Μελίκια Κέρκυρας

Μελίκια Κέρκυρας
Μελίκια Κέρκυρας 39°25′2″N 20°5′1″E
Χώρα	Ελλάδα
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Νότιας Κέρκυρας

Τα Μελίκια ήταν παλιός οικισμός της Κέρκυρας και σήμερα συνοικία της Λευκίμμης με την οποία έχει ενωθεί οικιστικά. Βρίσκεται στ' ανατολικά της Λευκίμμης, κοντά στο λιμάνι της. Το 1961 ο οικισμός καταργήθηκε και αποτέλεσε μέρος της Λευκίμμης με την οποία αποτελούσε πλέον ενιαίο πολεοδομικό σύνολο.

Ιστορικά στοιχεία

Σίγουρα ο οικισμός, όπως φαίνεται από το Έγγραφον ελευθερίας του 1391 του Νομικού Κορυφών Νικόλαου Σπαρμιώτη προϋπάρχει, κατά πάσα πιθανότητα και παλαιότερα των Ανδηγαυών. Το όνομα του χωριού αναφέρεται σε πράξη του νοτάριου της εποχής Ιωάννη Χονδρομάτη το Δεκέμβριο του έτους 1472. Η πράξη αυτή αποτελεί συμφωνία μεταξύ του μεγάλου Πρωτόπαπα της Κέρκυρας, την εποχή αυτή Λεόντιου Ροκοκέφαλου, και πέντε ακόμη ιερέων για λογαριασμό της «αδελφότητας αυτών» από τη μία μεριά και του Ευρετού Λύκου κατοίκου του χωριού των Μελικίων αλλά και των Μελυκίων, από την άλλη. Σύμφωνα πάντα με την παραπάνω πράξη η πρώτη μεριά παραχωρεί στη δεύτερη κτήματα της αδελφότητας «…εις περιοχήν των Μελικίων λεγάμενα Λογγίδας οία και όσα εισίν …». Μάρτυρας στην παραπάνω αγροτική σύμβαση φαίνεται ο μαστρό – Λουκάς Δεκάντιας. Μερικά χρόνια αργότερα συναντάται το χωριό σε πράξεις του νοτάριου Σταμάτιου Τούρκου το 1527 και άλλων.

Όπως προκύπτει μέσα από διάφορες αρχειακές πληροφορίες ως χωριό των Μελικίων πρέπει να ανήκε η περιοχή από το Ποτάμι σχεδόν έως τον Αρκουδίλα. Σε πράξη του Μοναστηριώτη Κωνσταντίνου το έτος 1513 αναφέρεται: «... στην περιοχή του χωρίου των Μελικίων το επονομαζόμενον εις την Σηρινίτζα πλησίον του χωραφιού του ναού του Αγίου Ιωάννου ...». Ακόμα στο ίδιο χωριό των Μελικίων, σχετικά πρόσφατα το έτος 1753, στην έκθεση – καταγραφή του μεγάλου πρωτόπαπα της νήσου Κερκύρας Σπυρίδωνος Βούλγαρη, καταγράφονται οι μονές του Αγίου Σπυρίδωνος, της Λαμποβίτισσας, του Αγίου Ίσαυρου, της Πεντηκοστής, της Ζωοδόχου Πηγής, του Παντοκράτορος, του Αγίου Ελευθερίου, του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, του Αγίου Νικολάου, των Αγίων Ιάσονος και Σωσιπάτρου, της Υπεραγίας Θεοτόκου της Παντάνασσας, του Σωτήρος Χριστού, των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, του Αγίου Προκοπίου. Αλλά και το σημερινό Ποτάμι πολλές φορές φέρεται ως οικισμός του χωριού των Μελικίων. Πρόσφατα σχετικά, τον Ιανουάριο του 1780 ο νοτάριος Μυρίλλας Θεόφιλος ονομάζει τον οικισμό Παραποταμία Μελικίων, συντάσσοντας πράξη πώλησης «… εις την οικίαν του μισέρ Γιακουμέντου Παντή εις την Παραποταμίαν χωρίου Μελικίων …» με την οποία ο Αντώνης Βλαχόπουλος πούλησε προς τον Παουλή Πανδή ένα χωράφι « … εις τόπον λεγάμενον στο Αγρίλι σύνορο του χωρίου Δραγοτινά …».

Ονομασία

Ορισμένοι θέλουν το όνομα του χωριού να προέρχεται από το επίθετο Μελήκης ενώ άλλοι το σχετίζουν με το φυτό μελικοκκιά ή μελικουκκιά, γιατί όχι και από το φυτό μελίκη; Το επώνυμο, μάλλον παρώνυμο, Μελήκης συναντάται στην Κέρκυρα σε πράξη του νοτάριου Πέτρου Αγαπητού το έτος 1514, μισέρ Ιάκωβος Ράλλης ο Μελήκης, αρκετά δηλαδή μετά την εμφάνιση του χωριού. Την ίδια ορθογραφία της συλλαβής –λη- χρησιμοποιεί και ο Παρτς. Το παραπάνω επώνυμο συναντάται και στο χρονικό του Μορέως με άλλη ορθογραφία. «... Ενταύτα τους απεκρίθηκεν ατός του ο Μελίκη Ημαθίαςς... ». Αναφέρεται φυσικά στον Τούρκο Μελίκ αρχηγό των Τούρκων μισθοφόρων του Μιχαήλ Παλαιολόγου στην Πελοπόννησο που πέρασε στο πλευρό των Φράγκων του Γουλιέρμου Βιλλεαρδουίνου κατά τη μάχη στο Μακρυπλάγι. Τα έτος 1267 ο Γουλιέρμος γίνεται υποτελής του Ανδηγαυού Κάρολου Ανζού. Η παρουσία επομένως των Τούρκων μισθοφόρων στην περιοχή δεν αποκλείεται, όμως πρέπει να ήταν χρονικά μικρή.

Δεν έχει γίνει βέβαια τίποτε γνωστό για την παρουσία των Ταγμάτων των Τουρκόπουλων της εποχής των Παλαιολόγων στην Κέρκυρα. Οι Τουρκόπουλοι ήταν εκχριστιανισμένοι Τούρκοι στο πλευρό των βυζαντινών Αυτοκρατόρων, περίπου στους ίδιους χρόνους με τους Παλαιολόγους. Το γεγονός όμως αυτό σε συνδυασμό με τη παρουσία του επωνύμου Τούρκος και του τοπωνυμίου Μετζοτούρκος στην ευρύτερη περιοχή, αφήνει ίσως περιθώρια σχετικά ερμηνεία του ονόματος του οικισμού.

Στο εγκυκλοπαιδικό λεξικό «ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ» πιθανολογείται η προέλευση του οικισμού από το παραπάνω επώνυμο, ως πιθανού τιμαρίου της οικογένειας, ανεξάρτητα από την προέλευση της. Αν όμως το επώνυμο είχε δώσει το όνομα στον οικισμό γιατί ο οικισμός να μην είχε ονομαστεί, καθώς συνηθιζόταν Μελικάδες – Μελικάδων ή Μελίκη Ημαθίαςδων;

Το δέντρο μελικοκκιά, που σήμερα δεν είναι γνωστό στην περιοχή, με αποκοπή της συλλαβής –κοκ-, θα μπορούσε να δώσει το όνομα του στον οικισμό, υπό δύο προϋποθέσεις, κατά την άποψη μας. Αν κατά πρώτον συμφωνούσε και ο τονισμός του δηλαδή, αν ο τόνος βρισκόταν στη λήγουσα, Μελικιά αντί Μελίκια, και κατά δεύτερον αν διατηρούταν το θηλυκό γένος. Φυσικά σε αυτή την περίπτωση η γενική του πληθυντικού, πτώση στην οποία απαντά το τοπωνύμιο κατά κύριο λόγο θα έδινε τον τύπο Μελικιών.

Η μελίκη ή melica είναι φυτό που ανήκει στο γένος μονοκοτυλήδονων της οικογένειας αγρωστωδών. Πρόκειται για πολυετής πόες εύκρατων και ψυχρών χωρών των οποίων μερικά είδη είναι για βοσκή και άλλα διακοσμητικά. Η μελίκη συναντάται σε διάφορα είδη. Στα Ιόνια νησιά είναι γνωστό το είδος με το επιστημονικό όνομα μελίκη η βλεφαριδωτή, melica ciliate. Η μελίκη με αλλαγή του γένους από θηλυκό σε ουδέτερο το μελίκιον και μελίκι και στη γενική πληθυντικού των μελικίων. Η αλλαγή γένους από θηλυκό σε ουδέτερο δεν είναι πρωτόγνωρη. Αναφέρουμε η κράμβη, το κραμβίον, το κραμπί αλλά και η νήσος, το νησίδιον, το νησί. Και στις δύο παραπάνω περιπτώσεις, δηλ. της φυτωνυμικής προέλευσης του ονόματος, ή απουσία της κατάληξης –ίλας ή –ίλλας θεωρώ ότι δε συνηγορεί θετικά.

Αν και μπερδεύει η ορθογραφία των νοτάριων, θεωρώ ότι πρέπει μάλλον να εξεταστεί η πιθανή προέλευση του ονόματος του χωριού από το ουσιαστικό μέλκιον.

Μέλκιον (το) σημαίνει στην αρχαία Ελληνική γλώσσα κρήνη, πηγή αλλά και νύμφη. (Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς λεξικό). Η ίδια λέξη, σύμφωνα πάντα με τον τον ίδιο, χρησιμοποιείται και για να δηλώσει άγνωστο παιγνίδι της αρχαιότητας. Η ευρύτερη περιοχή φυσικά του οικισμού των Μελικίων, νότια και δυτικά του οικισμού προς τις πηγές των ποταμιών Λευκίμμης και Σωτήρα γενικά χαρακτηρίζεται υδρώδης. Πλήθος πηγαδιών και πηγών, και κυρίως τρεχούμενων νερών υπήρχαν και υπάρχουν ακόμα από τον Αρκουδίλα το Κανάλι μέχρι και τον Αϊ Ντριά τη Φοντάνα, το Κρύο Νερό και την παλιά πηγή του Σωτήρα. Οι Νύμφες ήταν θεότητες της ελληνικής μυθολογίας, κόρες του Δία, προστάτιδες των πηγών και των κρηνών κυρίως. Διακρινόταν σε Ποταμηίδες, Κρυναίας, Πηγαίας κ.λ. Ίσως η λέξη να σχετίζεται με τις μυθολογικές νύμφες των δασών Μελίες ή Μελιάδες, που γεννηθήκαν από το αίμα του Ουρανού που μάζεψε η γυναίκα του Γη αφού του έκοψε τα γεννητικά όργανα ο γιος του ο Κρόνος και προτιμούσαν να ζουν στα δάση μελιάς, της κοινώς αποκαλούμενης φλαμουριάς, γνωστής στην περιοχή και με το όνομα φράξος. «Νύμφας θ᾽, ἃς Μελίας καλέους᾽ ἐπ᾽ ἀπείρονα γαῖαν.» (Ησιόδου Θεογονία 187)

Σήμερα ο φράξος συναντάται στο δάσος του Αρκουδίλα. Δεν γνωρίζουμε όμως πως ήταν διαμορφωμένη η πανίδα της περιοχής παλαιότερα. Οι παραπάνω δύο αναφορές μας επιτρέπουν, με σχετική ευκολία, στην συσχέτιση της λέξης μέλκιον με την περιοχή στη οποία αναφερόμαστε. Το Μέλκιον λοιπόν, και με προσθήκη του ασθενούς –ι- μεταξύ των υγρού -λ- και ουρανικού –κ- και φυσιολογική τονική μετάπτωση το Μελίκιον και γενική πληθυντικού των Μελκίων και Μελικίων.

Σε πτώση ονομαστική πληθυντικού, Μελίκια, συναντάται το χωριό από πολύ ενωρίς στη διαθήκη της «…της Αντωνίας γυνής του Δημήτρη Βρανά από τα Μελίκια …», το έτος 1527 στα άττη του Τούρκου Σταμάτη, ενώ στην ονομαστική ενικού, όπως δηλαδή και σήμερα σε πράξη του Νάου Αυγουστίνου, (βλέπε Μιδέη, Μπαστάτικα). Στη ίδια πτώση, στον πληθυντικό, συναντάται και κατά την απογραφή των ναών και μοναστηριών Κέρκυρας το 1753. Η σημερινή αρχαιολογική σκαπάνη προσφάτως στην παραπάνω περιοχή έχει εντοπίσει παλαιό οικισμό. Μήπως πρόκειται για κάποιο παλαιό οικισμό των Μελικίων ή τον ίδιο τον οικισμό των Μελικίων, Μελκίων; Ο οικισμός φυσικά δεν πρέπει να καταστράφηκε άλλα σταδιακά να μετατοπίστηκε προς το κοντινό πλωτό Ποτάμι.

Πηγές

• Χρυσικόπουλος Μιχάλης, Πρακτωρίας Λευχήμου