Παλατινό Παρεκκλήσιο (Παλέρμο)

Παλατινό Παρεκκλήσιο (Παλέρμο)
Cappella Palatina
Είδος	παρεκκλήσιο
Αρχιτεκτονική	Norman-Arab-Byzantine culture
Διεύθυνση	Piazza Indipendenza, - Palermo
Γεωγραφικές συντεταγμένες	38°6′39″N 13°21′13″E
Θρήσκευμα	Καθολικισμός
Θρησκευτική υπαγωγή	Ρωμαιοκαθολική Αρχιεπισκοπή του Παλέρμο
Διοικητική υπαγωγή	Παλέρμο
Χώρα	Ιταλία
Έναρξη κατασκευής	12ος αιώνας
Προστασία	ιταλικό πολιτισμικό αγαθό
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το Παλατινό Παρεκκλήσιο, ιταλ. Cappella Palatina, είναι το βασιλικό παρεκκλήσιο των Νορμανδών βασιλέων της Σικελίας και βρίσκεται στον πρώτο όροφο, στο κεντρικό μέρος του Παλάτσο Ρεάλε, στο Παλέρμο της Σικελίας.

Βυζαντινά ψηφιδωτά συμπληρώνουν τις οξυκόρυφες αψίδες των Σαρακηνών στο Παλατινό Παρεκκλήσιο. Από το νότιο σκέλος του σταυροειδούς ναού.

Επίσης αναφέρεται ως ανακτορικός ναός ή ανακτορικό παρεκκλήσιο. Παραγγέλθηκε από τον Ρογήρο Β΄ της Σικελίας το 1132 για να κτιστεί επί του ενός παλαιότερου παρεκκλησίου (που τώρα είναι η κρύπτη), το οποίο είχε οικοδομηθεί το 1080. Χρειάστηκαν οκτώ έτη για να κτιστεί και έλαβε βασιλικό καταστατικό το ίδιο έτος (1140)· ορισμένα ψηφιδωτά τελείωσαν το 1143. Το ιερό βήμα, που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Πέτρο, θυμίζει βασιλική με τρούλο. Ο ναός έχει τρία ημιθόλια, όπως ήταν σύνηθες στη Βυζαντινή αρχιτεκτονική· δύο σειρές αρχαίων κιόνων της κλασσικής εποχής -σε δεύτερη χρήση εδώ- επιστέφονται με τρία οξυκόρυφα τόξα η καθεμία.

Από τα νορμανδικά-βυζαντινά ψηφιδωτά του Παλατινού Παρεκκλησίου.

Τα ψηφιδωτά

Τα ψηφιδωτά χαρακτηρίζονται από επιμηκυμένες μορφές και ρέουσες πτυχές στα ενδύματα. Είναι αξιοσημείωτα για τις λεπτές αποχρώσεις των χρωμάτων και της φωτεινότητας. Το πιο παλιά είναι μάλλον αυτά της οροφής, του τρούλου και του τυμπάνου (δηλ. της κυλινδρικής βάσης του). Τα ψηφιδωτά λαμπυρίζουν από τον χρυσό φόντο τους. Στο εγκάρσιο κλίτος έχει έργα της δεκαετίας του 1140 και αποδίδεται σε Βυζαντινούς καλλιτέχνες με μία εικονογραφημένη σκηνή κατά μήκος του βορείου τοίχου: ο Άγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος στην έρημο και ένα τοπίο με τον Αμνό του Θεού. Πιο κάτω εικονίζονται πέντε άγιοι πατέρες της Εκκλησίας: ο Άγ. Γρηγόριος ο Νύσσης, οι τρεις Ιεράρχες (Αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος, Άγ. Βασίλειος ο Μέγας και Άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος), των οποίων η από κοινού εορτή είχε καθιερωθεί 50 έτη πριν, και ο Άγ. Νικόλαος. Κάθε σύνθεση περιβάλλεται από διακοσμημένο πλαίσιο, όμοιο με αυτά των εικόνων της εποχής.

Τα υπόλοιπα μωσαϊκά των δεκαετιών του 1160 και 1170, εκτελέστηκαν με έναν πιο σκληρό τρόπο και φέρουν λατινικές επιγραφές, αντί των προηγουμένων ελληνικών. Θα πρόκειται για έργα εντόπιων τεχνιτών και είναι πιο αφηγηματικά και επεξηγηματικά, παρά υπερβατικά. Μερικά έχουν κοσμικό χαρακτήρα και παριστούν φυτά και ζώα. Ίσως είναι το μόνο σωζόμενο δείγμα βυζαντινών ψηφιδωτών με κοσμικό θέμα.

Λεπτομέρειες ψηφιδωτών

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Το παρεκκλήσιο

Στο παρεκκλήσιο συνδυάζονται αρμονικά μία ποικιλία ρυθμών: ο τρούλος έχει Βυζαντινά ψηφιδωτά, τα οξυκόρυφα τόξα είναι αραβικά, ενώ η διακόσμηση της θύρας είναι Νορμανδική. Για παράδειγμα, τέσσερα οκτάκτινα άστρα -ένα τυπικό μουσουλμανικό σχέδιο- συνθέτονται για να σχηματίσουν έναν σταυρό στην οροφή.

Άλλο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του παρεκκλησίου είναι τα μουκάρνας (θολωτά τόξα με προεξοχές σαν σταλακτίτες, ένα καθαρά ισλαμικό στοιχείο), που είναι θεαματικά. Οι εκατοντάδες επιφάνειες της οροφής είναι ζωγραφισμένες με πολλά διακοσμητικά φυτά, ζωόμορφα σχέδια, σκηνές της καθημερινής ζωής και άλλα σχέδια, που δεν έχουν ακόμη ερμηνευτεί. Το στυλ είναι επηρεασμένο από την Ιρακινή τέχνη της περιόδου των Αββασιδών και τα σχέδια είναι καινοτόμα στην -με περισσότερη γνώση του χώρου- αναπαράσταση των προσώπων και των ζώων.

Το παρεκκλήσιο θεωρείται ως ένωση ενός Βυζαντινού ιερού βήματος με ένα κεντρικό κλίτος μίας δυτικής βασιλικής: το ιερό έχει Ελληνικές επιδράσεις, ενώ το κλίτος έχει γοτθικές.

Το ιερό βήμα του Παρεκκλησίου με τα Βυζαντινά ψηφιδωτά.

Ο σηκός

Το κύριο κλίτος, που κατασκευάστηκε υπό τον Ρογήρο Β΄, δεν περιέχει χριστιανικές εικόνες. Αυτές προστέθηκαν αργότερα από τους διαδόχους του: τον γιο του Γουλιέλμο Α΄ και τον γιο εκείνου Γουλιέλμο Β΄. Η οροφή του κεντρικού κλίτους περιέχει Ελληνικές, Αραβικές και Λατινικές επιγραφές.

Ο θρόνος θα είχε τοποθετηθεί στον δυτικό τοίχο. Υπάρχουν έξι βαθμίδες, που οδηγούν εκεί, που θα βρισκόταν ο θρόνος. Το σχέδιο στον τοίχο είναι γεωμετρικό: ένα μεγάλο τετράγωνο χωρισμένο σε εννέα μικρότερα με ένα τριγωνικό αέτωμα στο επάνω μέρος. Η σύνθεση, που θυμίζει πρόσοψη οικίας, περιβάλλεται από ταινία με ρόδακες. Εκατέρωθεν του αετώματος υπάρχει από ένας λέων μέσα σε κυκλικό πλαίσιο. Το υπόλοιπο φόντο περιέχει βλαστούς και πτηνά.

Η αραβική επιρροή: από τον τοίχο, το μάτι μεταβαίνει μέσω των μουκάρνας στο γεμάτο ρόδακες κέντρο της οροφής.

Το άγιο βήμα

Ως έκφραση του Νορμανδικού πολιτισμού, αναπαριστώνται εδώ ο Άγ. Διονύσιος και ο Άγ. Μαρτίνος. Τα μωσαϊκά είναι βυζαντινής τεχνοτροπίας στη σύνθεση και στα θέματα. Στην κορυφή του τρούλου εικονίζεται ο Παντοκράτορας, που περιβάλλεται από τις επιγραφές: LANCIA, SPONCIA, LIGNEA CRUX, CLAVIC, CORONA. DANT[E] EX PARTE METUM. COGUN AND FUNDERE FLETUM. PECCATOR PLORA. CUM VIDERIS HEC ET ADORA / + PARTE STAT IN DEXTRA MICHAEL. GABRIEL CUE SINISTRA. UT MAIESTATI SINTDE SERVIRE PARATI +, δηλ. "Λόγχη, σπόγγος, ξύλινος σταυρός, ήλοι, κορώνα: στη θέα αυτή των τρομερών συμβόλων οι αμαρτωλοί θα κλαίνε, εσείς θα τα λατρεύεται. / + Στάσου στη δεξιά μεριά Μιχαήλ, αριστερά Γαβριήλ, έτοιμοι να υπηρετήσετε τον βασιλιά +". Πρόκειται για την ετοιμασία του θρόνου. Στο ευαγγέλιο που κρατά, η αριστερή σελίδα είναι στα ελληνικά "Εγώ ειμί το φώς ..." και η δεξιά στα λατινικά. Πιο κάτω άγγελοι, προφήτες, ευαγγελιστές και άγιοι. Η βυζαντινή εικονογράφηση τελειώνει απότομα με σκηνές από τη ζωή του Χριστού κατά μήκος του νότιου τοίχου, στο νότιο σκέλος του σταυροειδούς κτηρίου. Το βόρειο σκέλος έχει στρατιωτικούς αγίους.

Ο Χριστός Παντοκράτορας, Βυζαντινό ψηφιδωτό από το ημιθόλιο του ιερού βήματος.

Ανάλυση

Ο Slobodan Ćurčić θεωρεί το Παλατινό Παρεκκλήσιο ως μία αντανάκλαση της μεσοβυζαντινής Τέχνης. Το αρχιτεκτονικό και καλλιτεχνικό μεγαλείο της συγχωνεύθηκε με τις αντιπαραβαλλόμενες αραβικές και γοτθικές επιρροές στο πολιτιστικό χωνευτήρι της Σικελίας.

Ο τρούλος στηρίζεται σε τέσσερις αψίδες· το χρυσό φόντο των βυζαντινών ψηφιδωτών, που καλύπτουν όλες τις επιφένειες, ανακλά το φως υποβλητικά.

Πηγές

• Ćurčić, Slobodan (1987). "Some Palatine Aspects of the Cappella Palatina in Palermo". Dumbarton Oaks Papers. Vol. 41.
• Tronzo, William (1997a). The Cultures of His Kingdom: Roger II and the Cappella Palatina in Palermo. Princeton University Press.
• Tronzo, William (1997b). "Byzantine Court Culture from the point of view of Norman Sicily: The Case of the Cappella Palatina in Palermo". In Maguire, Henry. Byzantine Court Culture from 829 To 1204. Dumbarton Oaks.