Μον (αρχιτεκτονική)

Το ομότε-μον (μπροστινή πύλη) του Νίκκο Τόσο-γκου είναι δομικά ένα χάκκιακουμόν (πύλη με οκτώ πυλώνες)

Η λέξη Μον (門, πύλη) είναι Ιαπωνικός όρος για την πύλη και συχνά χρησιμοποιείται είτε μόνη της είτε με ένα επίθημα σε σχέση με τις πολλές πύλες, που χρησιμοποιούνταν σε Βουδιστικούς ναούς, Σιντοϊστικά ιερά και παραδοσιακά κτήρια και κάστρα.

Σημασία

Σε αντίθεση με τις πύλες των κοσμικών κτηρίων, οι περισσότερες πύλες ναών και ιερών είναι καθαρά συμβολικά στοιχεία περιορισμού, καθώς δεν μπορούν να κλείσουν εντελώς και απλώς σηματοδοτούν τη μετάβαση μεταξύ του εγκόσμιου και του ιερού. Σε πολλές περιπτώσεις, για παράδειγμα αυτή του σάνμον, μια πύλη ναού έχει εξαγνιστικές, καθαριστικές ιδιότητες.

Περιγραφή

Το μέγεθος της πύλης μετριέται σε κεν, όπου ένα κεν είναι το διάστημα μεταξύ δύο πυλώνων ενός κτηρίου παραδοσιακού στυλ. Το ρόμον ενός ναού, για παράδειγμα, μπορεί να έχει διαστάσεις από το μέγιστο 5x2 κεν έως ένα πιο συνιθισμένο 3x2 κεν, έως ακόμα και ένα κεν. Η λέξη συνήθως μεταφράζεται στα αγγλικά ως "bay" και γίνεται καλύτερα κατανοητή ως ένδειξη αναλογιών παρά ως μονάδα μέτρησης.

Όπως οι ναοί στους οποίους ανήκουν, οι πύλες μπορεί να είναι σε στυλ βαγιό, νταϊμπούτσουγιό, ζεν'γιό ή σετσούγιο. Μπορούν να ονομαστούν από:

• Τη θέση τους, όπως το τσούμον (chūmon) (中門, κυριολεκτικά «ενδιάμεση πύλη») ή το ομοτεμόν (omotemon) (表門, κυριολεκτικά μπροστινή πύλη) ή το καραμετεμόν (karametemon) (搦手門, κυριολεκτικά πίσω πύλη εισόδου).
• Τη θεότητα, που στεγάζουν, όπως οι Νιόμον (κυριολεκτικά "Πύλη Νιό"), μια πύλη, στην οποία έχουν τοποθετηθεί δύο θεοί, που ονομάζονται Νιό στις εξωτερικές εσοχές της.
• Τη δομή ή το σχήμα τους, όπως το νιτζούμον (κυριολεκτικά «διώροφη πύλη») και το ρόμον (rōmon) (κυριολεκτικά πύλη πύργου).
• Τη λειτουργία τους, όπως το σάνμον, που είναι η πιο σημαντική πύλη ενός ναού Ζεν ή Τζόντο.

Δεν είναι όλοι αυτοί οι όροι αλληλοαποκλειόμενοι και η ίδια πύλη μπορεί να ονομάζεται με διαφορετικά ονόματα ανάλογα με την περίσταση. Για παράδειγμα, ένα Νιόμον μπορεί επίσης να ονομαστεί σωστά νιτζούμον, εάν έχει δύο ορόφους.

Παραλλαγές

Πολύ διαφορετικό δομικά από τα άλλα είναι το τορίιμον (toriimon) (που συνήθως ονομάζεται απλά τορίι), μια πύλη με δύο δοκούς από πέτρα ή ξύλο, που συνδέεται τακτικά με τον Σιντοϊσμό, αλλά κοινή και στους ιαπωνικούς βουδιστικούς ναούς. Ως ιδιαίτερα εξέχων ναός είναι ο ναός Σιτέννο-τζι της Οσάκα, που ιδρύθηκε το 593 από τον Σοτόκου Τάισι και είναι ο παλαιότερος βουδιστικός ναός στη χώρα, που κατασκευάστηκε από την πολιτεία, έχει ένα τορίι, που εκτείνεται πάνω από μία από τις εισόδους του. Η προέλευση των τορίι είναι άγνωστη. Αν και υπάρχουν αρκετές θεωρίες για το θέμα, καμία δεν έχει κερδίσει καθολική αποδοχή. Επειδή η χρήση συμβολικών πυλών είναι ευρέως διαδεδομένη στην Ασία—τέτοιες δομές μπορούν να βρεθούν για παράδειγμα στην Ινδία, την Κίνα, την Ταϊλάνδη, την Κορέα και στα χωριά Νικομπαρέσε και Σόμπεν— οι ιστορικοί πιστεύουν ότι μπορεί να είναι μια εισαγόμενη παράδοση. Τις περισσότερες φορές σηματοδοτεί συμβολικά την είσοδο ενός σιντοϊστικού ναού. Για το λόγο αυτό δεν κλείνει ποτέ.

Συνήθεις τύποι

• Χάκκιακουμόν ή Γιατσουασιμόν (八脚門, πύλη με οκτώ πυλώνες)- ονομάζεται έτσι λόγω των οκτώ δευτερευόντων πυλώνων του, που υποστηρίζουν τέσσερις κύριους πυλώνες που στέκονται κάτω από την κορυφογραμμή της πύλης. Επομένως, έχει πραγματικά δώδεκα πυλώνες συνολικά.
• Χεϊτζούμον (塀重門)- Μια πύλη σε έναν τοίχο, που αποτελείται από μόλις δύο τετράγωνους στύλους.
• Καμπούκιμον (冠木門)- Μια πύλη σε έναν τοίχο, που σχηματίζεται από δύο τετράγωνους στύλους και μια οριζόντια δοκό.
• Καράμον (唐門, κινέζικη πύλη)– Μια πύλη που χαρακτηρίζεται από ένα καραχάφου, μια κυματιστή σανίδα, που είναι ιδιόμορφη στην Ιαπωνία. Καράμον χρησιμοποιούνται σε ιαπωνικά κάστρα, βουδιστικούς ναούς και σιντοϊστικούς ναούς .
• Κόραϊμον (高麗門, κυριολεκτικά Κορεάτικη πύλη)– Χρησιμοποιείται σε κάστρα, ναούς και κατοικίες νταϊμιό, αποτελείται από μια κεραμοσκεπή, δίρριχτη στέγη σε δύο πυλώνες, συν δύο μικρότερες στέγες πάνω από τους δευτερεύοντες πυλώνες (控柱, hikaebashira) στο πίσω μέρος της πύλης.
• Μασουγκάτα (枡形). Μια αμυντική κατασκευή που αποτελείται από μια αυλή κατά μήκος του τείχους ενός κάστρου με δύο πύλες τοποθετημένες σε τετράγωνη γωνία, εκ των οποίων η μία παρέχει πρόσβαση στο κάστρο και η άλλη βλέπει προς τα έξω. Η εξωτερική πύλη είναι συνήθως ένα κόραϊμον, η εσωτερική ένα γιαγκούραμον (yaguramon). Το Σακούρανταμόν στο Αυτοκρατορικό Παλάτι του Τόκιο είναι μια τέτοια πύλη.
• Μουνάμον (棟門)- Μια πύλη, που σχηματίζεται από δύο πυλώνες, που στηρίζουν μια δίρριχτη στέγη. Παρόμοια με το Κόραϊμον, αλλά δεν έχει τους στεγασμένους δευτερεύοντες πυλώνες.
• Ναγκαγιαμόν (長屋門) (κυριολεκτικά πύλη ναγκάγια– Ένα ναγκάγια, κυριολεκτικά ένα μακρύ σπίτι, ήταν ένα σπίτι σε σειρά, όπου ζούσαν σαμουράι χαμηλής κοινωνικής στάθμης και το Ναγκαγιαμόν ήταν μια πύλη, που επέτρεπε την κυκλοφορία από τη μια πλευρά της κατασκευής στην άλλη.
• Νιτζούμον – Μια διώροφη πύλη με περιορισμένη στέγη μεταξύ των δύο ορόφων. Διακρίνεται από το παρόμοιο ρόμον για την ύπαρξη κλειστής στέγης μεταξύ των ορόφων.
• Νιόμον – Μια πύλη που περικλείει στις δύο εξωτερικές εσοχές της τα αγάλματα δύο θεών φυλάκων, των Nιό.
• Ρόμον – Μια διώροφη πύλη, με μονή στέγη, όπου ο δεύτερος όροφος είναι απροσπέλαστος και δεν προσφέρει χώρο για χρήση. Διακρίνεται από το παρόμοιο νιτζούμον, επειδή δεν έχει κλειστή στέγη μεταξύ των ορόφων.
• Σάνμον - Η πιο σημαντική πύλη ενός ιαπωνικού βουδιστικού ναού Ζεν. Χρησιμοποιείται επίσης από άλλες σχολές, ιδιαίτερα το Τζόντο. Παρά τη σημασία του, το σάνμον δεν είναι η πρώτη πύλη του ναού, και στην πραγματικότητα βρίσκεται συνήθως μεταξύ του σόμον (εξωτερική πύλη) και του μπουτσούντεν (κυριολεκτικά «Αίθουσα του Βούδα», δηλαδή η κεντρική αίθουσα).
• Σόμον – η πύλη στην είσοδο ενός ναού. Συχνά προηγείται του μεγαλύτερου και σημαντικότερου σάνμον.
• Τορίι - Αυτή η χαρακτηριστική συμβολική πύλη συνδέεται συνήθως με τα ιερά του Σιντοϊσμού, ωστόσο είναι κοινή και στους βουδιστικούς ναούς, καθώς οι περισσότεροι έχουν τουλάχιστον ένα.
• Ουζούμιμον (埋門, κυριολεκτικά "θαμμένη πύλη")- Πύλες, που ανοίγουν σε έναν τοίχο του κάστρου. Επειδή χρησιμοποιούνταν για τη σύνδεση επιφανειών σε διαφορετικά επίπεδα, έμοιαζαν σαν να ήταν θαμμένες στο έδαφος.
• Γιαγκούραμον (櫓門)- Μια πύλη με μια γιαγκούρα στην κορυφή.
• Γιακούιμον (薬医門)- Μια πύλη με αέτωμα, που δεν έχει στύλους κάτω από την κορυφογραμμή της πύλης της και στηρίζεται σε τέσσερις πυλώνες στις γωνίες της.
• Σικιακουμόν ή Γιοτσουασιμόν (四脚門, πύλη με τέσσερεις πυλώνες)- ονομάζεται έτσι λόγω των τεσσάρων δευτερευόντων πυλώνων, που υποστηρίζουν τους δύο βασικούς πυλώνες, που στέκονται κάτω από την κορυφογραμμή της πύλης. Επομένως, έχει πραγματικά έξι πυλώνες.

Εικόνες

• 
  Χακκιακουμόν (Hakkyakumon)
• 
  Χεϊτζούμον (Heijūmon)
• 
  Καράμον (Karamon)
• 
  Καμπούκιμον (Kabukimon)
• 
  Κόραϊμον (Kōraimon), εξωτερική πλευρά
• 
  Κόραϊμον (Kōraimon), εσωτερική πλευρά
• 
  Μουνάμον (Munamon)
• 
  Ναγκαγιαμόν (Nagayamon)
• 
  Νιόμον (Niōmon)
• 
  Το σάνμον του Τοφούκου-τζι είναι ένα νιτζούμον
• 
  Ρόμον (Rōmon). Σημειωτέο ότι δεν υπάρχουν σκαλοπάτια στον δεύτερο όροφο.
• 
  Αυτή η σικιακουμόν (shikyakumon) είναι επίσης ένα ρόμον ('rōmon').　Σημειωτέο ότι δεν υπάρχουν σκαλοπάτια στον δεύτερο όροφο.
• 
  Ουζουμιμόν (uzumimon)
• 
  Γιακούιμον (Yakuimon)
• 
  Γιαγκούραμον (Yaguramon)
• 
  Μία κόκκινη τορίι στην είσοδο ενός Σιντοϊστικού ιερού.