Ο πολυπαθής (μυθιστόρημα)
 Εξώφυλλο της έκδοσης του 1989 | |
| Συγγραφέας | Γρηγόριος Παλαιολόγος |
|---|---|
| Τίτλος | Ο πολυπαθής |
| Γλώσσα | Ελληνικά |
| Ημερομηνία δημοσίευσης | 1839 |
| Μορφή | μυθιστόρημα |
| δεδομένα () | |
Ο πολυπαθής είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Γρηγόριου Παλαιολόγου. Εκδόθηκε σε δύο τόμους το 1839 στην Αθήνα. Είναι ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα της περιόδου 1830 - 1880 της νεοελληνικής λογοτεχνίας.[1]
Στο επίκεντρο της αφήγησης βρίσκεται ο Αλέξανδρος Φαβίνης, γόνος αστικής οικογένειας της Κωνσταντινούπολης. Το μυθιστόρημα εξελίσσεται παράλληλα με την αφήγηση των περιπετειών που βιώνει ο ήρωας από το 1775 έως περίπου το 1840. Παράλληλα με τα παθήματά του, περιγράφει και σατιρίζει τα ήθη και τις συμπεριφορές διαφόρων κοινωνικών τάξεων και χωρών όπου τον οδήγησε η μοίρα του, σκιαγραφώντας την εποχή και το κλίμα της. Ουσιαστικά διατρέχει τις χώρες που επισκέφθηκε και έζησε ο κοσμοπολίτης και πολυταξιδεμένος Γρηγόριος Παλαιολόγος στη ζωή του.[2]
Ο Φαβίνης στις περιπλανήσεις του, με αφετηρία την Κωνσταντινούπολη βρίσκεται στη Βλαχία, στη Ρωσία, στην Ιταλία, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στην Τυνησία και τελικά στην Ελλάδα. Αλλάζει θρησκείες και ονόματα: «Αλέξανδρος, Μουσταφά, Ιάκωβος», αν και έχει γεννηθεί Ορθόδοξος, αναγκάζεται να γίνει πρώτα Μουσουλμάνος, έπειτα Καθολικός και στο τέλος πάλι Ορθόδοξος. Ασκεί διάφορα επαγγέλματα: δικηγόρος, διερμηνέας, δικαστής, ιερέας, υπηρέτης, διερμηνέας, γραμματέας, συγγραφέας, ηθοποιός, γιατρός. Έχει διάφορες ερωτικές περιπέτειες, αν και η σκέψη του είναι πάντα στη μνηστή του Ρωξάνη, με την οποία επανασυνδέεται στο τέλος του έργου.
Το μυθιστόρημα είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο και ο ήρωας, εξηγώντας τον λόγο που έγραψε αναφέρει: «Ο κύριος σκοπός μου διηγούμενος την βιογραφίαν μου, είναι να στηλιτεύσω συνήθως τας προεκτροπάς και τας κακίας των ανθρώπων, ενίοτε δε να επαινέσω την αρετή: ενίοτε λέγω, διότι είναι τόσον σπανία».
Ο Παλαιολόγος δηλώνει στην εισαγωγή ότι ένα από τα πρότυπά του είναι το πικαρέσκο μυθιστόρημα Ιστορία του Ζιλ Μπλας ντε Σαντιλιάν του Γάλλου Αλαίν Ρενέ Λεσάζ. Έτσι, εμπλουτίζει τη ροή της κυρίας ιστορίας με την τεχνική των εγκιβωτισμένων ιστοριών.
Η γλώσσα είναι απλή καθαρεύουσα και το ύφος σκωπτικό, αυτοσαρκαστικό, με καταλυτικό χιούμορ. [3]
Υπόθεση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η αφήγηση του έργου αρχίζει με την ιστορία της γέννησης του Αλέξανδρου Φαβίνη στην Κωνσταντινούπολη το 1775 και τελειώνει γύρω στο 1840 με την εγκατάστασή του στην Εύβοια.
Ο Φαβίνης κατάγονταν από αστική οικογένεια της Κωνσταντινούπολης, ο πατέρας του ήταν Γάλλος πρέσβης και η μητέρα του Ελληνίδα. Ο γάμος των γονιών του υπήρξε καταστροφικός: Ο μεσήλικας βίαιος πατέρας του, σε μια κρίση ζηλοτυπίας, σκότωσε την 15χρονη μητέρα του και εξαφανίστηκε, οπότε ο ορφανός Φαβίνης ανατράφηκε από τον παππού και τη γιαγιά του, που τον λάτρευαν και παρέβλεπαν όλες τις αταξίες του μέχρι την ηλικία των 5 ετών οπότε τον παρέδωσαν στους δασκάλους, που τον προσγείωσαν απότομα. Οι εφηβικές του προσπάθειες ερωτοτροπιών ήταν τραυματικές. Ο παππούς του ήταν γνωστός δικηγόρος στο Σταυροδρόμιο, επαγγελματικό και εμπορικό κέντρο της Κωνσταντινούπολης, επάγγελμα που άσκησε και ο ίδιος μετά τη σχολική μαθητεία του. Εγκαταλείπει τη δικηγορική και βρίσκεται αξιωματούχος στη Βλαχία. Σύντομα γίνεται υπουργός αλλά λόγω της ειλικρίνειάς του ο ηγεμόνας τον αποπέμπει από τη χώρα. Εν τω μεταξύ, είχε ερωτευθεί και μνηστευθεί τη νεαρή Ρωξάνη, πριν φύγει ανταλλάσσουν όρκους αιώνιας πίστης, τους οποίους μόνο η κοπέλα θα τηρήσει - ο Φαβίνης δημιουργεί διάφορες ερωτικές περιπέτειες - αιτία των περισσότερων περιπετειών του- αλλά πάντα η μνήμη του επιστρέφει στη Ρωξάνη.[4]
Επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη, το πλοίο του αιχμαλωτίζεται στον Βόσπορο από Ρώσους (Ρωσοτουρκικός πόλεμος) και βρίσκεται αιχμάλωτος στο Χάρκοβο της Ρωσίας, εργάζεται ως δάσκαλος αριθμητικής ενός πλούσιου Ρώσου έμπορου που σύντομα τον υποψιάζεται ως εραστή της γυναίκας του, για να ξεφύγει κατατάσσεται στον στρατό. Στο μέτωπο, καταφέρνει να λιποτακτήσει στις θέσεις των Τούρκων και επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη όπου τον περιμένουν νέες περιπέτειες: οι ερωτοτροπίες του με Οθωμανίδες τον οδηγούν κατ' αρχάς στο Φρενοκομείο και στη συνέχεια για να σώσει τη ζωή του αναγκάζεται να ασπαστεί τον Μουσουλμανισμό. Διορίζεται διερμηνέας Τούρκου πασά και σύντομα βρίσκεται - αναγκαστικά - παντρεμένος με την ανεψιά του πασά, μάλιστα λόγω της ασχήμιας της νύφης αποκτά και χαρέμι για να την αποφεύγει νόμιμα. Το χαρέμι του ξεκληρίζεται από επιδημία πανώλης.
Βρίσκει πλοίο για την Ιταλία και φεύγει, στο πλοίο ξαναβαφτίζεται Χριστιανός - Καθολικός, ελλείψει ορθόδοξου ιερέα - και φθάνει στην Ιταλία. Στη Ρώμη χειροτονείται ιερέας αλλά σύντομα εκδιώκεται γιατί έπεσε στη δυσμένεια καρδιναλίου, καθώς αρνήθηκε να του στέλνει τις νεαρές κοπέλες να εξομολογηθούν σ' αυτόν. Καθώς ταξίδευε για τη Νάπολη συλλαμβάνεται από σπείρα ληστών. Αναγκαστικά συμπορεύεται μαζί τους αλλά με την πρώτη ευκαιρία παραδίδεται στις αρχές. Συλλαμβάνεται όμως και μέχρι να αποδειχθεί η αθωότητά του παραμένει τρεις μήνες στη φυλακή. Για να επιζήσει αλλάζει διάφορα επαγγέλματα, έγινε υπηρέτης ενός κόμη και έπειτα γιατρός, την επιστήμη έμαθε σε λίγους μήνες από περιοδεύοντα «ιατροφιλόσοφο», γραμματέας εμπόρου στο Λιβόρνο, ο οποίος σύντομα χρεωκόπησε και αποζημιώθηκε από την ασφαλιστική εταιρεία, ενώ συγχρόνως το κεφάλαιό του ήταν άθικτο και άρχισε πάλι να εμπορεύεται, και τελικά διερμηνέας ενός Άγγλου μιλόρδου που βρισκόταν στην Ιταλία με τη «γεροντοπάρθενο» αδελφή του, τις εκδηλώσεις στοργής της οποίας επιτήδεια απέφυγε. Μαζί με τον Άγγλο φεύγει για την Αγγλία όπου ο κύριός του έγινε υπουργός και τον διόρισε βοηθό του. Ο υπουργός όμως πέθανε και ο Φαβίνης ξεκινά για το Παρίσι. Εκεί εργάζεται σαν δημοσιογράφος και συγγραφέας μυθιστορημάτων και θεατρικών έργων με μεγάλη επιτυχία και συχνάζει στους φιλολογικούς και καλλιτεχνικούς κύκλους. Στο έργο του Η πτώση του Μεσολογγίου παίζει ο ίδιος και δημιουργεί δεσμό με την πρωταγωνίστρια.
Τυχαία μαθαίνει ότι ο παππούς του πέθανε και του κληροδότησε την περιουσία του, αποφασίζει να επιστρέψει. Έτσι, αφήνει το Παρίσι, το πλοίο του όμως πέφτει σε πειρατές και ο ίδιος βρίσκεται σκλάβος στο Τούνεζι. Τον αγοράζει ένας πασάς που έψαχνε γιατρό για μια σκλάβα του άρρωστη που υπεραγαπούσε και ήθελε να την παντρευτεί μόλις αναρρώσει. Κατάπληκτος ανακαλύπτει ότι η σκλάβα ήταν η Ρωξάνη του, η οποία προσποιούνταν την άρρωστη για να αποφύγει τον γάμο. Αρχίζει δήθεν να την κουράρει και συνεννοούνται για την απαγωγή της και διάσωσή τους αλλά εν τω μεταξύ, κατά την άσκηση της ιατρικής του η θεραπεία του προσβάλει έναν πασά, που τον διώχνει από το Τούνεζι, έτσι βρίσκεται πίσω στην Κωνσταντινούπολη. Ρευστοποιεί την περιουσία του και φεύγει για την Ελλάδα. Εκεί, μετά λίγο καιρό, υπό κωμικοτραγικές συνθήκες, συναντά τη Ρωξάνη επιστρέφουσα από την αιχμαλωσία της. Παντρεύονται, σε προχωρημένη πλέον ηλικία - ο Φαβίνης είναι 65 ετών και η Ρωξάνη 44 - και εγκαθίστανται στο υποστατικό που αγόρασε ο Φαβίνης στην Εύβοια. Η διήγηση τελειώνει γύρω στο 1840, το ζευγάρι ζει αρμονικά και έχει αποκτήσει έναν γιο. Ο Φαβίνης περνά τον χρόνο του υπαγορεύοντας στη Ρωξάνη τη διήγηση της ζωής του.
Θέματα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Μερικά από τα θέματα που θίγονται στον Πολυπαθή:
- Οι αταίριαστοι γάμοι. Ο σκληρόκαρδος πατέρας του ήρωα σκότωσε την έγκυο 15χρονη μητέρα του όταν ο κακόβουλος ανεψιός του του είπε ψέματα ότι η νεαρή σύζυγος του έκανε προτάσεις, ενώ είχε συμβεί ακριβώς το αντίθετο.
- Η εκπαίδευση. Ο ήρωας είχε κλίση στα γράμματα αλλά «Ο σεβαστός δάσκαλος μας έδερνεν, όχι μόνο δια τα παραμικρά σφάλματα, αλλά πολλάκις και χωρίς αιτίαν, δια να μη λησμονήση την συνήθειά του». Παρόλα αυτά, αφού άλλαξε πέντε ή έξι δάσκαλους «τον ένα χειρότερο από τον άλλον», μαθήτευσε σε «έναν αληθώς πεπαιδευμένο και ενάρετο άνδρα, όστις όχι μόνον με εδίδαξε τα Ελληνικά, αλλά και διόρθωσε τα σημαντικότερα ελαττώματά μου».
- Η άσκηση της δικηγορίας και ο χρηματισμός των τουρκικών δικαστηρίων: Ο νεαρός Φαβίνης κέρδιζε τις δίκες «Είτε δια της δεινότητος των δικογράφων μου, είτε δυνάμει της υποσχέσεώς μου εις τον Δικαστήν να τον δώσω, εν περιπτώσει επιτυχίας, 500 γρόσια....».
- Η κρατική διαφθορά στη Βλαχία. Οι ανώτεροι αξιωματικοί πλούτιζαν, τα αξιώματα εξαγοράζονταν. Ο ίδιος ο Φαβίνης μέσα σε μικρό διάστημα κατάφερε να πλουτίσει και ο ίδιος. Ωστόσο, η κατηγορία της κλοπής δεν ίσχυε για τους αξιωματούχους: «Kλοπαί; άπαγε! Κλέπται, μόνον οι άνθρωποι του λαού είναι. Πού ήκουσες ποτέ ευγενή ή υπάλληλον κλέπτην; Το πολύ πολύ θα τον ονομάσουν καταχραστήν».
- Ήθη Ρώσων. Η σύζυγος του Ρώσου του εκμυστηρεύεται ότι είναι δυστυχισμένη γιατί ο σύζυγός της δεν την αγαπά, καθώς δεν την δέρνει όπως κάνουν όλοι. Για να τον κάνει να ζηλέψει, φλερτάρει με τον Φαβίνη και, πανευτυχής, καταφέρνει να ξυλοκοπηθεί. [5]
- Η κατάσταση στα ψυχιατρικά ιδρύματα.
- Οθωμανικά ήθη.
- Η κατάσταση στις φυλακές.
- Η θέση της γυναίκας στις διάφορες κοινωνίες. Οι γυναίκες στο μυθιστόρημα εμφανίζονται είτε ως αγγελικές μορφές (όπως η μητέρα του και η Ρωξάνη) είτε ως κακές γυναίκες, που με τα θέλγητρά τους, εκμεταλλεύονται και προκαλούν την καταστροφή και τον εξευτελισμό των ανδρών. [4]
- Αγγλικά και γαλλικά ήθη.
- Φιλελληνισμός. Περιγράφει τον φιλελληνισμό των Άγγλων και των Γάλλων κατά την Ελληνική επανάσταση.
- Οι φατριασμοί και η αναξιοκρατία στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος, αλλά ελπίζει ότι «Η παιδεία και ο καιρός, με την σύμπραξιν εμφρόνου Κυβερνήσεως, θα βελτιώσουν βαθμηδόν τα ήθη».[6]
Ψηφιακή έκδοση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Γρηγόριος Παλαιολόγος –Ο Πολυπαθής Α΄τόμος
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ . «ebooks.edu.gr/ebooks/v/Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας».
- ↑ . «argolikivivliothiki.gr/Γρηγόριος Παλαιολόγος».
- ↑ . «tetragwno.gr/vivlio/kritiki-vivlion/mia-matia-sto-logotechniko-ergo-kai-tin-prosopikotita-toy-grigorioy-palaiologoy».
- ↑ 4,0 4,1 . «users/ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΥΠΑΘΗ ΣΤΟ ΤΑΜΑΣΑΙ ΝΤΟΥΝΓΙΑ.pdf».
- ↑ . «e-logotexniki.blogspot.com/Γρηγόριος Παλαιολόγος, Ο ΠΟΛΥΠΑΘΗΣ (ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ)».
- ↑ . «greek-language.gr/Παλαιολόγος Γρηγόριος/Ο Πολυπαθής (απόσπασμα)».