Αρχαία αγγλική γλώσσα
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
| Παλαιά Αγγλικά | |
|---|---|
| Ænglisc sprǣc | |
| Αγγλοσαξωνικά | |
 | |
| Προφορά | Πρότυπο:IPA-ang |
| Περιοχή | Αγγλία (εξαιρουμένου του νοτιοδυτικού και βορειοδυτικού άκρου της), νότιο και ανατολικό τμήμα της Σκωτίας, καθώς και εδάφη στα ανατολικά της σημερινής Ουαλίας. |
| Εποχή | Κυρίως εξελίχθηκε στα Μέσα Αγγλικά και στα Πρώιμα Σκωτικά έως τον 13ο αιώνα |
| Ταξινόμηση | Ινδοευρωπαϊκές |
| Διάλεκτοι | Κεντ Μερκίας Νορθουμβρίας Δυτικά Σαξονικά |
| Σύστημα γραφής | λατινική γραφή, futhorc και futhark |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | ang |
| ISO 639-3 | ang |
| Linguist list | ang |
| Glottolog | olde1238[1] |
 Χάρτης της εδαφικής επέκτασης των αρχαίων νορδικών και παραπλήσιων γλωσσών στις αρχές του 10ου αιώνα. Με κόκκινο σημειώνονται οι περιοχές όπου ομιλούνταν η αρχαία δυτική νορβηγική διάλεκτος· με πορτοκαλί σημειώνονται οι περιοχές όπου ομιλείτο η αρχαία ανατολική νορβηγική διάλεκτος. Στη ροζ περιοχή ομιλούντο τα αρχαία γκοτλανδικά και στην πράσινη περιοχή ομιλούνταν άλλες γερμανικές γλώσσες με τις οποίες υπήρχε ακόμη δυνατότητα μερικής αλληλοκατανόησης με τους ομιλητές των αρχαίων νορβηγικών. | |
| IPA | |
Η Αγγλοσαξονική γλώσσα (και Παλαιο-Αγγλική γλώσσα, Αρχαία αγγλική γλώσσα - Ænglisc sprǣc. Old English στην σύγχρονη αγγλική γλώσσα) είναι η πρώιμη μορφή της Αγγλικής που ομιλείτο σε μέρη της σημερινής Αγγλίας και νότιας Σκωτίας από τον 5ο αιώνα ως τον 12ο αιώνα. Είναι μία από τις δυτικές γερμανικές γλώσσες και συνεπώς μοιάζει με την αρχαία φριζική και την αρχαία σαξονική. Συγγενεύει επίσης με την αρχαία νορδική (και, κατ' επέκταση, με τη σύγχρονη ισλανδική).
Η αγγλοσαξονική δεν ήταν μια στατική γλώσσα, καθώς ομιλείτο για περίπου 700 χρόνια – από την εποχή των μεταναστεύσεων των Αγγλοσαξόνων που δημιούργησαν την Αγγλία τον 5ο αιώνα μέχρι την περίοδο κατάκτησης της Αγγλίας από τους Νορμανδούς το 1066, μετά από την οποία η γλώσσα υπέστη ριζικές αλλαγές. Κατά τη διάρκεια αυτής της πρώιμης περιόδου αφομοίωσε μερικά χαρακτηριστικά των γλωσσών με τις οποίες ήρθε σε επαφή, όπως τα κελτικά και τις δύο διαλέκτους των αρχαίων νορδικών μετά την εισβολή των Βίκιγκς, που κατέλαβαν τη βόρεια και ανατολική Αγγλία.
Γερμανική προέλευση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η πιο σημαντική δύναμη που ουσιαστικά διαμόρφωσε την αγγλοσαξονική γλώσσα ήταν οι γερμανικές της καταβολές που γίνονται εμφανείς στο λεξιλόγιο, στη συντακτική δομή και στη γραμματική της. Μερικά από τα χαρακτηριστικά της διέκριναν αποκλειστικά την οικογένεια των δυτικών γερμανικών γλωσσών, στην οποία ανήκει η αγγλοσαξονική, ενώ άλλα χαρακτηριστικά της τα κληρονόμησε από την πρωτογερμανική γλώσσα από την οποία θεωρείται ότι κατάγονται όλες οι γερμανικές γλώσσες. Αν και πολλοί από αυτούς τους δεσμούς της αγγλοσαξονικής με τις άλλες γερμανικές γλώσσες έχουν εν τω μεταξύ επισκιαστεί από μετέπειτα γλωσσολογικές επιρροές, ιδίως των νορμανδικών γαλλικών, πολλοί ακόμη είναι εμφανείς στα σύγχρονα αγγλικά. Συγκρίνετε τη σύγχρονη αγγλική φράση Good day με την αγγλοσαξονική Gōdne dæg, τη σύγχρονη ολλανδική Goedendag, ή τη σύγχρονη γερμανική Guten Tag. Σήμερα, η φριζική, μια γλώσσα που ομιλείται από μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους στη βόρεια Ολλανδία και στη βόρεια Γερμανία, είναι η ευρωπαϊκή γλώσσα που συγγενεύει στενότερα με τα αγγλοσαξονικά.
Όπως και οι άλλες δυτικές γερμανικές γλώσσες εκείνης της εποχής, τα αγγλοσαξονικά ήταν μια πλήρως κλιτή γλώσσα με πέντε γραμματικές πτώσεις, δυϊκό αριθμό για να περιγράφει ομάδες δύο αντικειμένων, και, φυσικά, ενικό και πληθυντικό αριθμό. Επίσης, όλα τα ουσιαστικά είχαν γραμματικό γένος, ακόμη και αυτά που αναφέρονταν σε άψυχα αντικείμενα: π.χ. sēo sunne (ο ήλιος) ήταν θηλυκό, ενώ se mōna (το φεγγάρι) ήταν αρσενικό.
Λατινικές επιρροές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ένα μεγάλο ποσοστό εγγράμματων αγγλοσαξόνων (μοναχοί, κληρικοί κλπ.) γνώριζαν λατινικά, που ήταν τότε η διεθνής γλώσσα της Ευρώπης. Μερικές φορές είναι δυνατόν να προσδιορίσουμε χρονικά πότε τα αγγλοσαξονικά δανείστηκαν κάποια λατινική λέξη μελετώντας τις γλωσσολογικές μεταλλάξεις που έχει υποστεί. Υπήρξαν τουλάχιστον τρεις σημαντικές περίοδοι επιρροής της λατινικής γλώσσας. Η πρώτη περίοδος αφορά στην εποχή που οι αρχαίοι Σάξονες κατοικούσαν ακόμη στην ηπειρωτική Ευρώπη. Η δεύτερη περίοδος ξεκίνησε όταν οι Αγγλοσάξονες έγιναν Χριστιανοί και λατινόφωνοι ιερείς κατέκλυσαν τα βασίλειά τους. Η τρίτη περίοδος, κατά την οποία η αγγλοσαξονική γλώσσα δανείστηκε το μεγαλύτερο αριθμό λέξεων λατινικής καταγωγής, ξεκίνησε αμέσως μετά την κατάκτηση της Αγγλίας από τους Νορμανδούς το 1066, οπότε υιοθετήθηκε ένας τεράστιος αριθμός νορμανδογαλλικών λέξεων. Οι περισσότερες από αυτές τις λέξεις προέρχονται από την κλασική λατινική, αν και ένας ικανός αριθμός νορβηγικών λέξεων εισήχθη στη γλώσσα ή, μάλλον, επανεισήχθη με νορμανδική μορφή. Η κατάκτηση της Αγγλίας από τους Νορμανδούς σηματοδοτεί το τέλος της αγγλοσαξονικής γλώσσας και την έλευση των μεσαιωνικών αγγλικών.
Η γλώσσα επίσης άλλαξε όταν εγκαταλείφθηκε το ρουνικό αλφάβητο για χάρη του λατινικού αλφαβήτου, που αποτέλεσε έναν σημαντικό παράγοντα πιέσεων πάνω στη γλώσσα. Οι αγγλοσαξονικές λέξεις γράφονταν όπως προφέρονταν. Συνεπώς, οι Αγγλοσάξονες πρόφεραν αρκετά από τα γράμματα που σε πολλές σύγχρονες αγγλικές λέξεις δεν προφέρονται. Για παράδειγμα, οι Αγγλοσάξονες πρόφεραν το αρχικό 'c' στη λέξη cniht, που αντιστοιχεί με το σημερινό 'knight' (ιππότης). Μια άλλη παρενέργεια της φωνητικής γραφής των λέξεων ήταν ότι η ορθογραφία ήταν εξαιρετικά ποικιλόμορφη – η ορθογραφία μιας λέξης αποκαλύπτει φωνολογικές διαφορές μεταξύ διαλέκτων καθώς και ιδιόλεκτα που μεταβάλλονται από συγγραφέα σε συγγραφέα ή και από κείμενο σε κείμενο ακόμη κι αν δύο διαφορετικά κείμενα έχουν γραφτεί από τον ίδιο συγγραφέα. Έτσι, για παράδειγμα, η λέξη "και" γραφόταν είτε and είτε ond.
Συνεπώς, η ορθογραφία της αγγλοσαξονικής γλώσσας μπορεί να θεωρηθεί ακόμη πιο περίπλοκη από την ορθογραφία της σύγχρονης αγγλικής γλώσσας, αν και μπορεί τουλάχιστον κανείς να ισχυριστεί ότι αντικατοπτρίζει εν μέρει την πραγματική προφορά των Αγγλοσαξόνων, ενώ η σύγχρονη αγγλική γλώσσα ως επί το πλείστον παραβιάζει αυτόν τον κανόνα. Οι περισσότεροι σπουδαστές των αγγλοσαξονικών μαθαίνουν τη γλώσσα χρησιμοποιώντας "διορθωμένες" εκδόσεις των κειμένων, ενώ έρχονται σε επαφή με τις παραλλαγές της αγγλοσαξονικής ορθογραφίας αφού έχουν αφομοιώσει τα βασικά χαρακτηριστικά της γλώσσας.
Επιρροές των Βίκινγκς
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η δεύτερη κύρια πηγή δανείων για την αγγλοσαξονική γλώσσα ήταν οι σκανδιναβικές λέξεις που εισήχθησαν κατά τη διάρκεια των εισβολών των Βίκινγκς, τον 9ο και τον 10ο αιώνα. Εκτός από την πληθώρα τοπωνυμίων, αυτά τα δάνεια περιλαμβάνουν επίσης λεξιλόγιο που σχετίζεται με την καθημερινή ζωή αλλά και τη διοίκηση. Οι Βίκινγκς μιλούσαν αρχαία νορβηγικά, μια γλώσσα που συγγενεύει με τα αγγλοσαξονικά μέσω της κοινής τους καταγωγής από την πρωτογερμανική γλώσσα. Η δημιουργία μιας μικτής γλώσσας είναι συνηθισμένο φαινόμενο όποτε έρχονται σε επαφή ομιλητές διαφορετικών διαλέκτων, όπως συμβαίνει πολλές φορές κατά τη διάρκεια πολιτικών ανακατατάξεων. Σύμφωνα με μια θεωρία, η επαφή των αρχαίων νορβηγικών με τα αγγλοσαξονικά βοήθησε να επιταχυνθεί η διαδικασία εξάλειψης των πτωτικών καταλήξεων στα αγγλοσαξονικά. Φαίνεται πως η θεωρία αυτή επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι η απλοποίηση των πτωτικών καταλήξεων εμφανίστηκε πρώτα στον κατακτημένο από τους Βίκινγκς βορρά και κατόπιν στη νοτιοδυτική Αγγλία, που ήταν σχετικά απομακρυσμένη από τους Βίκινγκς και την επιρροή τους. Όπως και να 'χει, τα αρχαία νορβηγικά άσκησαν σημαντικότατη επιρροή στην αγγλική γλώσσα, αφού προσέφεραν λέξεις όπως sky (ουρανός), leg (πόδι) και την αντωνυμία they (αυτοί).
Κελτικές επιρροές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι γλωσσολόγοι παραδοσιακά θεωρούσαν ότι η επιρροή των κελτικών στα αγγλικά ήταν περιορισμένη, καθώς υπάρχουν λίγα μόνο κελτικά δάνεια. Πράγματι, ο αριθμός λέξεων κελτικής καταγωγής στα αγγλικά είναι ελάχιστος σε σχέση με λέξεις σκανδιναβικής ή λατινικής καταγωγής.
Από τη δεκαετία του 1980, όμως, ένας αυξανόμενος αριθμός συγγραφέων, περιλαμβανομένης της Χίλντεγκαρντ Τρίστραμ, ισχυρίζονται ότι η επιρροή της κελτικής γλώσσας έχει υποτιμηθεί. Τα τελευταία χρόνια, έχουν προταθεί κελτικές ετυμολογικές ερμηνείες για αρκετές τοπικές αγγλικές λέξεις. Η Χίλντεγκαρντ Τρίστραμ, ο Τέο Βένεμαν και άλλοι έχουν ισχυρισθεί ότι κελτικά χαρακτηριστικά είναι ευδιάκριτα στο αγγλικό συντακτικό.
Διάλεκτοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα αγγλοσαξονικά είχαν πολλές διαλέκτους. Οι τέσσερις κυριότερες διάλεκτοι ήταν τα μερκιανά, τα νορθουμβριανά, τα καντουαριανά και τα δυτικά σαξονικά. Κάθε μια από αυτές τις διαλέκτους σχετιζόταν με ένα ανεξάρτητο αγγλοσαξονικό βασίλειο. Η Νορθουμβρία και το μεγαλύτερο μέρος της Μερκίας κατακτήθηκαν από τους Βίκινγκ κατά τον 9ο αιώνα. Το υπόλοιπο της Μερκίας και ολόκληρο το βασίλειο της Καντουαρίας, που αμύνθηκαν επιτυχώς, ενσωματώθηκαν αργότερα στο βασίλειο των Δυτικών Σαξόνων.
Μετά το πέρας της διαδικασίας ενοποίησης των διαφόρων αγγλοσαξονικών βασιλείων το 878 από τον Αλφρέδο τον Μεγάλο, μειώνεται η σημασία των τοπικών διαλέκτων. Φυσικά, τοπικές διάλεκτοι δεν έπαψαν να υπάρχουν. Στην πραγματικότητα, τοπικές διάλεκτοι εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμη και σήμερα, και η ύπαρξή τους μαρτυρείται ιστορικά καθ' όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα, της Αναγέννησης και της σύγχρονης εποχής – άλλωστε, οι άνθρωποι δεν αλλάζουν αυτομάτως τον τρόπο που μιλούν όποτε επέρχεται κάποια πολιτική αλλαγή.
Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος των εγγράφων που έχουν διασωθεί από την αγγλοσαξονική περίοδο είναι γραμμένο στη διάλεκτο των Δυτικών Σαξόνων, δηλαδή στη διάλεκτο του βασιλείου του Αλφρέδου. Φαίνεται ότι, καθώς η ισχύς του Αλφρέδου εδραιωνόταν, παρουσιάστηκε η επιτακτική ανάγκη να τυποποιηθεί η γλώσσα της διοίκησης για να μπορούν ευκολότερα να διοικηθούν οι πιο απομακρυσμένες περιοχές του βασιλείου. Ως αποτέλεσμα, η γραφειοκρατία διεκπεραιωνόταν στη διάλεκτο των Δυτικών Σαξόνων. Εκτός αυτού, ο Αλφρέδος είχε πάθος με τη διάδοση της λαϊκής γλώσσας. Έτσι, κάλεσε πολλούς γραφείς από την Μερκία για να καταγράψει κείμενα που δεν είχαν καταγραφεί ποτέ στο παρελθόν. Η Εκκλησία επηρεάστηκε, επίσης, καθώς ο Αλφρέδος ξεκίνησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα μετάφρασης θρησκευτικών κειμένων στα αγγλοσαξονικά. Για να διατηρήσει την εποπτεία του και να εξασφαλίσει την όσο το δυνατόν ευρύτερη διάδοση του υλικού, οι μοναχοί και οι ιερείς που εμπλέκονταν στο πρόγραμμα μετέφραζαν τα κείμενα στη διάλεκτο του Αλφρέδου. Φαίνεται ότι ο ίδιος ο Αλφρέδος μετέφρασε βιβλία από τα λατινικά στα αγγλοσαξονικά, το πιο σημαντικό από τα οποία ήταν ο "Ποιμαντικός Κανών" του πάπα Γρηγορίου Α'.
Εξαιτίας των εισβολών των Βίκινγκς και του διοικητικού συγκεντρωτισμού που επεκράτησε μετά την ενοποίηση των αγγλοσαξονικών βασιλείων υπό την αιγίδα των Δυτικών Σαξόνων, υπάρχουν λίγες γραπτές μαρτυρίες σχετικά με την εξέλιξη των υπολοίπων αγγλοσαξονικών διαλέκτων.
Δικτυακοί τόποι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ηλεκτρονική εισαγωγή στην αρχαία Αγγλική
- Τα πρώτα βήματα στην αρχαία Αγγλική - μαθήματα για αρχάριους Αρχειοθετήθηκε 2006-04-10 στο Wayback Machine.
- Αρχαίο αγγλικό (Αγγλοσαξονικό) αλφάβητο
- Bosworth και Toller, Αγγλοσαξονικό Λεξικό
- Αρχαία Αγγλική - Αγγλική λεξικό
- Οι απαρχές της αρχαίας Αγγλικής
- Οδηγός για τη χρήση των χαρακτήρων της αρχαίας Αγγλικής (Unicode, HTML κλπ.)
- Λεξικό της αρχαίας Αγγλικής - Εγχείρημα στο πανεπιστήμιο του Τορόντο
- Εγχείρημα Γερμανικό Λεξικό
- Συλλογές κειμένων - Κείμενα και Μεταφράσεις στην Αγγλική
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Baker, Peter S. (2003). Introduction to Old English. Blackwell. ISBN 0-631-23454-3.
- Bruce Mitchell· Fred C. Robinson (2001). A Guide to Old English. Oxford. ISBN 0-631-22636-2.
- Campbell, A. (1959). Old English Grammar. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-811943-7.
- Cercignani, Fausto (1983). «The Development of */k/ and */sk/ in Old English». Journal of English and Germanic Philology 82: 313-323. https://archive.org/details/sim_jegp-journal-of-english-and-germanic-philology_1983-07_82_3/page/313.
- Earle, John (2005). A Book for the Beginner in Anglo-Saxon. Bristol, PA: Evolution Publishing. ISBN 1-889758-69-8.
- Lass, Roger (1994). Old English: A historical linguistic companion. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-43087-9.
- Millward, Celia (1996). A Biography of the English Language. Harcourt Brace. ISBN 0-15-501645-8.
- Mitchell, Bruce· Fred C. Robinson (2001). A Guide to Old English. Oxford: Blackwell. ISBN 0-631-22636-2.
- Robinson, Orrin W. (1992). Old English and Its Closest Relatives. Stanford University Press. ISBN 8-8047-2221-8 Check
|isbn=value: checksum (βοήθεια). - Sherman M. Kuhn (1961). «On the Syllabic Phonemes of Old English». Language 37: 522-538. https://archive.org/details/sim_language_1961_37/page/522.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Hammarström, Harald· Forkel, Robert· Haspelmath, Martin· Bank, Sebastian, επιμ. (2016). «Παλαιά Αγγλικά (π. 450-1100)». Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History.
