Μπλε φεγγάρι

Το «μπλε φεγγάρι» στις 31 Αυγούστου 2012, όπως φάνηκε από το Γουαγιακίλ του Ισημερινού.

Μπλε φεγγάρι αποκαλείται η επιπρόσθετη πανσέληνος που είναι δυνατό να συμβεί στη διάρκεια είτε ενός ημερολογιακού μήνα (συνήθης ορισμός στις μέρες μας) είτε μιας εποχής του έτους (παλαιότερος ορισμός). Ο όρος δεν αναφέρεται στο χρώμα της Σελήνης, αν και το φεγγάρι δύναται υπό κατάλληλες συνθήκες της γήινης ατμόσφαιρας να φαίνεται γαλαζωπό.

Το χρονικό διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών πανσελήνων είναι κατά μέσο όρο περίπου 29,53 ημέρες και υπάρχουν περίπου 365,24 ημέρες σε ένα τροπικό έτος. Επομένως υπάρχουν περίπου 12,37 πανσέληνοι σε ένα τροπικό έτος, το οποίο σημαίνει ότι τα περισσότερα έτη έχουν 12 πανσελήνους αλλά κάθε 2 ή 3 έτη έχουν 13. Αυτή η «επιπλέον» πανσέληνος πέφτει, φυσικά, σε μία από τις τέσσερις εποχές του έτους και έτσι η εποχή εκείνη έχει 4 πανσελήνους αντί για 3. Η τρίτη πανσέληνος εκείνης της εποχής, που πέφτει πολύ νωρίς για την εποχή της, ονομάζεται «μπλε φεγγάρι» και είναι εμβόλιμη κατά τρόπο ώστε το τέλος της εποχής να σηματοδοτείται από την τέταρτη πανσέληνο και έτσι να διορθώνεται το σφάλμα.

Ωστόσο, εξαιτίας μιας παρερμηνείας του παραπάνω ορισμού στο αμερικανικό περιοδικό ερασιτεχνικής αστρονομίας Sky & Telescope του Μαρτίου 1946, την οποία επανέλαβε η δημοφιλής ραδιοφωνική εκπομπή Stardate τον Ιανουάριο του 1980, ο ορισμός που επικράτησε τις τελευταίες δεκαετίες είναι ότι «μπλε φεγγάρι» αποκαλείται η δεύτερη πανσέληνος που (ενδεχομένως) συμβεί κατά τη διάρκεια ενός ημερολογιακού μήνα, χωρίς πλέον καμία αναφορά στην εποχή του έτους. Πράγματι, εφόσον το χρονικό διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών πανσελήνων είναι κατά μέσο όρο περίπου 29,53 ημέρες ενώ ένας ημερολογιακός μήνας δύναται να έχει 30 ή και 31 ημέρες, συμβαίνει κατά καιρούς (κάθε 2 με 3 έτη) να πέφτουν δύο πανσέληνοι μέσα στον ίδιο μήνα, η μία κοντά στην αρχή και η άλλη κοντά στο τέλος του μήνα.

Ο όρος έχει και μεταφορική σημασία, η οποία τονίζει τη σπανιότητα ενός φαινομένου. Χαρακτηριστική είναι η αγγλική έκφραση «once in a blue moon», που σημαίνει πως κάτι συμβαίνει πολύ σπάνια. Στο άλλο άκρο υπάρχει και μια πολύ κυριολεκτική σημασία, καθώς η Σελήνη (όπως επίσης και ο Ήλιος) μπορεί πράγματι να συμβεί να έχει χρώμα μπλε, εξαιτίας γήινων ατμοσφαιρικών διαταραχών. Πρόκειται για ένα πολύ σπάνιο φαινόμενο κατά το οποίο το φεγγάρι (όχι απαραίτητα πανσέληνος) φαίνεται στα μάτια του παρατηρητή από τη Γη γαλαζωπό εξαιτίας της ύπαρξης καπνού ή μορίων σκόνης στη γήινη ατμόσφαιρα. Κάτι τέτοιο παρατηρήθηκε μετά τις δασικές πυρκαγιές στη Σουηδία και τον Καναδά το 1950 και το 1951. Επίσης, αξιοσημείωτα μπλε φεγγάρια παρατηρήθηκαν μετά την έκρηξη του ηφαιστείου Κρακατόα το 1883, που είχε ως επακόλουθο να εμφανίζεται το φεγγάρι μπλε για μια περίοδο δύο ετών, και μετά την έκρηξη του όρους της Αγίας Ελένης στις 18 Μαΐου 1980 και την έκρηξη του όρους Πινατούμπο στις 15 Ιουνίου 1991.

Εμφανίσεις

Ανάμεσα στα έτη 2009 και 2021 συνέβησαν τα παρακάτω μπλε φεγγάρια:

Α. Θεωρώντας μπλε φεγγάρι την τρίτη πανσέληνο σε μια εποχή τεσσάρων πανσελήνων:

• 21 Νοεμβρίου 2010
• 20 Αυγούστου 2013
• 21 Μαΐου 2016
• 18 Μαΐου 2019
• 22 Αυγούστου 2021

Β. Θεωρώντας μπλε φεγγάρι μια δεύτερη πανσέληνο σε οποιοδήποτε μήνα:

• 30 Ιουνίου 2007
• 31 Δεκεμβρίου 2009
• 31 Αυγούστου 2012
• 31 Ιουλίου 2015
• 31 Οκτωβρίου 2020

Σημειώνεται πως το έτος 2018 (καθώς επίσης τα έτη 2037, 1961, 1942, 1999) συνέβη Μαύρο φεγγάρι (καθόλου πανσέληνος τον μήνα Φεβρουάριο που είναι συντομότερος), και ως αποτέλεσμα υπήρξαν δυο μπλε φεγγάρια (σύμφωνα με τον δεύτερο ορισμό) μέσα στην ίδια χρονιά, τον Ιανουάριο και το Μάρτη.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• "What Is A Blue Moon?" by Donald W. Olson, Richard T. Fienberg, and Roger W. Sinnott, Sky & Telescope. Το άρθρο αυτό εξηγεί πώς αρχικά το «μπλε φεγγάρι» σήμαινε την 3η πανσέληνο σε μια εποχή του έτους που έχει 4 πανσελήνους, και πώς ξεκίνησε η παρανόηση ότι σημαίνει τη 2η πανσέληνο μέσα στον ίδιο μήνα.
• Folklore of the Blue Moon by Philip Hiscock
• Once in a Blue Moon - What is a blue moon? by Ann-Marie Imbornoni
• A Blue Moon Calculator by David Harper