Μεγάλος Μοράβας
 |
Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
Συντεταγμένες: 44°42′42″N 21°02′05″E / 44.71167°N 21.03472°E
| Μεγάλος Μοράβας | |
|---|---|
 | |
 | |
| Εκβολές | Δούναβης |
| Χώρα | Σερβία |
| Μήκος | 185 χλμ[1] |
| Μέση εκροή | 232 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο |
| Παραπόταμοι | Δυτικός Μοράβας, Νότιος Μοράβας, Ρεσάβα, Jasenica, Lugomir και Resavčina |
 | |
| wikidata () | |
Ο Μεγάλος Μοράβας (σερβικά: Велика Морава, λατινικά: Margus) είναι ποταμός της Σερβίας ένας από τους παραποτάμους του Δούναβη. Αποτελεί το τελικό τμήμα του Μοράβα, ενός μείζονος ποτάμιου συστήματος της Σερβίας.
Ο Μοράβας είναι γνωστός για το ελικοειδές σχήμα του. Η κοίτη του φτάνη μέχρι και 80 έως 200 μέτρα πλάτος και μέσο όρο βάθος 10 μέτρα. Σήμερα είναι πλωτός στα πρώτα 3 χλμ. ενώ παλιότερα ήταν μέχρι την πόλη Τσούπρια.
Ανήκει στην λεκάνη της Μαύρης θάλασσας.
Μήκος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Βελίκα ("Μεγάλος") Μοράβας δημιουργείται στη συμβολή του Νότιου Μοράβα και του Δυτικού Μοράβα, που βρίσκεται κοντά στη μικρή πόλη Στάλατς, σημαντικό σιδηροδρομικό κόμβο στην κεντρική Σερβία. Από εκεί μέχρι τη συμβολή του στο Δούναβη βορειοανατολικά της πόλης Σμεντέρεβο, ο Μεγάλος Μοράβας έχει μήκος 185 χιλιόμετρα. Με το μεγαλύτερο κλάδο του, το Δυτικό Μοράβα, έχει μήκος 493 χλμ. Ο Νότιος Μοράβας, που αποτελεί τα φυσική πηγή του Μοράβα, είχε μήκος μεγαλύτερο από το Δυτικό Μοράβα, αλλά λόγω των διευθετήσεων της κοίτης του ποταμού και των εγγειοβελτιωτικών έργων, είναι μικρότερος στις μέρες μας.
Άλλοτε (οι διευθετήσεις έγιναν και στους τρεις κλάδους καθιστώντας τους μικρότερους), ο Μοράβας είχε μήκος πάνω από 600 χιλιόμετρα. Σήμερα, οι πλέον απομακρυσμένες πηγές νερού στη λεκάνη απορροής του Μοράβα είναι εκείνες του Ποταμού Ιμπάρ, του δεξιού και μακρύτερου παραπόταμου του Δυτικού Μοράβα, που προέρχεται από το Μαυροβούνιο και προσδίδει στο ποτάμιο σύστημα Ιμπάρ-Δυτικού Μοράβα-Μεγάλου Μοράβα]] ένα μήκος 550 χλμ., που τον καθιστά τη μακρύτερη πλωτή οδό στη Βαλκανική Χερσόνησο.
Γεωγραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η λεκάνη αποχέτευσης του Μεγάλου Μοράβα είναι 6.126 τ.χλμ. και του συνολικού συστήματος του Μοράβα 37.444 τ.χλμ. (εκ των οποίων 1.237 τ.χλμ. βρίσκονται στη Βουλγαρία και 44 τ.χλμ. στην π.Γ.Δ.Μ.), που καλύπτει το 42,38% της Σερβίας. Ο Μεγάλος Μοράβας ρέει μέσω της πιο γόνιμης και πυκνοκατοικημένης περιοχής της Κεντρικής Σερβίας, που ονομάζεται κοιλάδα του ποταμού Μοράβα ή Πομόραβλιε. Το Πομόραβλιε σχηματίστηκε σε ένα απολιθωμένο κόλπο όρμο μιας τεράστιας, αρχαίας Παννονικής Θάλασσας που στέγνωσε πριν 200.000 χρόνια. Κατά το μισό περίπου του μήκους του περνάει μέσα από το όμορφο φαράγγι Μπαγκρντάν (Μπαγκρντάνσκα κλισούρα). Κατά τους προηγούμενους αιώνες ήταν γνωστός για τα φαινόμενα σαν ατελείωτα δάση του, αλλά σήμερα δεν έχει σχεδόν τίποτα απομείνει από αυτά τα παλιά δάση. Εκβάλλει στο Δούναβη ανάμεσα στα χωριά Κούλιτς και Ντουμπράβιτσα, στη λεκάνη εξόρυξης άνθρακα του Kόστολατς, ένα από τα δύο μεγάλα ορυχεία της λεκάνης απορροής του (το άλλο είναι η λεκάνη άνθρακα Ρέσαβα, στην κοιλάδα του ομώνυμου δεξιού παραπόταμου του Μεγάλου Μοράβα). Η μέση απορροή Μεγάλου Μοράβα στη συμβολή του στο Δούναβη είναι 255 m³ / s (προερχόμενα 120 m³ / s από το Δυτικό Μοράβα, 100 m³ / s από το Νότιο Μοράβα και 35 m³ / s από τον ίδιο το Μεγάλο Μοράβα).
Παραπόταμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι παραπόταμοι του Μεγάλου Μοράβα είναι μικροί, ο μεγαλύτερος είναι ο Γιασένιτσα (79 χλμ.) και οι άλλοι σπάνια ξεπερνούν τα 50 χλμ. Δεξιοί παραπόταμοι είναι: οι Γιοβανόβατσκα ρέκα, Τσρνίτσα, Ραβάνιτσα, Ρεσάβα και Ρεσάβιτσα (ή Ρεσάβτσινα). Οι αριστεροί παραπόταμοι είναι περισσότεροι, μεταξύ αυτών οι Kαλένιτσκα ρέκα, Λούγκομιρ, Μπελίτσα, Λεπένιτσα, Ράτσα και Γιασένιτσα. Πολλοί από αυτούς δεν έχουν πολύ νερό, αλλά σε βροχερά χρόνια είναι γνωστό ότι προκαλούν μεγάλες πλημμύρες, γεγονός που αποτελεί μεγάλο πρόβλημα για όλο το σύστημα του ποταμού Μοράβα. Προτού συναντήσει τον Δούναβη ο Μεγάλος Μοράβας διχάζεται, δημιουργώντας ένα βραχίονα μήκους 47 χλμ., που ονομάζεται Γέζαβα και εισρέει χωριστά στο Δούναβη, στην πόλη Σμεντέρεβο. Μαζί του ενώνεται ένας μεγαλύτερος (51 χλμ.) ποταμός, ο Ράλια, από τα αριστερά.
Εγγειοβελτιωτικά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Μεγάλος Μοράβας αποτελεί παράδειγμα για μελέτη μαιανδρικού ποταμού. Είχε μήκος 245 χιλιόμετρα, αλλά η απευθείας απόσταση από τις πηγές του μέχρι το Δούναβη είναι μόλις 118 χιλιόμετρα. Ο λόγος μαιανδρισμού του, 118: 245, είναι ένας από τους υψηλότερους στην Ευρώπη.
Η κοίτη του ποταμού έχει πλάτος 80-200 μ. και βάθος έως και 10 μ. Πασίγνωστος για τις πλημμύρες του, ο Μοράβας έχει αλλάξει τη ροή τηου πολλές φορές και οι παλιές καμπύλες του ποταμού έχουν γίνει μικρές λίμνες, γνωστές ως μοράβιστε. Ο Νότιος Μοράβας, με εξαιρετικά υψηλή διάβρωση στη λεκάνη απορροής του, φέρνει τεράστιες ποσότητες λάσπης που ανυψώνει την ποτάμια κοίτη του Μεγάλου Μοράβα, καθιστώντας τις πλημμύρες ακόμη πιο συχνές.
Από το 1966 άρχισαν τεράστια έργα και στα τρία ποτάμια για την αποτροπή μελλοντικών πλημμυρών. Σειρά ταμιευτήρες κατασκευάστηκαν σε παραποτάμους (λίμνες Μπόβαν, Τσέλιε, Γκαζίβοντε, κ.λπ.) και αποκόπηκαν μαίανδροι, ευθυγραμμίζοντας τις ροές των ποταμών, γεγονός που τους κατέστησε βραχύτερους (στην περίπτωση του Μεγάλου Μοράβα, από 245 σε 185 χλμ.). Σχεδιαζόταν να μειωθεί στα 152 χιλιόμετρα και να γίνει πάλι πλωτός.
Συνολικά, έχουν προβλεφθεί 18 ταμιευτήρες, αποκοπή 23 μαιάνδρων, κατασκευή σειράς από αναχώματα και έναρξη εντατικής αναδάσωσης. Ωστόσο από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 1990, με τις οικονομικές κρίσεις και τους πολέμους στην πρώην Γιουγκοσλαβία, όλα αυτά σταμάτησαν.
Ο Μοράβας και οι παραπόταμοί του εξακολουθούν να πλημμυρίζουν συχνά, έτσι η κοίτη του εξακολουθεί να είναι ρηχή, παρά τις δεκάδες εταιρείες απόληψης χαλικιών σε πόλεις και χωριά κοντά στην ανώτερη ροή του ποταμού (Λόζοβικ, Λουγκάβτσινα, Λούτσιτσα, Βελίκα Πλάνα κ.λπ.).
Πλευσιμότητα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σήμερα είναι ο Μεγάλος Μοράβας είναι πλωτός για μόλις 3 χλμ. από τις εκβολές του. Στο παρελθόν ήταν πλωτός ως την πόλη Τσούπρια, περίπου στα 3/4 του μήκους της. Αλλά, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η κοίτη του ανυψώνεται δεχόμενη τα υλικά που φέρνει ο Νότιος Μοράβας. Όταν άρχισε το πρόγραμμα των εγγειοβελτιωτικών έργων το 1966, σχεδιαζόταν να γίνει και πάλι πλωτός, στην πρώτη φάση ως την Τσούπρια, και στην επόμενη σε όλο το μήκος του ως το Στάλατς, καθιστώντας τον 100% πλωτό. Καμία από αυτές δεν ολοκληρώθηκε. Από καιρό σε καιρό επανέρχεται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης η ιδέα της διάνοιξης της πλωτής διώρυγας Δούναβη-Μοράβα-Αξιού-Αιγαίου. Τα τεχνικά προβλήματα της κατασκευής αυτής της πλωτής οδού θα ήταν τεράστια (ούτε ο Μοράβας ούτε ο Αξιός είναι πλωτός), η χρησιμότητα της δημιουργίας της είναι συζητήσιμη (αν θα γινόταν μεγάλη χρήση της) και πιθανώς θα κόστιζε πάρα πολύ (17 δισεκατομμύρια δολάρια).
Οικισμοί
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παρόλο που η κοιλάδα του Μοράβα ήταν πάντα το πιο πυκνοκατοικημένο τμήμα της Σερβίας, καταστροφικές πλημμύρες εμπόδισαν τους κατοίκους να εγκατασταθούν στις ίδιες τις όχθες του ποταμού. Ο μόνος αστικός οικισμός στις όχθες του ποταμού είναι η Τσούπρια, αλλά συχνά υποφέρει από πλημμύρες (συμπεριλαμβανομένων αρκετών τη δεκαετία του 1990). Άλλοι αστικοί οικισμοί, χτισμένοι λίγο πιο μακριά από τον ίδιο τον ποταμό, είναι οι: Πάρατσιν, Γιάγκοντινα, Μπάτοτσινα, Λάποβο, Σβίλιανατς, Βέλικα Πλάνα, Ποζάρεβατς και Σμεντέρεβο. Μικρότεροι οικισμοί και χωριά είναι: Βάβαριν, Γκλόγκοβατς, Μάρκοβατς, Βέλικο Οράσιε, Μιλόσεβατς και Λόζοβικ.
Παράδοση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι Ρωμαίοι τον ονόμαζαν Margus (εκτός από αυτόν, ο Δυτικός Μοράβας ονομαζόταν Brongus και ο Νότιος Μοράβας Angrus). Η σύγχρονη πόλη Τσούπρια υπήρχε τη Ρωμαϊκή εποχή ως Horreum Margi (που σημαίνει "Ο Αμπελώνας του Margus"). Στη Σερβική ιστορία η κοιλάδα του έγινε το λίκνο του σύγχρονου Σερβικού κράτους στις αρχές του 19ου αιώνα (αποκαλούμενη "Μοραβική Σερβία", Moravska Srbija). Πολλά τραγούδια γράφτηκαν για την εξύμνηση του Μοράβα και της γονιμότητά του, αλλά τα περισσότερα μιλούσαν επίσης για τις απώλειες και τις ζημιές που προκαλούσε ο ποταμός κατά τις πλημμύρες. Τραγούδια γράφονται ακόμη και σήμερα γι 'αυτόν, τα πιο διάσημα είναι: Oj Moravo ("Ω Μοράβα"), Moravo, tija reko ("Μοράβα, εσύ ήσυχο ποτάμι"), Uz Moravu vetar duva ("Αέρας φυσάει στο Μοράβα"), Na Moravi vodenica stara ("Παλιός μύλος στη Μοράβα"), Moravac kolo ("Χορός του Μοράβα"), κλπ.
Το Oj Moravo ίσως είναι το πιο χαρακτηριστικό:
- 'Oj Moravo, moje selo ravno,
- Kad si ravno što si vodoplavno
- Kiša pade, te Morava dođe,
- Te poplavi moje selo ravno
- A u selu Jovanove dvore,
- I u dvoru Jovanovu ljubu'
- Ω Μοράβα, το μικρό μου χωριό,
- Αν είναι τόσο μικρό, γιατί το πλημμυρίζεις
- Βροχές ήρθαν, έτσι ο Μοράβας ανέβηκε,
- Και πλημμύρισε το μικρό μου χωριό
- Και στο χωριό πλημμύρισε το σπίτι του Γιόβαν,
- Και σ' αυτό, την αγαπημένη του γυναίκα
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Мала енциклопедија Просвета, Треће издање (1985); Београд: „Просвета“; ISBN 86-07-00001-2, στα σερβικά
- Јован Ђ. Марковић (1990): Енциклопедијски географски лексикон Југославије Сарајево: „Свјетлост“; ISBN 86-01-02651-6, στα σερβικά
