Ουσιαστικό

Ουσιαστικό είναι ένα από τα κλιτά μέρη του λόγου που φανερώνει πρόσωπο, ζώο, πράγμα, ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα.

Το ουσιαστικό είναι όνομα, (όπως είναι και το επίθετο).

Διάκριση κατά έννοια

Τα ουσιαστικά διακρίνονται στις ακόλουθες βασικές κατηγορίες:

• τα κύρια ονόματα, είναι αυτά που αναφέρονται σε συγκεκριμένα πρόσωπα, ζώα, πράγματα, περιστατικά, κλπ, (π.χ. ο Θανάσης, ο Ντορής, ο Παρθενώνας, η Ιλιάδα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004, η Πέμπτη, ο Μάρτης, ο Πρωθυπουργός, ο Επιτάφιος).
• τα κοινά ονόματα είναι αυτά που περιγράφουν ένα συγκεκριμένο είδος (σύνολο ομοειδών) πραγμάτων (π.χ. άνθρωπος, λουλούδι), τα οποία επιπρόσθετα λέγονται και συγκεκριμένα ουσιαστικά, ή ουσιαστικά που αναφέρονται σε ιδιότητα ή κατάσταση (π.χ. τρέξιμο, φουρτούνα, χαρά κ.λπ.), τα οποία επιπρόσθετα λέγονται και αφηρημένα ουσιαστικά.
• τα περιληπτικά ουσιαστικά, που υποδηλώνουν εμπεριεχόμενο πλήθος ομοίων πραγμάτων (π.χ. στρατός, στόλος, λαός, ποίμνιο κ.λπ.).

Διάκριση κατά γένος

Τα κύρια και τα κοινά (συγκεκριμένα και αφηρημένα) ουσιαστικά διακρίνονται σε τρία γένη: αρσενικά, θηλυκά, και ουδέτερα.

Και στα τρία γένη τα ουσιαστικά χαρακτηρίζονται επιπλέον σε:

• ισοσύλλαβα όταν διατηρούν ίσο αριθμό συλλαβών στον ενικό και στον πληθυντικό (π.χ. ο μαθητής - οι μαθητές), και σε
• ανισοσύλλαβα όταν αλλάζει ο αριθμός των συλλαβών (π.χ. κύμα - κύματα, ή μανάβης - μανάβηδες κ.λπ.).

Επίσης, και στα τρία γένη τα ουσιαστικά χαρακτηρίζονται σε:

• οξύτονα όταν η ονομαστική ενικού τονίζονται στη λήγουσα (π.χ. ουρανός, σφουγγαράς, καρδιά, αλεπού, βουνό, καθεστώς),
• παροξύτονα όταν η ονομαστική ενικού τονίζονται στην παραλήγουσα (π.χ. ναύτης, νοικοκύρης, ώρα, ελπίδα, πεύκο, κρέας),
• προπαροξύτονα όταν η ονομαστική ενικού τονίζονται στην προπαραλήγουσα (π.χ. φύλακας, φούρναρης, θάλασσα, δύναμη, σίδερο, όνομα).

Ανώμαλα ουσιαστικά

Όσο ουσιαστικά δεν ακολουθούν τους κανόνες των τριών κλίσεων, λέγονται ανώμαλα και διακρίνονται στα επόμενα είδη:

• Άκλιτα ουσιαστικά, που δεν αλλάζει η κατάληξή τους σε καμία πτώση, όπως οι ξενικές λέξεις: ρεκόρ, ζενίθ, τα ξενικά τοπωνύμια: Γιβραλτάρ, Σινά, τα ξενικά ονόματα ανθρώπων: Αδάμ, Μωάμεθ, τα γράμματα: άλφα, βήτα, τα οικογενειακά επίθετα: Παπαναστασίου, Μελά καθώς και τα προτακτικά καπετάν-, Αϊ-.
• Ελλειπτικά, που συνηθίζονται σε ορισμένες μόνο πτώσεις (κυρίως σε ονομαστική και αιτιατική ή μόνο σε γενικά), όπως: το όφελος, οι προάλλες, το σέβας, τα σύγκαλα, του θανατά, λογιών.
• Ιδιόκλιτα, που ακολουθούν δικό τους σχηματισμό κλίσης, όπως: ο δεκανέας, ο κουρέας, το προϊόν, το καθήκον, το παν, το μηδέν, το οξύ, το δόρυ.
• Διπλόκλιτα, που ακολουθούν δύο κλίσεις, δηλ. ως αρσενικά στον ενικό και ουδέτερα στον πληθυντικό: ο πλούτος - τα πλούτη, ή σχηματίζουν δύο κλίσεις στον πληθυντικό: ο δεσμός - οι δεσμοί - τα δεσμά, ο χρόνος - οι χρόνοι - τα χρόνια.
• Διπλόμορφα, που έχουν δύο τύπους, εκ των οποίων ο ένας με μια συλλαβή περισσότερη στον ενικό και τον πληθυντικό: γέρος/γέροντας-γέροι/γέροντες, δράκος/δράκοντας-δράκοι/δράκοντες, ή μόνο στον ενικό αριθμό: γίγας/γίγαντας-γίγαντες, ελέφας/ελέφαντας-ελέφαντες.
• Διπλοκατάληκτα, που σχηματίζουν δύο τύπους στον ενικό ή πληθυντικό: μάγειρας ή μάγειρος, ανεμώνα ή ανεμώνη, χείλι ή χείλος και γονείς ή γονιοί, δεσπότες ή δεσποτάδες, φουρνάρηδες ή φουρναραίοι, κορφές ή κορφάδες, στήθη ή στήθια.