Ο παιδαγωγός
| Συγγραφέας | Γιάκομπ Μίκαελ Ράινχολντ Λεντς |
|---|---|
| Γλώσσα | Γερμανικά |
| Ημερομηνία δημοσίευσης | 1774 |
| Μορφή | θεατρικό έργο |
| δεδομένα () | |
Ο παιδαγωγός ή Τα πλεονεκτήματα της ιδιωτικής εκπαίδευσης (γερμανικά: Der Hofmeister oder Vorteile der Privaterziehung) είναι τραγικοκωμωδία σε πέντε πράξεις του Γιάκομπ Μίκαελ Ράινχολντ Λεντς με υπότιτλο Μια κωμωδία. Το έργο γράφτηκε το 1774 και θεωρείται ένα από τα σημαντικά του λογοτεχνικού κινήματος Θύελλα και ορμή. Στο σύνθετο έργο, ο Λεντς χρησιμοποίησε σχεδόν κινηματογραφικό αφηγηματικό ύφος, καλλιτεχνικές τεχνικές και σκηνική διάταξη που προϊδεάζουν για πολύ μεταγενέστερες δραματικές αφηγηματικές μορφές.[1]
Η υπόθεση αναφέρεται στην ερωτική σχέση ενός παιδαγωγού με τη μαθήτριά του και παραπέμπει στην τραγική ιστορία της Ελοΐζας και του Πέτρου Αβελάρδου, μια μεσαιωνική ιστορία που είχε επίσης εμπνεύσει τον Ζαν-Ζακ Ρουσώ το 1761 στο επιστολικό του μυθιστόρημα Ζυλί, ή η νέα Ελοΐζα. Τα «πλεονεκτήματα της ιδιωτικής εκπαίδευσης» που αναφέρονται στον τίτλο είναι καθαρή ειρωνεία, και γίνονται πιο χοντροκομμένα και παράλογα όσο η πλοκή σπεύδει προς το απίθανο αίσιο τέλος.
Τον 20ό αιώνα, διασκευάστηκε στο θεατρικό έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο δάσκαλος.[2]
Υπόθεση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Πρώτη πράξη - Φτωχός, άνεργος πτυχιούχος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το έργο αρχίζει στην Ανατολική Πρωσία. Ο Λάουφερ, γιος πάστορα με πτυχίο στη θεολογία, σκέφτεται τις μελλοντικές του προοπτικές: ο πατέρας του δεν έχει χρήματα για να του αγοράσει θέση δημοσίου υπαλλήλου. Νομίζει ότι είναι πολύ όμορφος και πολύ νέος για να γίνει ιερέας. Ο μυστικοσύμβουλος φον Μπεργκ του αρνήθηκε μια θέση στο σχολείο της πόλης. Υποβάλλει αίτηση στον ταγματάρχη φον Μπεργκ, αδελφό του συμβούλου, ως οικοδιδάσκαλος και προσλαμβάνεται για να διδάξει «όλες τις επιστήμες, την ευγένεια και τα κοσμικά ήθη» στον γιο της οικογένειας Λεοπόλδο. Η αμοιβή του ήταν χαμηλή από την αρχή. Όταν ο ταγματάρχης βρίσκει τον γιο του να χαλαρώνει κατά τη διάρκεια του μαθήματος, μειώνει στο μισό τον μισθό του Λάουφερ και απαιτεί επίσης να διδάξει και την 14χρονη κόρη του Γκούστσεν. [3]
Η Γκούστσεν είναι ερωτευμένη με τον γιο του μυστικοσύμβουλου ξάδερφό της Φριτς και συναντιούνται κρυφά. Λατρεύει τις ρομαντικές ιστορίες και τα θεατρικά έργα. Έτσι, ο αποχαιρετισμός με τον Φριτς που φεύγει για σπουδές, μετατρέπεται σε θεατρική πρόβα: η Γκούστσεν στον ρόλο της Ιουλιέτας, ο Φριτς Ρωμαίος. Στο τέλος ορκίζονται ότι μετά τα τρία χρόνια σπουδών θα παντρευτούν. Εκείνη τη στιγμή μπαίνει ο μυστικοσύμβουλος. Άκουσε τα πάντα και θύμωσε με την τρέλα των παιδιών: ο όρκος είναι σοβαρή υπόθεση, ο γάμος είναι για μεγάλους και η πραγματικότητα δεν είναι μυθιστόρημα. Έπειτα τους παρακολουθεί να αποχαιρετιούνται δακρυσμένοι.[4]
Δεύτερη πράξη - Ένας νέος Ρωμαίος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Δύο χρόνια αργότερα, η οικογένεια φον Μπεργκ βρίσκεται στη Χαϊδελβέργη. Η Γκούστσεν αισθάνεται οίκτο για τον δάσκαλό της, τον αγνοεί και τον βασανίζει. Ο Φριτς λαχταρά την Γκούστσεν στο Χάλλε, όπου βρίσκεται για σπουδές. Ο παιδικός του φίλος και συμφοιτητής Πάτους προσπαθεί να του αποσπάσει την προσοχή με άλλα κορίτσια. Ο Φριτς εγγυάται για τα χρέη που δεν μπορούσε να πληρώσει ο Πάτους και καταλήγει στη φυλακή.
Ο μισθός του Λάουφερ έχει πλέον μειωθεί ακόμη περισσότερο, ωστόσο, μια πιο στενή σχέση έχει αναπτυχθεί με τη Γκούστσεν, η οποία του προσφέρει αυτό που διαφορετικά θα έψαχνε σε οίκους ανοχής. Ο Φριτς (ως Ρωμαίος) έχει αντικατασταθεί από τον Λάουφερ, ο οποίος «δεν φαίνεται να γνωρίζει το έργο του Σαίξπηρ». Μετά από λίγο καιρό, η Γκούστσεν αισθάνεται άρρωστη, ο ταγματάρχης ανησυχεί, αλλά στην πραγματικότητα είναι τα πρώτα σημάδια εγκυμοσύνης. [5]
Τρίτη πράξη - Φυγή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η σύζυγος του ταγματάρχη μαθαίνει για την εγκυμοσύνη, ενημερώνει τον σύζυγό της και στη συνέχεια λιποθυμά, ο ταγματάρχης σχεδόν τρελαίνεται από θυμό. Ξεκινά να σκοτώσει τον Λάουφερ ο οποίος έχει ήδη δραπετεύσει στο μεταξύ και βρήκε καταφύγιο στο σχολείο της πόλης όπου προστατεύεται από τον δάσκαλο Βενσασλάους. Εν τω μεταξύ, η Γκούστσεν φεύγει επίσης προς άγνωστη κατεύθυνση.
Τέταρτη πράξη - Συγχώρεση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο ταγματάρχης φον Μπεργκ, που δεν έχει νέα για την κόρη του εδώ και ένα χρόνο, θέλει να πεθάνει και σκέφτεται να καταταγεί στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Ο μυστικοσύμβουλος βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση: ο γιος του τράπηκε σε φυγή και οι πιστωτές τον αναζητούν. Ο ταγματάρχης πιστεύει ότι η οικογένειά του έχει καταστραφεί, ο ανιψιός του είναι «απατεώνας» και η ίδια του η κόρη «πόρνη του δρόμου». Στο μεταξύ, η Γκούστσεν βρήκε καταφύγιο στο δάσος στην καλύβα μιας τυφλής ζητιάνας και γέννησε εκεί το παιδί της. Ξεκινά για το κοντινό χωριό για να στείλει γράμμα στον πατέρα της, τον οποίο είδε στο όνειρό της να πεθαίνει. Ο ταγματάρχης βρίσκει τον Λάουφερ στο σχολείο της πόλης, όπου εργάζεται ως δάσκαλος εδώ και ένα χρόνο, και τον πυροβολεί. Ο Λάουφερ του εξηγεί ότι δεν ξέρει πού βρίσκεται η Γκούστσεν, ο ταγματάρχης φεύγει να την αναζητήσει αλλού. Η Γκούστσεν εξαντλημένη δεν μπορεί να βαδίσει άλλο και στην απελπισία της ρίχνεται σε μια λίμνη. Ο ταγματάρχης βρίσκεται επίσης στο δάσος με τη συνοδεία του και τη σώζει, η κοπέλα ζητά συγχώρεση με αδύναμη φωνή και ο πατέρας της τη συγχωρεί και την παίρνει πίσω στο σπίτι του.[6]
Ο Φριτς με τον Πάτους βρίσκονται στη Λειψία για να ξεφύγουν από τους δανειστές.
Πέμπτη πράξη - Αίσιο τέλος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η τυφλή ζητιάνα περιπλανιέται στην πόλη με το μωρό της Γκούστσεν. Ο Λάουφερ αναγνωρίζει το παιδί του και αποφασίζει να ευνουχιστεί για να μην ξανακάνει το ίδιο «λάθος». Ωστόσο, το πραγματικό κίνητρο για την πράξη του είναι η Λίζα, ένα κορίτσι της μεσοαστικής τάξης που είχε ερωτευτεί και δεν ήθελε να την αφήσει έγκυο.
Εν τω μεταξύ, ο Φριτς και ο Πάτους μένουν στη Λειψία στο σπίτι του μουσικού Ρέχαρ, τη νεαρή κόρη του οποίου ο Πάτους αποπλανεί. Ο Φριτς τον προκαλεί σε μονομαχία στη θέση του Ρέχαρ, ο μουσικός, όμως, θέλει να μονομαχήσει ο ίδιος με τον Πάτους.
Παρόλα αυτά, το έργο έχει αίσιο τέλος. Η Λίζα, παρά την προειδοποίηση ότι ο Λάουφερ δεν μπορεί να κάνει παιδιά, δηλώνει ότι αυτό δεν την ενδιαφέρει, τον αγαπά και παντρεύονται. Ο Πάτους υπόσχεται να παντρευτεί την κόρη του Ρέχαρ. Ο Φριτς και ο Πάτους επιστρέφουν αφού ο Πάτους κέρδισε χρήματα στο λαχείο και πλήρωσε τα χρέη του και το ταξίδι. Ο Φριτς συναντά ξανά την αγαπημένη του Γκούστσεν και δέχεται το παιδί της σαν δικό του, αλλά αποφασίζει να μην αφήσει ποτέ να το μεγαλώσουν παιδαγωγοί.
Σχόλια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το έργο αναμειγνύει διάφορα στυλ της εποχής, το λαϊκό-μπουρλέσκ της φάρσας, το αφηγηματικό-ρεαλιστικό της κωμωδίας και το διδακτικό της τραγωδίας. Δημοσιεύτηκε ανώνυμα το 1774 και αρχικά θεωρήθηκε έργο του Γκαίτε. Για να το κάνει πιο ρεαλιστικό, ο Λεντς απέρριψε τις ενότητες του τόπου, του χρόνου και της δράσης: Η ιστορία διαδραματίζεται για περισσότερα από τρία χρόνια, σε εννέα διαφορετικές τοποθεσίες και έχει τόσες πολλές απίστευτες συμπτώσεις που θεωρήθηκε ανεκτέλεστο για 4 χρόνια. Οι σύγχρονοι κριτικοί επιδοκίμασαν τη ρήξη με την αριστοτελική δραματική ποιητική. Ωστόσο, αποδοκίμασαν την αναφορά σε σεξουαλικά ταμπού, τη συσσώρευση παράλογων συμπτώσεων και το βιαστικό αίσιο τέλος. Δεν ήταν ακόμη ώριμη η ώρα για τέτοιες προκλήσεις. Ανέβηκε τελικά το 1778 σε μια ήπια εκδοχή χωρίς νόθο παιδί ή ευνουχισμό και υποβιβάστηκε σε ακίνδυνη φάρσα.
Σύμφωνα με τις αρχές του κινήματος Θύελλα και ορμή, ο συγγραφέας απεικονίζει τις κοινωνικές ανισότητες με την ελπίδα ανατροπής του συστήματος. Κατακρίνει επίσης τις αποτυχημένες εκπαιδευτικές μεθόδους: οι παιδαγωγοί είναι τώρα ένα ενοχλητικό κατάλοιπο της ύστερης φεουδαρχικής κοινωνίας. Αναφέρεται επίσης στους πτυχιούχους της μεσαίας τάξης, όπως ο Λεντς, που δεν είχαν άλλη προοπτική - καθώς οι καλά αμειβόμενες θέσεις των δημοσίων υπαλλήλων προορίζονταν σε μεγάλο βαθμό για τους ευγενείς ή πλούσιους και οι θέσεις διδασκαλίας σε σχολεία ήταν σπάνιες - από το να αποδεχτούν μια θέση οικοδιδάσκαλου, λίγο καλύτερη από τη θέση υπηρέτη, και να εξαρτώνται οικονομικά από τους αριστοκράτες προστάτες τους. Αυτή όμως η κατάσταση αντέβαινε στις ιδέες των στοχαστών του Διαφωτισμού που πρέσβευαν μεταξύ άλλων «την απόδραση του ανθρώπου από την αυτοπροκαλούμενη ανωριμότητα».[4]
Διασκευές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Το 1940 διασκευάστηκε στο θεατρικό έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο δάσκαλος [2]
- Η συνθέτρια Μισέλ Ρεβερντί εμπνεύστηκε την όπερα Ο παιδαγωγός (1990).
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ . «projekt-gutenberg.org/lenz/hofmeist».
- ↑ 2,0 2,1 . «brechtfestival.de/produktion/der-hofmeister/».
- ↑ . «lektueren-verstehen.de/jakob-michael-reinhold-lenz/der-hofmeister/».
- ↑ 4,0 4,1 . «getabstract.com/de/zusammenfassung/der-hofmeister-oder-vorteile-der-privaterziehung».
- ↑ . «studysmarter.de/schule/deutsch/drama/der-hofmeister/».
- ↑ . «amazon.de/Hofmeister-oder-Vorteile-Privaterziehung».