.com. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2010.
- ↑ 12,0 12,1 André Breton introduction to Swift in Anthology of Black Humor, quote: When it comes to black humor, everything designates him as the true initiator. In fact, it is impossible to coordinate the fugitive traces of this kind of humor before him, not even in Heraclitus and the Cynics or in the works of Elizabethan dramatic poets. [...] historically justify his being presented as the first black humorist. Contrary to what Voltaire might have said, Swift was in no sense a "perfected Rabelais." He shared to the smallest possible degree Rabelais's taste for innocent, heavy-handed jokes and his constant drunken good humor. [...] a man who grasped things by reason and never by feeling, and who enclosed himself in skepticism; [...] Swift can rightfully be considered the inventor of "savage" or "gallows" humor.
- ↑ Leclair, Thomas (1975). «Death and Black Humor». Critique 17,1975. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-01-25. https://web.archive.org/web/20180125131523/https://www.questia.com/library/academic-journal-articles/recently-added. Ανακτήθηκε στις 2017-05-21.
- ↑ Rowe, W. Woodin (1974). «Observations on Black Humor in Gogol' and Nabokov». The Slavic and East European Journal 18 (4): 392–399.
- ↑ Κόκκινου, Θέκλα (2011). Υπερρεαλιστικό χιούμορ: «une sorte de moralité sans morale». Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. σελ. 19.
- ↑ Merhi, Vanessa M. (2006). «Distortion as identity from the grotesque to l'humour noir».
- ↑ «Οδηγίες προς υπηρέτες». Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ «Σεμνή πρόταση ώστε να παύσουν τα τέκνα των φτωχών ν' αποτελούν βάρος για τους γονείς τους και τον τόπο και να καταστούν ωφέλιμα στην κοινωνία». Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ Κρανάκης, Μανώλης (9 Σεπτεμβρίου 2014). «Η Εγκληματική Ζωή του Αρτσιμπάλντο ντε λα Κρουζ - FLIX». flix.gr. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ 20,0 20,1 20,2 «Οι καλύτερες μαύρες κωμωδίες του κινηματογράφου». Newsbeast. 22 Ιουλίου 2013. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ Τριανταφύλλη, Κική. ««M*A*S*H»: Μια επική μαύρη κωμωδία 50 ετών». Protagon.gr. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ Γιαννοπούλου, Έφη. «ΑΣΤΑΚΟΣ: Ένα σενάριο για Όσκαρ και ο τόπος του πολιτικού». Η εποχή. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ «Ποιος είπε ότι το νορβηγικό χιούμορ είναι κρύο; Δείτε πρώτοι τη μαύρη κωμωδία «Με Σειρά Εξαφάνισης»». FLIX. 27 Μαρτίου 2015. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ Κουτσογιαννόπουλος, Θοδωρής (13 Ιουλίου 2021). ««Δεν θέλω να γίνω δυσάρεστος αλλά...»: Μια ελληνική μαύρη κωμωδία για έναν θανατηφόρο ιό». LiFO. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ Η Μπαλάντα της Τρύπιας Καρδιάς, Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, https://www.filmfestival.gr/el/movie/movie/13102, ανακτήθηκε στις 2024-01-29
- ↑ «Αυθαίρετοι: Η ελληνική σειρά που άγγιξε τα όρια του black comedy». RatPack.gr. 18 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ «Η σκηνή που εξαφάνισε ο ΑΝΤ1 από τα «Εγκλήματα»». Youweekly. 9 Σεπτεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ «Ο Πάνος Κοκκινόπουλος επιστρέφει στην τηλεόραση -Ξανά με μαύρη κωμωδία». iefimerida.gr. 25 Ιουλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ Καρακούση, Ρούλα (6 Αυγούστου 2016). ««Στο καλό, γλυκιά μου συμπεθέρα…»». Η Καθημερινή. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024.