Νεοκλασική αρχιτεκτονική

Γουίλιαμ Θόρντον (William Thornton)· Μπέντζαμιν Χένρι Λατρόμπ (Benjamin Henry Latrobe)· Τσαρλς Μπούλφιντς (Charles Bulfinch), Καπιτώλιο, 1793-1811 και 1850, Ουάσινγκτον.

Η νεοκλασική αρχιτεκτονική είναι αρχιτεκτονικό στυλ που έχει τις ρίζες του στο νεοκλασικό κίνημα που ξεκίνησε στα μέσα του 18ου με αρχές 19ου αιώνα. Η ανάπτυξη της αρχαιολογίας ήταν κρίσιμη για την ανάδειξη της αρχιτεκτονικής αυτής. Οι ανασκαφικές τοποθεσίες όπως αυτές της Πομπηίας και του Ερκολάνου επέτρεψαν στους αρχιτέκτονες να κάνουν σε βάθος ερμηνείες της κλασικής αρχιτεκτονικής και να συνθέσουν το δικό τους μοναδικό στυλ. Στην πιο αγνή της μορφή έχει ένα ύφος προερχόμενο κυρίως από την αρχιτεκτονική της κλασικής Ελλάδας και Ρώμης, τις αρχές του Βιτρούβιου και του Ιταλού αρχιτέκτονα Αντρέα Παλάντιο.

Η νεοκλασική αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από το μεγαλείο της κλίμακας, την απλότητα των γεωμετρικών μορφών, την ελληνική - ειδικά τη δωρική - ή τη ρωμαϊκή λεπτομέρεια, τη δραματική χρήση των στηλών και μια προτίμηση για κενά τείχη. Η νέα προτίμηση για απλότητα αντιπροσωπεύει μια γενική αντίδραση στις υπερβολές του στυλ ροκοκό, αλλά και σε κάποια κλασικιστικά χαρακτηριστικά του ύστερου μπαρόκ.

Ο νεοκλασικισμός άκμασε στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη, με παραδείγματα που εμφανίζονται σε σχεδόν όλες τις μεγάλες πόλεις. Η Αικατερίνη Β' της Ρωσίας μετέτρεψε την Αγία Πετρούπολη σε μια απαράμιλλη συλλογή νεοκλασικών κτιρίων τόσο προηγμένων όσο κάθε σύγχρονο γαλλικό και αγγλικό κτίριο.

Μέχρι το 1800 σχεδόν όλη η νέα βρετανική αρχιτεκτονική αντανακλούσε το νεοκλασικό πνεύμα (βλ. Robert Adam, John Soane). Ο πιο τολμηρός καινοτόμος Γάλλος αρχιτέκτονας ήταν ο Claude-Nicolas Ledoux, ο οποίος διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην εξέλιξη της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο νεοκλασικισμός συνέχισε να ανθίζει καθ' όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, καθώς πολλοί αρχιτέκτονες έψαχναν να κάνουν την αναλογία μεταξύ της νέας χώρας και της αυτοκρατορικής Ρώμης κατά το σχεδιασμό μεγάλων κυβερνητικών κτιρίων. Το στυλ εξαπλώθηκε επίσης στην αποικιακή Λατινική Αμερική.

Νεοκλασική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα

Φρίντριχ φον Γκέρτνερ, Παλαιά Ανάκτορα, 1836-1847, Αθήνα.

Η νεοκλασική αρχιτεκτονική έφτασε στην Ελλάδα μέσω Γερμανίας στον πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Το πεδίο εφαρμογής ήταν τα δημόσια κτίρια, όπως το στρατιωτικό νοσοκομείο Μακρυγιάννη (Βίλχεμ φον Βάιλερ), τα Παλαιά Ανάκτορα του Όθωνα (Φρίντριχ φον Γκέρτνερ), το Πανεπιστήμιο (Χριστιανός Χάνσεν), το Αστεροσκοπείο (Θεόφιλος Χάνσεν), το Αρσάκειο (Λύσανδρος Καυταντζόγλου), το Βαρβάκειο (Παναγής Κάλκος), η Παλαιά Βουλή (Φρανσουά Μπουλανζέ), η Ακαδημία (Θεόφιλος Χάνσεσν), το Πολυτεχνείο (Λύσανδρος Καυταντζόγλου), το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (Ερνέστος Τσίλερ), το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (Λούντβιχ Λάνγκε), το Ζάππειο Μέγαρο (Φρανσουά Μπουλανζέ), η Εθνική Βιβλιοθήκη (Θεόφιλος Χάνσεν). Κατά τη διάρκεια της οθωνικής περιόδου (1833-1862), από το ύφος των ανακτόρων του βασιλιά επηρεάστηκαν τα αρχοντόσπιτα, όπως αυτά που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Σταμάτης Κλεάνθης. Τα πιο σημαντικά του έργα ήταν τα πέντε σπίτια που έχτισε για τη δούκισσα της Πλακεντίας. Στον ίδιο αρχιτεκτονικό στυλ σχεδιάζονται οι ιδιωτικές κατοικίες από τους αρχιτέκτονες Λύσανδρο Καυταντζόγλου, Παναγή Κάλκο και Δημήτριο Ζέζο.

Την μετέπειτα περίοδο του Γεωργίου Α' (1863-1913) καθιερώνεται το στύλ του Ερνέστου Τσίλερ. Ο Τσίλερ εμπλουτίζει το αρχιτεκτονικό του στυλ με πλούσιες και περίτεχνες διακοσμήσεις. Αντιπροσωπευτικά δείγματα του έργου του είναι το Ιλίου Μέλαθρον, τα μέγαρα Γ. Κούπα και Β. Μελά. Γύρω στο 1900, η αθηναϊκή επιρροή μεταφέρεται στα επαρχιακά σπίτια, όπως αυτά που συναντάμε ως το τέλος του Μεσοπολέμου στη Δυτική Μακεδονία, όπου συνδυάζονται η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με νεοκλασικά στοιχεία.